بایان؛ نوگرایی در معماری

به گزارش پایگاه خبری بانکداری الکترونیک، بایان در راستای تسهیل تعامل ذی‌نفعان مختلف صنعت بانکداری یک الزام در آینده‌ای نزدیک است. شرکت‌های نرم‌افزاری ایران باید توجه داشته باشند که زمان طولانی‌ای برای تطبیق با شرایط جدید وجود ندارد و اگر آنها توان کافی برای ایجاد تغییر در خود را فراهم نکنند عملاً در آینده‌ای نزدیک از بازار حذف می‌شوند؛ اما چرا چنین روندی حاکم است؟

در گفت‌وگو با دکتر عبدالرضا مصدق، عضو کارگروه تدوین گواهینامه بایان علاوه بر پاسخ به این پرسش درباره اینکه بانک‌ها برای انجام یک قرارداد خوب درباره کربنکینگ باید چه بدانند نیز سخن گفته‌ایم. مصدق، متولد ششم دی‌ماه 1356 است. لیسانس مهندسی نرم‌افزار از دانشگاه شهید بهشتی دارد و فوق لیسانس‌اش را در رشته مهندسی آی‌تی از دانشگاه شیراز گرفته و دکترای مهندسی آی‌تی خود را نیز از دانشگاه تربیت مدرس تهران دارد.

او رساله دکتری‌اش را در مورد تحلیل داده‌های بزرگ به رشته تحریر درآورده و هم اکنون محقق پست دکترای هوش مصنوعی در کینگز کالج لندن است. مصدق همچنین در کارگروه مربوط به تدوین گواهینامه بایان (BIAN Certification Workgroup) عضویت و تجربیات گرانبهایی در این زمینه دارد که می‌تواند در اختیار بانک‌ها قرار دهد. در کارنامه شغلی او حدود هفت سال همکاری با شرکت بهسازان و مدت مشابهی نیز با شرکت خدمات انفورماتیک دیده می‌شود و هم اکنون نیز مشاور این شرکت در زمینه معماری کسب و کار و تولید کُربنکینگ جدید است.

* آقای مصدق، امروز در مورد Componentized Architecture و کرلس صحبت‌های بسیاری می‌شود و استانداردهای بسیاری در این زمینه در دنیا وجود دارند اینها چه تفاوت‌هایی با بایان دارند؟

وجه تمایز بایان با دیگر مدل‌های مشابه این است که این استاندارد از سمت شرکای متعدد قدرتمندی از جمله IBM، Temenos، SAP، مایکروسافت، اوراکل، FIS گلوبال و در واقع اکثر ذی‌نفعان عمده عرصه بانکداری در سطح جهان حمایت می‌شود. این سازمان به دنبال ایجاد یک استاندارد Defacto در زمینه سرویس‌های بانکی است. به این معنی که با حمایت گسترده بازیگران عمده صنعت بانکداری، عملاً نقش یک استاندارد در معماری کسب و کار بانکی را ایفا کند.

البته بایان در ابتدای مسیر خود چنین وضعیتی را نداشت؛ ولی امروز با حمایت زیاد تولیدکنندگان قدرتمند به همراه بانک‌های معتبر و همچنین مؤسسات دانشگاهی به چنین جایگاهی رسیده است؛ به تعبیر دیگر بیش از آنکه ابعاد صرفاً فنی بایان قدرت آن محسوب شوند تعدد و قدرت حامیان آن باعث فراگیری آن شده است.

*این استاندارد چه مزیتی را ایجاد می‌کند؟

با گسترده شدن عرصه بانکداری، آینده این صنعت در تعامل سامانه‌های متنوع بانکی شکل می‌گیرد؛ وقتی بایان به عنوان استانداردی کاربردی در عرصه بین‌المللی مرسوم شود و شرکت‌ها و بانک‌های عظیم از آن حمایت کرده و محصولات‌شان را با آن تطبیق دهند، تولیدکنندگانی که از این استاندارد تبعیت نکنند؛ حتی اگر مدعی معماری سرویس‌گرا یا پیشتر از آن، معماری مایکروسرویس، معماری مؤلفه‌گرا یا آنچه گارتنر Composable Architecture می‌نامد نیز باشند؛ ولی به این دلیل که قابلیت تعامل‌پذیری پایینی نسبت به محصولات مبتنی بر بایان خواهند داشت، نمی‌توانند مزیت رقابتی مناسبی را در بازار به دست بیاورند؛ مثلاً ممکن است شرکتی محصولی با یک سری API‌ تحت تعدادی کامپوننت‌ خاص خود تولید کند؛ اما چون کامپوننت‌های تولید شده با بایان تطبیق ندارند محصولات شما به راحتی با محصولات تولیدکنندگان مطرح بازار که از بایان تبعیت خواهند کرد، قابل تعامل نخواهد بود.

