سامانه سپاس پاییز راه اندازی می شود/ آیا سپاس شتاب دیگری خواهد شد/ احتمال خداحافظی از تکثر mpsها

به گزارش پایگاه خبری بانکداری الکترونیک سامانه پرداخت الکترونیک سیار  (سپاس)  در پاییز سال جاری بر اساس نسخه دوم کیپا راه اندازی خواهد شد. این سامانه که قرار بود در بهار راه اندازی شود اما به دلیل در دستور کار قرار گرفتن کیپای 2 انجام آن به تاخیر افتاد و بنابر گفته منابع آگاه  تا پاییز به  طول خواهد انجامید.

سامانه سپاس از نظر فنی  اکنون در مرحله ای قرار دارد که حدود 40 تا 50 درصد کار این سامانه انجام شده اما بر اساس برنامه کاری ترسیم شده این طرح قرار است تا آذر ماه به مرحله بهره برداری برسد.

در همین حال مستنداتی به بانکها برای ایجاد هماهنگی ارسال شده تا در فراهم کردن بستر ارتباطی پیش بینی های لازم را فراهم آورند.

قرار داد اخیر شرکت خدمات به نمایندگی از بانک مرکزی و با همراه اول به عاملیت جیرینگ نیز بخشی از ضلع سوم سپاس را تشکیل می دهد.

از کیپای 1 به کیپای 2

  بانک مرکزی در ابتدای امر نسخه یک کیپا را تنظیم نمود و از اواسط سال گذشته زمینه ایجاد سپاس را فراهم کرد  اما در بهار امسال نسخه دیگری از کیپا تنظیم شد که بر اساس آن مدل اجرایی سپاس با تغییراتی ادامه یافت:

نسخه دوم از الگوی کارکردی صدور و راهبری کیف پول الکترونیکی (کیپا2) در واقع  با هدف تشریح مدل کسب و کار و ارکان نظام پرداخت های مبتنی بر کیف پول الکترونیک و فراهم آوردن  زیر ساخت لازم برای فراگیر شدن راهکارهای مورد نیاز در این زمینه تدوین شد.

برای تسریع در روند استقرار سپاس کلیات راه اندازی این سامانه در یک‌هزار و یکصد و شصتمین جلسه شــــورای پول و اعتبار که روز سه شنبه مورخ 24/2/1392 در بانک مرکزی برگزار شد، مطرح  و اعضای شورا  ، بانک مرکزی را به اجرا و راه اندازی سریعتر این سامانه موظف کردند.

کیپا از نظر بانک مرکزی

از نظر بانک مرکزی کیف پول الکترونیک (کیپا) ابزار پرداختی با قابلیت ذخیره پول الکترونیک است که به صورت با نام و مبتنی بر فناوری های نوین ارتباطی در دو نوع پول مجازی و پول مبتنی بر تراشه صادر می شود.

 کاربری «کیپا» در مبادلات با مبالغ خرد بوده و وابستگی مستقیم به حساب بانکی و نیاز به ثبت در سامانه های حسابداری بانکی ندارد. همچنین پردازش الکترونیکی آن به صورت برون خطی به لحاظ اتصال به زیرساخت شبکه بانکی صورت می گیرد.

خدمات پرداخت الکترونیک سیار، گستره وسیعی از فعالیت های مالی را در بر می گیرد که تحت قوانین مالی از طریق کیف پول الکترونیکی و دستگاه های قابل حمل مانند گوشی تلفن همراه ، گوشی هوشمند ، تبلت انجام می شود، فناوری پرداخت سیار می تواند برای انتقال پول بین افراد نیز به کار رود.

 کیپا بر بستر سپاس

همچنین «سپاس» مجموعه ای متشکل از قوانین و مقررات حاکم بر ارایه دهندگان خدمات پرداخت سیار، نظام بانکی و سوئیچ سپاس ، با هدف نظارت و کنترل عملکرد پرداخت های سیار مبتنی بر کیپا است و  با توجه به رشد تکنولوژی و افزایش ضریب نفوذ تلفن همراه در کشور، این ابزار می تواند به عنوان رسانه ای مناسب جهت انجام پرداخت های ریز بدون اتصال به شبکه بانکی به کار رود.

