نگاهی به بازی غافلگیرکننده ارز در اقتصاد ایران
پرسش مهمی که در حال حاضر مطرح است، این‌که آیا در شرایط فعلی اقتصاد کشور، یکسان‌سازی نرخ ارز صحیح است یا خیر؟ در پاسخ می‌توان گفت که عملکرد بانک مرکزی و سیاست‌های اتخاذی آنها، نقش بسیار پررنگی در این پروژه خواهد داشت.
به گزارش پایگاه خبری بانکداری الکترونیک از خبرآنلاین در حالی که پس از توافق هسته‌ای همگان به این انتظار نشستهبودند که نرخ دلار نیز کاهش یابد، اما برخلاف تصورات، روند صعودی را در پیش گرفت.
باید این واقعیت را بپذیریم که هر چند توافق ژنو، امید رابه مناسبات اقتصادی کشورمان باز گردانید، اما خود به تنهایی نمی‌تواند همه مشکلاترا از جلوی پای اقتصاد بردارد. اقتصاد ایران تا رسیدن به رونق روزهای سختی را پیشرو دارد.
طی روزهای گذشته روند قیمت‌گذاری دلار در محدوده 2290 تومانتا 3460 تومان بوده است. برخی کارشناسان بازار ارز افزایش تقاضا را به عنوان اصلی‌تریندلیل رشد قیمت‌ها عنوان کرده‌اند. براساس شنیده‌ها فعلا خبری از ورود دلارهایبلوکه شده به کشورمان و همچنین نقل و انتقال ارز از طریق بانک‌ها نیست.
از سوی دیگر، کاهش قیمت نفت موجب محدودتر شدن درآمدهای ارزیکشور شده و در نتیجه عرضه ارز با کاهش مواجه شده است. در طرف مقابل اما مصرف‌کنندگانارز همچنان در انتظار لغو تحریم‌ها و بازگشت رونق به اقتصاد ایران هستند.
براساس گفته‌های فعالان بازار، در دوران انتقال اقتصاد ازتحریم به پساتحریم، کاهش عرضه ارز و افزایش تقاضای آن، فاکتورهای بسیار موثر برنوسانات بازار ارز بوده است. حقیقت امر این است که نوسانات قیمت دلار تبدیل به یکسایه بر سر زندگی معیشتی مردم شده است. معیشت اقتصادی، اجتماعی و خانوادگی مردمهمه متاثر از قیمت دلار شده است.
دولت یازدهم در ابتدای روی کار آمدن، یکی از برنامه‌های خودرا سر و سامان دادن به اوضاع آشفته دلار اعلام کرد. طی چند دهه اخیر دولت‌هابراساس اقتصادی که بر مقوله تک‌محصولی بودن استوار بوده، تلاش داشته‌اند نرخ ارزرا تک‌نرخی ارائه کند. از ابتدا اقتصاد ایران بر نفت تکیه داشته و براساس آن، دلارنفتی وارد اقتصاد شده است.
این امر سبب شده که مسیر اصلی دولت که اتکا بر مالیاتی استکه از فعالیت اقتصادی مردم کسب می‌شود، به سمت اقتصاد متکی به نفت تغییر مسیر دهد.در این مسیر، دولت هم توزیع‌کننده این پول و هم مصرف‌کننده پول حاصل از اقتصاد تک‌محصولیشده است. این سیاست سبب شد تا اقتصاد وابسته به دلارهای نفتی با یک پس‌لرزه کوچکتحریم‌ها نیز بسیار آسیب ببیند.
طی چند هفته اخیر مسوولان اقتصادی در مقابل افزایش قیمتدلار این موضع را گرفتند که افزایش قیمت ارز نوسانی است و نیروهای بنیادی حاکم بربازار سطوح جدید قیمت را پشتیبانی نمی‌کنند. تصویر رایج در میان عامه مردم و حتیبرخی از کارشناسان یا مسوولان این است که دولت و بانک مرکزی نقش مستقیم در تعیینقیمت ارز دارد و در صورتی که بخواهد، می‌تواند قیمت ارز را تا حد زادی متفاوت ازسطح کنونی تعیین کند. به ویژه با توجه به این‌که دولت فروشنده ارز حاصل از نفتتلقی می‌شود، هنگام افزایش قیمت دلار ظن غالب بر این می‌رود که هدف، مقابله باکسری بودجه است.