*آیا تا به امروز محصولی موفق شده که گواهینامه رسمی بایان را دریافت کند؟

تا به امروز هیچ سامانه بانکی نتوانسته گواهینامه رسمی بایان را کسب کند و در واقع در حال حاضر هنوز ؛ البته بسیاری مدعی‌ هستند که محصولات‌شان با بایان انطباق دارد؛ اما تا به حال هیچ کدام به شکل رسمی مجوز و گواهینامه‌ای از بایان دریافت نکرده‌اند.

*هم اکنون بایان چه موقعیت حقوقی‌ای دارد؟ مدل تعامل و B2B که می‌خواهد اتفاق بیفتد به چه شکل خواهد بود؟

بایان یک سازمان غیر انتفاعی است که توسط اعضای خود مدیریت می‌شود که حدود 70 تولیدکننده نرم‌افزار، بانک و حتی دانشگاه را شامل می‌شود. گواهینامه بایان مانند استانداردهای ISO که رسماً به عنوان یک استاندارد بین‌المللی شناخته می‌شود، نیست؛ در واقع این اعضای قدرتمند بایان هستند که برای گواهینامه‌ی آن اعتبار ایجاد می‌کنند و به همین دلیل است که وقتی به یک محصول تعلق بگیرد مزیت رقابتی بالایی برای آن محصول فراهم می‌کند.

*صحبت از کارگروهی کردید که در مورد صدور گواهینامه در حال مطالعه و برنامه‌ریزی است، در این‌باره بیشتر توضیح دهید؟

همان‌طور که گفتم در بایان کارگروهی برای تدوین گواهینامه وجود دارد که من نیز شش سال است عضو آن هستم و تلاش‌مان بر این است که یک سری معیارها را برای محصولاتی که با معماری بایان تطبیق دارد تدوین کنیم. به عبارت دیگر اینکه یک محصول باید چه معیارهایی را رعایت کند تا منطبق با معماری بایان محسوب شود؛ وقتی این گواهینامه و معیارها معرفی شوند ـ که به زودی و در سال جاری میلادی این اتفاق می‌افتد ـ محصولات قدرتمند بازار این گواهینامه را دریافت می‌کنند و بین ذی‌نفعان صنعت بانکداری برای کسب چنین گواهینامه‌ای رقابت شکل می‌گیرد؛ چرا که با داشتن این گواهینامه، ادعای کیفیت بالای معماری سامانه صرفاً در حد یک ادعا باقی نمی‌ماند؛ بلکه سند معتبری هم می‌تواند آن را گواهی دهد.

*مقوله نوآوری باز و بانکداری دیجیتال مقوله‌های مهمی هستند که طبعاً بایان به آنها پرداخته است. در تکمیل مباحث فنی لطفاً نگاه بایان را به این مقوله‌ها بیان کنید. آیا ماژولار شدن، ریسک و انحصار ایجاد نمی‌کند از طرفی فرصت‌ها چه هستند؟

در دوره حاضر در عرصه سامانه‌های بانکداری مداوماً از معماری سرویس‌گرا و حتی مایکروسرویس و مؤلفه‌گرا صحبت می‌شود؛ اما سؤالی که همیشه مطرح است اینکه این مؤلفه‌ها باید بر چه اساسی طراحی شوند؟ آیا هر شرکت و کمپانی بزرگ باید برای خود یک مدل مؤلفه‌گرای خاص داشته باشد؟ در واقع این‌طور هم بود؛ یعنی SAP برای خود مدل‌هایی را داشت و IBM هم فریم‌ورک دیگری را معرفی کرده بود و شرکت‌های دیگر نیز به همین منوال که برخی آنها عرضۀ عمومی شده بود و بعضی از آنها به شکل داخلی در درون سازمان استفاده می‌شد.