 سوئیچ سپاس با ایجاد زیرساختی ایمن منجر به اتصال منسجم شرکت های ارائه دهنده خدمات پرداخت موبایلی (mpsها)  و غیر موبایلی( pspها) و شبکه بانکی گردیده و به این ترتیب علاوه بر جلوگیری از صرف هزینه های تکراری ، امکان نظارت فنی و اجرایی بر عملکرد ارائه دهندگان خدمات پرداخت را فراهم می آورد.

معماری کسب و کار

معماری در نظر گرفته شده برای سپاس بدین صورت است که مشتری از طریق حساب بانکی خود می تواند نسبت به شارژ کیف الکترونیکی اقدام نماید و از طریق مانده وجوه ریالی ذخیره شده در کیف پول الکترونیکی تراکنش های انتقال، خرید ، برگشت از خرید،پرداخت قبض و مانده گیری را انجام دهد.

همچنین چنانچه مشتری درخواست شارژ کیف پول خود را از طریق ارایه دهنده خدمات موبایلی (mpsها) ( البته بانک مرکزی پیش از این اعلام کرده بود از طریق ارایه دهنده خدمات پرداخت همراه اول که به نظر می رسد منحصر کردن به یک اپراتور با نفس کسب و کار پویا در تضاد باشد)ارسال نماید، درخواست وی مستقیماً وارد سپاس شده و شارژ کیف پول الکترونیکی از طریق حساب بانکی مشتری صورت خواهد پذیرفت. لذا شارژ کیف پول الکترونیکی به صورت مستقیم و غیرمستقیم صرفاً از طریق حساب بانکی انجام خواهد شد.

مزیت این روش  در عدم امکان خلق پول توسط ارایه دهنده خدمات پرداخت همراه (اپراتور)  است و اپراتور حق ارایه سرویس تخفیف یا پرداخت اضافی به مشتری را نخواهد داشت.

ساختارحقوقی سپاس

در واقع آنچه بانک مرکزی کمتر بدان پرداخته نظام حقوقی سپاس است. این که سپاس شبیه شاپرک به صورت یک شرکت مستقل متولی و هدایت کننده شرکت های ارائه دهنده خدمات پرداخت موبایلی را بر عهده خواهد داشت یا الگوی دیگر در نظر بانک مرکزی است کمتر سخنی به میان رفته است . اما با توجه به قرارداد اخیر شرکت خدمات انفورماتیک با همراه اول به نظر می رسد نظام حقوقی این سامانه چندان مستقل نبوده و شبیه شبکه شتاب بخشی از نظام اداری شرکت خدمات محسوب خواهد شد. این مسئله طبعا با اصول اساسی بازار رقابتی چندان همخوانی ندارد.

گامهای استقرار سپاس

بانک مرکزی برای  عملیاتی نمودن سپاس در سال  1392 گامهای زیر را در برنامه خود گنجاند که در حال حاضر بخش یا تمام برخی از موارد زیر انجام شده است:

1.  تهیه نسخه نهایی الگوی کارکردی صدور و راهبری کیف پول الکترونیک 2( کیپا2)(انجام شده است)
2. تهیه نسخه نهایی مقررات و روال های ناظر بر سامانه پرداخت الکترونیکی سیار مبتنی بر کیف پول الکترونیکی(انجام شده و در مراحل تصویب و بلاغ است)
3.  تهیه نسخه نهایی مستند فنی مربوط به سامانه پرداخت الکترونیکی سیار مبتنی بر کیف پول الکترونیکی( انجام شده است)
4. تهیه نسخه نهایی مستند امنیتی مربوط به سامانه پرداخت الکترونیکی سیار مبتنی بر کیف الکترونیکی( مستندات به بانکها ارسال شده است)
5. پیاده سازی ، تست و راه اندازی سامانه پرداخت الکترونیکی سیار( سپاس) (40 تا 50 درصد کار انجام شده است)

