دورکاری و مدیریت ارزیابی دورکار
تجارب مدیریت و ارزیابی دورکاری در جهان
با افزایش شیوع کرونا و ورود به پیک دوم بیماری در برخی از کشورها از جمله ایران، توسعه دورکاری و فرهنگسازی نحوه مدیریت دورکاری توسط کارمندان و مدیران از اهمیت بالایی برخوردار است. افزایش اعتمادسازی طرفین یکی از مهمترین اصول برای تقویت بنیان دورکاری و بهرهوری کارمندان است و تعیین ساعات کاری توسط خود کارمند (در صورتی که شغل در ارتباط با شخص ثالث نباشد) میتواند منجر به افزایش بهرهوری شود. از جمله موانع کنونی کشور ما برای توسعه دورکاری میتوان به محدودیت زیرساختهای تکنولوژی اشاره کرد. این در صورتی است که بخش قابل توجهی از تولید ناخالص داخلی کشور ما مربوط به خدمات است و کشور ما میتواند با رعایت اصول به یکی از کشورهای موفق در زمینه دورکاری تبدیل شود؛ زیرا بخش خدمات بیشترین پتانسیل را برای توسعه دورکاری دارد.
توسعه دورکاری در جهان آثار قابل توجهی را بر زندگی مردم و کسب و کارها گذاشته است. الگوی مصرف خانوارها به طور قابل توجهی تغییر کرده است. کسب و کارها برای بقا در حال دست و پنجه نرم کردن با شرایط موجود هستند؛ اما برخی شرکتهای خارجی که توانستهاند مدل دورکاری را پیادهسازی کنند به طور قابل توجهی هزینهها را کاهش داده و درآمد خالص شرکت را به طور معنیداری افزایش دادهاند؛ اما دورکاری با چالشهای قابل توجهی به ویژه در بخش نظارت روبهروست. دشواری در نظارت دورکاران و در کنار آن، کاهش تمرکز کارمندان به واسطه فعالیت از خانه منجر شده است تا دستورالعملهای سختی در زمینه دورکاری ایجاد شود؛ حتی در برخی کسب و کارها هنوز هم باید تحقیقات بسیاری برای توسعه دورکاری انجام گیرد.
تأثیر شیوع بیماری بر رفتار مصرفکننده
شیوع بیماری کرونا منجر شده است تا الگوی مصرف خانوار به طور قابل توجهی تغییر کند. در کشورهای پیشرفته که اقتصاد بر مصرفگرایی بنا نهاده شده است (مانند اسپانیا در این مطالعه موردی) تنها 20 درصد از هزینهکرد خانوار، مربوط به مواد غذایی و کمتر از 10 درصد مربوط به حوزه سلامت است؛ بنابراین هزینههای شخصی همچون مد و فشن، کافیشاپ و رستوران، پوشاک و سایر هزینهها سهم قابل توجهی در رشد و توسعه اقتصاد این کشورها دارند. بررسی انجامشده با جزئیات پرداخت مشتریان در کشور اسپانیا نشان میدهد که با شیوع ویروس کرونا و تعطیلی کسب و کارها فقط در مدت زمان کمتر از 2 هفته سهم مواد غذایی در سبد هزینة خانوار از 20 به 60 درصد رسیده است.
صنعت مد و فشن اولین بخشی بود که سهم آن در سبد هزینه خانوار به صفر رسید و پس از آن، سهم حدود 18 درصدی کافیشاپ و رستوران در ماه فوریه به کمتر از شش درصد در نیمه دوم ماه مارس و آوریل رسید. بخش خودرو و مبلمان منزل نیز به شدت کاهش یافت؛ اما حوزه حمل و نقل تغییر معنیداری را نشان نداد. نکته جالب توجه، افزایش سهم پاساژها و فروشگاهها و به ویژه سهم هزینههای بهداشت و سلامت بود. سایر هزینههای خانوار نیز از حدود 22 درصد به کمتر از 15 درصد کاهش یافت.
در کشور ایرلند نیز بر اساس نتایج پژوهشها، افزایش تعداد مبتلایان به طور قابل توجهی بر هزینهکرد خانوار تأثیر داشت. با رسیدن مبتلایان روزانه این کشور به اوج خود، میزان برداشت وجه توسط مردم از خودپردازها نسبت به دوره مشابه در نیمه اول ماه آوریل نزدیک به 60 درصد کاهش یافت؛ اما پس از کاهش فشار قرنطینه و شروع فعالیت کسب و کارها این تغییر به منفی 40 درصد در ماه ژوئن رسید که نشاندهنده کاهش قابل توجه برداشت وجه توسط مردم حتی پس از کروناست.