ایده اولیه بایان این بود که اگر قرار باشد هر کدام از اینها با تعاریف خود محصولات بانکی را تولید کنند در دنیای آینده تعامل این محصولات بسیار دشوار می‌شود؛ چون عرصه بانکداری آینده عرصه سامانه‌های سنتی بانکداری نیست که یک سری ماژول محدود در مورد تسهیلات، سپرده و … وجود داشته باشند؛ امروز در مباحث مختلفی از جمله کشف تقلب، مدیریت ریسک، شناسایی مشتری و … حیطه‌هایی داریم که هر یک از کل سامانه‌های کُربنکینگ سنتی هم گسترده‌تر هستند و این امکان برای یک تولیدکننده خاص وجود ندارد که همة این حیطه‌ها را به صورت تخصصی پوشش دهد؛ اما وقتی که از معماری مؤلفه‌گرا به شکل مؤثر استفاده شود و در عین حال از استانداردی تبعیت کنند که در واقع محدوده مؤلفه‌ها را نیز مشخص می‌کند در آن زمان یک مزیت برای تعامل ذی‌نفعان صنعت بانکداری ایجاد می‌شود.

هر کدام از آنها می‌توانند بخش‌هایی از حیطه کسب و کار را به شکل تخصصی پوشش دهند در عین اینکه این مؤلفه‌ها چون از یک استاندارد واحد تبعیت می‌کنند قابلیت تعامل با یکدیگر را خواهند داشت و همین عوامل باعث تسهیل پیاده‌سازی مفاهیمی مانند API بانکینگ و بانکداری باز می‌شود؛ در واقع اگر عمده API‌ها بر اساس استاندارد واحدی تولید شوند شما می‌توانید محصولی تولید کنید که برای Vendorها و بانک‌های مختلف با حداقل تغییرات قابل استفاده باشد.

*کرلس بودن نیز بر اساس این ضرورت شکل گرفته است؟

مفهوم کرلس هم با توجه به همین روند در صنعت بانکداری مورد توجه قرار گرفته است آنچه امروز در صنعت بانکداری اهمیت بسیاری دارد این است که همه به این نتیجه رسیده‌اند که Vendorهای مختلف و شرکت‌های ثالث‌‌ و حتی اکوسیستم‌های مختلف کسب و کاری باید در این عرصه با یکدیگر همکاری کنند و به این شکل امکان‌پذیر نیست که یک Vendor خاص تمام حیطه کسب و کاری بانکی را در انحصار خود داسته باشد. Third Partyها و ذی‌نفعان مختلف باید با هم در این عرصه همکاری کنند تا یک محیط جامع بانکداری را در اکوسیستم‌های جدیدی فراهم کنند. اینجا جایی است که استانداردها مطرح می‌شوند؛ یعنی اگر قرار بر تعامل باشد باید از استانداردهایی تبعیت شود تا ارتباطات را تسهیل کند و اینجا بایان حرفی برای گفتن دارد.

*اساساً محور و رکن اصلی بایان مبتنی بر چیست؟

تمرکز اصلی بایان بر حیطه کسب و کار است؛ مثالی می زنم، تصور کنید سال‌ها قبل زندگی می‌کنید و در دنیای دیجیتال حضور ندارید. قصد دارید بانکداری را مدل کنید، در آن زمان هم باید به یک مشتری که قصد دارد حساب جاری باز کند سرویس استعلام موجودی سپرده ارائه دهید. در دنیای فعلی این سرویس را در محیط رایانه‌ای ارائه می‌دهید؛ ولی در قدیم نیز موجودی مشتری در یک محیط کلاسیک بانکداری و در دفاتر بانکی ثبت می‌شد.

بایان یک سرویس مفهومی معنادار در کسب و کار به نام بازیابی موجودی حساب تعریف می‌کند که در واقع یک عملیات سرویس از دامنه سرویس حساب جاری است و صرف‌نظر از فناوری جدید یا سنتی، در حیطه کسب و کار مستقلاً دارای معنی است. این سرویس می‌تواند با پیاده‌سازی‌های مختلف و تحت تکنولوژی‌های مختلف انجام شود. در واقع بایان با ارائه تعاریف مفهومی برای شما محدودیتی ایجاد نمی‌کند که از چه پلتفرمی استفاده کنید.