اهداف نظارتی بانک مرکزی در ایجاد سپاس

 در اینجا به اهداف مظارتی بانک مرکزی در ایجاد سپاس پرداخته می شود این موارد در کیپای یک در نظر گرفته شده بود.. اساس راهبرد بانک مرکزی در زمینه سامانه سپاس در موراد زیر خلاصه می شود:

* اعمال کنترل های نظام ضدپولشویی

*  گزارش از حجم نقد الکترونیک صادر شده در قالب کیپا (کیف پول الکترونیکی)

* گزارش میزان پول نقد تبدیل شده به شارژ  کیپا

* مدیریت کلیدهای مربوط به مجوزهای صدور نقد  کیپا

* تهیه و  به روزرسانی استاندارد تجهیزات و سیستم های مرتبط با  کیپا

* تهیه و به‌روز رسانی مقررات و آیین نامه های اجرایی

* صحت سنجی تراکنش های دریافتی

* اعمال کنترل های کشف تقلب نظیر مسدودکردن حساب کیف پول

* تسویه حساب

مروری بر برخی از بخش های کیپای 1

مفهوم «کیپا» از نظر بانک مرکزی
»کیف پول الکترونیک» یا به اختصار«کیپا» به آیین نامه نظام های پرداخت های مبتنی بر کیف پول الکترونیک اطلاق می شود که توسط بانک مرکزی تدوین و به بانک ها ابلاغ شده است.

کیف پول الکترونیک، به هر ابزار پولی مبتنی بر فن آوری گفته می شود که به مردم و کسب و کارها امکان می دهد تا مبادلات با مبالغ خرد را با استفاده از سازوکار پردازش الکترونیک برون خطی به لحاظ اتصال به زیرساخت بانکی انجام دهند. در این آیین‌نامه ، مولفه‌های مشخص کنندة نقش تمامی بازیگران شامل: نوع پول،نحوه تسویه،صادرکننده، فروشنده، پذیرنده، مشتری و نهادهای نظارتی و مقرراتی روشن شده است.

نظام کار مزد
 سازمان‌دهی فرآیند اخذ کارمزدها، تسویة مالی و اجماع ذی نفعان اساسا یکی از مزایای راه اندازی سپاس، است. طبیعتا" کارشناسی های لازم در زمینه تعیین جایگاه هر یک از ذی نفعان و بازیگران در سامانه ملی پرداخت همراه، صورت گرفته است و به عنوان بخشی از آیین نامه به صاحبان نقش در این عرصه ابلاغ خواهد شد.
 

زمان‌بندی اجرایی پروژه

بانک مرکزی در آبان ماه سال گذشته اعلام کرد  : درخصوص زمان‌بندی پروژه ، حدود شش ماه برای راه اندازی فاز نخست سپاس ، پیش بینی شده است. همچنین در راستای سرعت بخشیدن به فرآیند عملیاتی شدن سامانه، جلسات تخصصی با برخی بازیگران مهم این حوزه نظیر اپراتورهای تلفن همراه(همراه اول و ایرانسل) برگزار شده و زیرساخت های لازم برای همکاری های نهادهای مربوطه در حال شکل گیری است. 
 
مثلث سپاس ، شاپرک و شتاب

 به لحاظ این که هر دو سامانه  شاپرک و سپاس جایگاه مشابهی در پرداخت الکترونیک دارند و هر کدام متولی سامان‌دهی طیف خاصی از روش های پرداخت هستند، جایگاهی به لحاظ تقدم و تاخر بین آنان وجود ندارد و تنها تعاملات متصور، استفاده از مراجع یکسان اطلاعات ، حساب های بانکی یا استفاده مشترک از شبکه پذیرندگی است و از دید ساختار ارتباطات، الزامی به ارتباط مستقیم بین این دو سامانه وجود ندارد.
اما شبکه شتاب ارتباط سپاس را با شبکه بانکی فراهم می‌سازد.