علاوه بر این، هزینه پرداختی خانوار توسط کارت برداشت و اعتباری در اواسط ماه آوریل به حداقل خود در مقایسه با سال گذشته رسید و با کاهش قابل توجه 40 درصدی مواجه شد و با کاهش شیوع بیماری در اواخر ماه ژوئن به عدد صفر نزدیک شد. هزینه کل خانوار اما کمترین کاهش را نشان داد که در اوج شیوع بیماری کاهش 34 درصدی را نشان داد و در اواخر ژوئن حاکی از رشد 10 درصدی هزینهکرد نسبت به دوره مشابه سال گذشته بود؛ بنابراین شیوع بیماری به شدت بر پرداختهای نقدی تأثیر منفی گذاشت که میتواند به واسطه تصور مردم از انتقال بیماری توسط پول نقد باشد (شکل 2).
در داخل کشور بررسی آمار رتبهبندی سایتهای داخلی همچون سایت بانک ملی ایران، زرینپال، دیوار و نماوا نشان میدهد که میزان مراجعه مردم به سایت دیوار و بانک ملی به شدت کاهش یافته است، در صورتی که سایتهای زرینپال برای پرداخت با کیف پول و همچنین سایت نماوا برای تماشای فیلم در اوقات بیکاری به طور قابل توجهی با افزایش مخاطب روبهرو شدند. کاهش مراجعه به سایت دیوار نشان از کاهش تمایل مردم به خرید و کاهش مراجعه به سایت بانک ملی نشاندهندة کاهش قابل توجه فعالیتهای اقتصادی است.
مزایای دورکاری
مزایای دورکاری میتواند شامل مزایای فردی، سازمانی و اجتماعی باشد. از نظر بهرهوری فردی، وقتی فرد از کنترلهای سازمانی خارج میشود با خود مدیریتی تلاش میکند که عملکرد خود را افزایش دهد و با برنامهریزیای که برای انجام کارها دارد تمام تلاش خود را به کار میگیرد تا در کوتاهترین زمان ممکن و با کمترین هزینه ممکن کارش را بهبود بخشد و چون در دورکاری ساعت انجام کار برای فرد شناور تعریف میشود؛ بنابراین بهترین و مناسبترین ساعت را برای انجام کار انتخاب میکند و اعتماد به نفس و عزت نفس نیروی کار با خود مدیریتی افزایش مییابد.
از طریق دورکاری بهرهوری سازمانی افزایش و اتلاف انرژی در سازمان کاهش مییابد و وقتی نیروهای کار در پروژه دور کاری به انجام وظیفه میپردازند از میزان تنش و فشارهای روحی روانی، درگیریها و تعارضات سازمانی آنها کم میشود. تحت این شرایط مدیران میتوانند از فرصتها برای برنامهریزی در جهت استفاده بهینه از منابع سازمانی سود ببرند. در مورد مزایای اجتماعی دورکاری میتوان گفت که امروز دورکاری به ویژه در کلانشهرها یک ضرورت است، چرا که حجم تردد و مسافرتهای درونشهری را به نحو چشمگیری کاهش میدهد و در نتیجه از میزان شیوع بیماری به طور قابل توجهی میکاهد. برخی از مهمترین مزایای نظام دورکاری را میتوان در ابعاد سازمان، فرد، جامعه به شرح زیر خلاصه کرد:
صرفهجویی در هزینهها
افزایش بهرهوری
تقویت انگیزه
توسعه مهارت به صورت خودآموزی
انعطافپذیری
بهبود ارائه خدمات به مشتریان
کاهش زمان تردد و هزینههای آن برای سازمان
ایجاد تعادل در کار و زندگی خانوادگی
ساعات کار اداری انعطافپذیر
کاهش حجم ترافیک شهری
افزایش گستره اشتغال و فرصتهای کار
دسترسی به کار برای افراد با مشکلات خاص
مزایای کار از راه دور برای سازمانها
مدیران منابع انسانی با بذل توجه به کار از راه دور میتوانند مزایای فردی و سازمانی زیر را به ارمغان بیاورند و موجبات رضایت کارکنان و مدیران را فراهم کنند.قدرت سازمانها در انتخاب بهینه نیروی کار افزایش مییابد.شلوغی بیش از حد محلهای کار کاهش مییابد.نیاز به ساختمانهای بزرگ و ادارات عریض و طویل کاهش مییابد.غیبت کارکنان کاهش مییابد (در حدود ۶0 درصد).سازمانها قدرت بیشتری برای پاسخگویی به نیازهای فوری و اضطراری خواهند داشت؛ چون میتوانند قسمتی از کارشان را به شاغلان از راه دور بسپارند.