به بیان بهتر، تمرکز روی تعاریف کسب و کاری است؛ وقتی محدوده بیزینسی یک سرویس را مشخص کنید و تعریف معنایی از آن ارائه دهید که این سرویس باید چه کاری انجام دهد و چه چیزی ورودی و چه چیزی خروجی آن است این سرویس در نهایت می‌تواند با پیاده‌سازی‌های مختلف و تحت تکنولوژی‌های مختلف محقق شود؛ البته وقتی پیاده‌سازی شود ممکن است تعداد پارامترها تغییراتی کنند یا بعضی خصوصیات سرویس حسب پیاده‌سازی‌های مختلف، تغییراتی داشته باشد؛ ولی در نهایت چون یک سرویس مشخص را پیاده‌سازی می‌کنید این امر حداکثر هماهنگی را بین ذی‌نفعان مختلف ایجاد می‌کند؛ چون همه جا تعریف معینی وجود خواهد داشت که مثلاً چنین سرویسی استعلام موجودی حساب را انجام می‌دهد و در نهایت هزینه تعامل به شدت کاهش می‌یابد؛ البته در عین اینکه می‌گویم بایان وارد برخی جزئیات نمی‌شود؛ اما برای اینکه آن تعاریف معنایی را به شکل دقیق داشته باشید باید جریان اطلاعات در سرویس‌ها مشخص باشد؛ وقتی از اطلاعات صحبت می‌کنیم؛ یعنی از مدل‌های موجودیت‌های کسب و کار صحبت می‌کنیم که یک مدل معنایی از داده‌های کسب و کار را فراهم می‌کنند؛ وقتی سراغ اینها بروید به جز مدل سرویس بایان، مدل‌های دیگری مانند مدل API را هم خواهید دید؛ ولی همة اینها در سطح معنایی هستند و بایان وارد جزئیات پیاده‌سازی نمی‌شود.

*بایان تا کجا همراه با طراح و به چه شکل همراه اوست؟ آیا باید یک مشاور کنار دست طراح باشد یا دریافت بایان به تنهایی کفایت می‌کند؟

فرآورده‌های بایان در دسترس همگان قرار دارد؛ ولی برای بهره‌برداری از این فرآورده‌ها و خروجی‌های بایان نیاز به تخصص است؛ یعنی این فرآورده‌ها را بدون آشنایی با اینکه بایان دربارة چه چیزی صحبت می‌کند و دنبال چیست خیلی نمی‌توان به راحتی استفاده کرد؛ باید به این نکته توجه داشت که بایان به عنوان یک استاندارد یک سری چارچوب‌ها و محدودیت‌ها برای طراحی شما ایجاد می‌کند؛ اما این به این معنا نیست که همه جزئیات فنی تکنیکال و تمام جزئیاتی که برای یک سیستم بانکی نیاز دارید، می‌توانید از بایان استخراج کنید، شما می‌توانید اصولی را که باید رعایت شود در بایان ببینید؛ ولی لازم است بسیاری از فراورده ها را از منابع و استانداردهای دیگر و از جزئیات فنی‌ای که خودتان به آن اضافه می‌کنید به دست آورید؛ به تعبیر دیگر برای اینکه منطبق با بایان پیش بروید باید اصول معماری بایان را در طراحی‌تان لحاظ کنید؛ ولی این به این معنا نیست که هر آنچه برای طراحی یک سیستم بانکی نیاز دارید صرفاً در بایان پیدا می‌کنید.

*آیا باید در کنار بانکی که قصد دارد از بایان استفاده کند فرد متخصصی باشد تا او را راهنمایی کند و مشاوره بدهد و آموزش اولیه بدهد و در ادامه راه با او همراه باشد؟

قطعاً آموزش به عنوان گام اول باید وجود داشته باشد؛ یعنی بدون آموزش ورود به این عرصه بسیار زمان‌بر و با سعی و خطای بسیاری همراه است؛ اما در ادامه اگر این آموزش صرفاً در سطح آموزش باقی بماند فایده‌ای ندارد؛ یعنی آموزش باید با عمل به آن آموزش و یادگیری نحوة استفاده از آن آموزش‌ها به شکل کاربردی همراه باشد والا در سطح رهنمودها باقی ماندن کمک بزرگی نمی‌کند؛ اما اینکه آیا بدون مشاور می‌توان در این مسیر حرکت کرد یا نه طبیعتاً هر قدر تعداد افرادی که با بایان آشنا هستند و افرادی که آموزش دیده‌اند و افرادی که سعی می‌کنند به شکل عملی از بایان استفاده کنند در یک پروژه بیشتر باشد شانس تطبیق موفق با بایان بیشتر است؛ اما هیچ ایده‌آلی وجود ندارد که بگوییم برای یک پروژه‌ای که منطبق با بایان است باید این تعداد مشاور و فرد آشنا با بایان وجود داشته باشد.