« مرجع فنی- اجرایی» کجاست؟

قانون گذاری و نظارت بانک مرکزی از طریق نهادی به نام « مرجع فنی- اجرایی» است. این نهاد، مسئول راهبری و پیشبرد طرح ، معرفی و عملیاتی نمودن کیپا  در سطح ملی را برعهده دارد و تحت نظارت بانک مرکزی مسئولیت‌ های زیر را بر عهده دارد:

*مدیریت کلیدهای صدور و کلیدهای انجام تراکنش‌های مختلف کیپا
*صدور تاییدیه برای تطابق تجهیزات و سیستم ها با مقررات و استانداردها
*تدوین و به روزرسانی استانداردها و مقررات مورد نیاز به عنوان مرجع ملی
*ارائه خدمات مشاوره و خدمات فنی در چارچوب طرح
*ایجاد زیرساخت نگهداری مانده ها و تسویه کیف پول الکترونیک

MPS از راه می رسند
بنابر اعلام بانک مرکزی در آبان سال 91 جلسات کارشناسی و کارگروه های مربوط به سپاس از سال گذشته (90) آغاز به کار کرده اند و در حال حاضر (یعنی آبان ماه سال گذشته) در مرحله تهیه مقدمات اجرایی شدن تصمیمات اخذ شده قرار دارد. در همین راستا جلساتی با شرکت های پرداخت از طریق تلفن همراه و برخی دیگر از بازیگران این حوزه برگزار شده است و امیدواریم به زودی بتوانیم شاهد ورود اولین (Mobile Payment Service provider (MPS به این سامانه باشیم.

وجود  حساب از الزامات پیوستن به سپاس نیست

بانک مرکزی اعلام کرده است:: از نظر محل قرارگیری مبلغ ، پرداخت های همراه  به دو دسته اصلی برخط و برون خط تقسیم می شوند که در روش دوم، ارتباطی بین دستگاه دریافت کننده مبلغ از مشتری و سامانه مرکزی، در لحظة انجام خرید وجود ندارد . در نتیجه، کیف پول الکترونیک باید در ابزار در دست مشتری (تلفن همراه یا  کارت) موجود باشد . پرداخت از طریق کارت های مترو و سایر کارت های شهروندی نیز در این دسته بندی قرار می‌گیرند. پرداخت  لزوما" از طریق حساب های بانکی صورت نمی‌گیرد بلکه از طریق ابزارهایی انجام می‌شود که برای شارژ و دشارژ حداقل به یک حساب بانکی متصل هستند.
در روش پرداخت برخط ، در لحظه انجام خرید بین ابزار مشتری و سامانه مرکزی ارتباط وجود دارد که به دلیل وجود این امکان، مبلغ خرید می تواند از حساب بانکی مشتری کسر گردد. البته الزامی در این موضوع نیست و این مبلغ کماکان می تواند در ابزار خرید مشتری ثبت شده باشد یا در حساب واسط دیگری قرار گیرد.

میزان مداخله بانک مرکزی در روابط بین MPS ها و پذیرنده ها 

بانک مرکزی در محدوده حوزه های ذکرشده در قبل، عمدتا" در بحث قانون گذاری، حاکمیت ، استانداردسازی و در سطح تسویه و فراهم‌کننده زیرساخت وارد موضوع می شود ولی در جزییات اجرایی و روابط میان ذی نفعان در سایر حوزه ها آزادی عمل کامل برای مجریان طرح ها وجود خواهد داشت

در نهایت

به نظر می رسد بانک مرکزی در خصوص ساختار حقوقی سپاس در نهایت کمتر ملاحظات کسب و کار را ملحوظ داشته است. در حالی که در کپپای 1 نظام کسب و کار رقابتی بیشتر مد نظر قرار گرفته اما در کیپای 2 ظاهرا فقط شرکت خدمات انفورماتیک است و شرکت همراه اول و این مسیر یادآور همان راهی است که پیش از این در بحث پایانه های فروشگاهی و شتاب تجربه شده و در نهایت شاپرک برای  پایانه های فروشگاهی ایجاد شد و معلوم نیست که شتاب و اکنون سپاس چه زمانی  مفهوم واقعی کسب و کاری که رقابت را توسعه دهد و انحصاری نباشد در آنها شکل گیرد.