دولت تدبیر و امید طی دو سال اخیر تلاش گرده که ارز را تک‌نرخیکند. اما مساله مهم در این میان این است که آیا در شرایط فعلی اقتصاد کشور، یکسان‌سازینرخ ارز صحیح است یا خیر؟ در پاسخ می‌توان گفت که عملکرد بانک مرکزی و سیاست‌هایاتخاذی آنها، نقش بسیار پررنگی در این پروژه خواهد داشت.
بانک مرکزی زمان تک‌نرخی شدن ارز را پس از لغو تحریم‌هااعلام کرده است. بدین جهت باید ملزومات آن فراهم شود. یکی از مقدمات اجرایی آن،ارجاع کالاهای وارداتی از اتاق مبادله کالا به بازار بیرون است. این عامل، زمینهانجام واردات از همان‌جا را فراهم می‌کند. نزدیک شدن نرخ ارز رسمی به بازار آزادزمانی باید اجرایی شود که کمترین شوک را به اقتصاد کشور وارد کند. رانت دو نرخیبودن ارز به قدری زیاد و عمیق است که اگر تک‌نرخی شدن آن حتی به صورت دستوری همباشد، هیچ مشکلی ایجاد نخواهد کرد.
در حال حاضر واردکننده ارز را 500 تومان گران‌تر خریداری می‌کندو این خود یعنی رانت. با تک‌نرخی شدن ارز این رانت ایجاد شده را می‌توان از بینبرد. سیاست بانک مرکزی در یکسان‌سازی ارز هم در بودجه تاثیر خواهد گذاشت و هم بهتدریج به صلاحدید خود می‌تواند نرخ ارز را به سمت آزاد سوق دهد.
ارجاع کالاهای وارداتی از اتاق مبادلات، از جمله دیگرملزوماتی است که در این مسیر باید انجام شود. اگر از ابتدای سال میلادی تحریم‌هارسما برداشته شود، همان زمان بهترین موقع برای یکسان‌سازی نرخ ارز است. زمانی کهبالاخره ارز تک‌نرخی اعلام شود، هم ورودی ارز روشن خواهد شد و هم وضعیت سرمایه‌گذارانخارجی برای فعالیت اقتصادی در ایران تعیین تکلیف شده و آنها با شفافیت بیشتری می‌توانندجذب اقتصاد کشورمان شوند. از طرفی، تقاضای ارز هم کمتر خواهد شد و دیگر کالاها باگران‌نمایی عرضه نخواهد شد.
بررسی روند بازار ارز طی روزهای گذشته بیانگر این است کهعدم اصلاحات ساختاری و هدفمند در زیرمجموعه‌های نهادهای اقتصادی کشور موجب شده استکه در مقاطعی که روال امور اندکی از مسیر معمول خارج می‌شود، سیاست‌گذار واکنش‌هایسال‌های گذشته خود را تکرار کند. برخی تحلیلگران معتقدند طی روزهای آینده باز هماحتمال رشد بیشتر قیمت دلار وجود دارد. برخی دیگر از فعالان بازار هم می‌گفتنددلیل اصلی افزایش بهای دلار طی روزهای گذشته، تقاضا برای سفرهای پایانی فصلتابستان بوده است.
ظواهر امر گویای این است که دولت مانع افزایش سریع قیمت دلارشده است. شاید در نگاه مردم، عملکرد دولت چندان راضی‌کننده نباشد، اما باید اینواقعیت را بپذیریم که در شرایط وجود، عملکرد دولتمردان چندان هم بد نبوده است.