افزایش بهرهوری
دورکاری و مشکلات رایج
با افزایش شیوع بیماری، تمایل مردم و کسب و کارها به دورکاری برای حفظ کسب و کار و در کنار آن، کاهش شیوع بیماری توسعه یافت. بررسی ترندهای گوگل در زمینه جستوجوی کلماتی چون دورکاری و کروناویروس نشان میدهد که با اوجگیری شیوع ویروس کرونا، مردم درباره دورکاری در اینترنت به تحقیق و بررسی پرداختهاند و روند افزایش جستوجوی ویروس کرونا با عبارات مربوط به دورکاری همراستا بوده است.
عوامل مختلفی در پذیرش دورکاری توسط کارفرماها مؤثر هستند. از جمله موانع دورکاری میتوان به کار تیمی اشاره کرد که در صدر جدول قرار دارد. فعالیتها و مشاغلی که نیاز به کار تیمی دارند، به ویژه در بخش تولید که به صورت همزمان چند فرد باید روی بخشهای مختلف یک محصول کار و همفکری کنند (چه محصول فیزیکی و چه مجازی) مسئله کار تیمی بزرگترین مانع است. هزینه مربوط به فناوریهای کنترل دورکاران و همچنین تعداد کارکنان یک کسب و کار نیز تأثیر قابل توجهی در امکان توسعه دورکاری دارند. علاوه بر این موارد، برخی مدیران، تمایلی برای دورکاری کارمندان خود ندارند و اهمیتی به این موضوع نمیدهند. برخی موانع نیز مربوط به کارمندان است؛ مثلاً کارمندانی که به صورت دورکاری کار میکنند ممکن است از مهارت کافی برخوردار نباشند. علاوه بر این، تحقیقات نشان داده است که دورکاری احساس امنیت شغلی را در کارمندان کاهش میدهد و به واسطه جدایی از سازمان تمرکز کارمند نیز لطمه میبیند.
با این حال، دورکاری را میتوان از طریق شیوههای گوناگون تسهیل کرد. افزایش انعطاف فعالیتها و مدیریت از طریق نتایج میتواند به عنوان راهحلی مناسب برای تسهیل دورکاری باشد. حذف هزینههای رفت و آمد کارمندان و کاهش زیرساختهای فیزیکی به ویژه شعب شرکت میتواند؛ از جمله بزرگترین امتیازات توسعه دورکاری تلقی شود که منجر به کاهش قابل توجه هزینههای شرکت و در نتیجه افزایش سودآوری میشود. میزان تجهیز شرکت به فناوری و نوآوری نیز از جمله تسهیلکنندههای دور کاری تلقی میشود.
برخی مشکلات و محدودیتهای دورکاری به ویژه در ایران
1. عدم آشنایی کامل مدیران با مزایا و کاربردهای دورکاری و به طور کلی فناوری اطلاعات
2. محدودیت زیرساختهای ارتباطی و ناکافی بودن پهنای باند
3. هزینه نسبتاً بالای نصب تجهیزات سختافزاری و هزینه بالای ارتباطات در صورت گسترش دورکاری الکترونیکی
دورکاری همچنین میتواند منجر به انزوا و به حاشیه رانده شدن تولید، افزایش استرس در مقیاس زیاد برای کارمندان و نگرانی بهرهبرداری از آنها شود.
نگاه منفی برخی مدیران کنترلگرا به دورکاری
از نگاه برخی مدیران، دورکاری موجب کاهش بهرهوری کارکنان و سازمان میشود. این گروه از مدیران معتقدند که در دورکاری، بیشتر وقت کارکنان صرف پیدا کردن یا خواندن یا کپی ایمیلها یا فایلها (چه در خانه و چه در محل دیگر) خواهد شد. به طور کلی به دلایل زیر، این گروه از مدیران به دورکاری نگاه مثبتی ندارند:
عدم دسترسی به کارکنان دورکار: آنان با خود فکر میکنند: «هروقت که کارمند دور کار را لازم دارم، چگونه میتوانم وی را ببینم؟ الان کجاست و چکار میکند؟»
عدم امکان نظارت جدی و کنترل بر عملکرد کارکنان دور کار: تصور آنان این است: «وقتی نمیتوانم آنها را ببینم، چگونه میتوانم عملکرد و رفتار آنان را کنترل کنم.»