*آیا آن آموزش‌دهنده‌ها، مدرسان، مشاوران یا مربیان باید گواهی‌نامه بایان را داشته باشند؟

در عرصه بایان حداقل سه گروه فعال داریم؛

گروه اول) فعالانی که در کارگروه‌های بایان عضو هستند و محتویات بایان را تولید می‌کنند؛ این‌طور نبوده که بایان توسط شرکتی ابتدا تولید شده و سپس مورد استفاده بقیه قرار گیرد. همین الان که ما با یکدیگر گفت‌وگو می‌کنیم توسط کسانی که عضو کارگروه‌ها هستند و در واقع کارکنان شرکت‌های عضو بایان هستند، محتوای جدید تولید می‌شود؛ بنابراین گروه اول فعالان بایان تولیدکنندگان محتوای بایان هستند که بیشترین تسلط را بر بایان دارند؛ در سطح کشور ایران متأسفانه تعداد افرادی که عضو این کارگروه‌ها هستند به دلیل محدودیت‌های موجود بسیار کم است.

گروه دوم) فعالانی که عضو بایان نیستند؛ اما گواهی پایه بایان را دریافت کرده‌اند. بایان گواهینامه‌ای غیر از گواهینامه‌ محصولات برای کسانی که به معماری بایان علاقه‌مندند تدارک دیده است که می‌توانند با پراخت مبلغی پول و پس از آموزش‌های لازم، آزمون بدهند و در صورت دریافت نمره مشخصی گواهینامه پایه بایان را در اختیار داشته باشند. این گروه شامل تعداد بیشتری می‌شود که آشنایی قابل قبولی حداقل با مفاهیم پایه بایان دارند؛ البته این گواهینامه ضمانتی نخواهد بود که این افراد تجربه عملی کار با بایان را داشته باشند؛ ولی حداقل نشان‌دهنده این است که با مفاهیم اولیه این معماری آشنایی دارند؛ البته هنوز گواهینامه مرحله پیشرفته توسط بایان فراهم نشده است که قرار است در سال‌های آینده معرفی شود.

گروه سوم) علاقه‌مندانی هستند که از طریق مستندات و اخبار بایان، آن را دنبال می‌کنند؛ ولی در این عرصه نه عضویت کارگروه‌ها را دارند و نه گواهینامه بایان را دریافت کرده‌اند؛ اتفاقاً از گروه سوم در ایران بسیار زیاد داریم که علاقه‌مند به بایان هستند و بعضاً فعالیت‌هایی در این زمینه نیز دارند؛ به هر حال هر کدام از این سه گروه در جای خود می‌توانند برای یک پروژه مفید باشند؛ یعنی هر قدر تعداد افراد علاقه‌مند به بایان و آشنا با مفاهیم بایان بیشتر باشند اجرای پروژه‌هایی که در آنها از بایان استفاده می‌شود را تسهیل می‌کنند.

*آیا آماری از این سه گروه دارید؛ مثلاً اینکه تعداد آنها چند نفر است و از کدام کشورها هستند؟

اعضای کارگروه‌ها مشخص هستند و تا به حال ایرانیان بسیار معدودی (بعضاً مقیم خارج از کشور) در این کارگروه‌ها عضویت داشته‌اند؛ ولی در تلاش هستیم با فراهم آوردن آموزش‌های مناسب، زمینه عضویت افراد بیشتری را فراهم کنیم که خوشبختانه شرکت خدمات انفورماتیک اخیراً در این زمینه فعالیت‌های قابل توجهی داشته است. در مورد اینکه چه تعداد افراد گواهینامه پایه بایان را دارند آمار مشخصی وجود ندارد؛ ولی آزمون این گواهینامه برای همگان آزاد است و هزینه‌ای حدود 500 یورو دارد که هر کسی با پرداخت آن می‌تواند در امتحان شرکت کند و اگر درصد مشخصی نمره بیاورد پذیرفته می‌شود. کار چندان سختی نیست و با یک آموزش مقدماتی، بسیاری از دوستان علاقه‌مند توانسته‌اند نمره مناسب را در آزمون را دریافت کنند. در مورد گروه سوم هم اخیراً تعداد زیادی ارائه و سمینار با محوریت بایان در ایران برگزار شده که نشان‌دهنده توجه زیاد نسبت به بایان طی چند سال اخیر به ویژه یک الی دو سال اخیر در سطح صنعت بانکداری است.

ادامه دارد…