کاهش یافتن بهرهوری کارکنان دورکار: دغدغه آنان این است: «آیا کارکنان دور کار، واقعاً وقت خود را صرف کار محوله میکنند یا دلمشغولی آنان انجام امور خانوادگی است؟»
از دست رفتن امنیت اطلاعات سازمان: دغدغه گروهی از مدیران از دست رفتن امنیت شبکه اطلاعات سازمان است. آنان بر این باورند: «از کجا بدانم که اطلاعات سازمان و دیتابیسهای سازمان در اختیار بیگانه قرار نمیگیرد؟»
جریان اطلاعات کار: از نظر این مدیران، ارتباط کاری و ارتباط مدیر و مرئوس دچار ضایعه میشود؛ مثلاً با خود فکر میکنند: «حال که کارکنان، دور از سازمان و دفتر کار من فعالیت میکنند، چگونه میتوانم به آنان بگویم که باید با تلاش بیشتری کار کنند؟ چه مشکلاتی برای پیشبرد امور دارند تا درصدد رفع آنها برآیم؟»
از دست دادن ارتباط با ذینفعان: این گروه از مدیران نبود کارکنان را در محل سازمان، مترادف با ایجاد اخلال در ارتباط سازمان با ذینفعان میدانند. برخی بر این باورند: «ما نمیتوانیم بیش از دستگاه نمابر با ذینفعان و مشتریان ارتباط داشته باشیم! فقدان ارتباط چهره به چهره با ذینفعان و مشتریان را چگونه برطرف کنم؟»
دورکاری: کنترل و ارجاع کار
بررسیهای انجامشده در کشور انگلستان نشان میدهد که تمایل گروههای مختلف به دورکاری بسیار متفاوت است. در مجموع، ذینفعان تمایل بسیار کمی در توسعه دورکاری، به ویژه در بنگاههای متوسط دارند. در بخش صنعت نیز در بنگاههای کوچک تمایل به دورکاری بسیار کم و کمتر از 2 درصد است؛ این در حالی است که در حوزه خدمات، تمایل شرکتها به ویژه بنگاههای متوسط به دورکاری به طور قابل توجهی بالاست و در این حوزه 38 درصد از بنگاهها تمایل به دورکاری دارند. در مجموع 47 درصد از کسب و کارها تمایل به توسعه دورکاری دارند و این تمایل در بنگاههای متوسط به طور قابل توجهی بالاست.
بر اساس نظرسنجیهای انجامشده در انگلستان در زمینه نحوه نظارت، 33 درصد از مدیران، نظارت مستقیم را ترجیح میدهند که یکی از موانع بزرگ توسعه دورکاری است. با این حال 24 درصد از مدیران به انجام کار طبق زمانبندی بسنده میکنند و متکی به تحویل نتایج طبق زمانبندی هستند. علاوه بر این، برخی مدیران، اهداف تیمی (23 درصد) یا اهداف ویژه شخصی برای کارمندان (14 درصد) تعیین کردهاند و تعداد معدودی متوسل به ثبت خودکار عملکرد و سایر روشها میشوند.
حین دورکاری، محول کردن وظایف نیز در شرکتهای مختلف متفاوت است. کمتر از 10 درصد از مدیران، وظایف را با کنترل شدید محول میکنند و 45 درصد از مدیران بر توافق بر زمانبندی متکی هستند که بیشترین سهم را در بین مدیران نشان میدهد. علاوه بر این، کنترل ملایم با وظایف مشخص نیز سهم قابل توجه 35 درصدی را در میان مدیران دارد.
در مجموع بزرگترین مسئله مدیریت کارمندان ریشه در ارتباط حضوری کارمندان با مدیر و سایر همکاران دارد. ایجاد کانالهای مختلف، زمانبندی ارتباطات و از همه مهمتر، اعتمادسازی و توافق تیمی از جمله مواردی هستند که میتوانند منجر به جبران ارتباط حضوری شوند و در کنار اعتماد، نحوه ارتباط با دورکاران میتواند یکی از عوامل حمایتی تلقی شود. زمانی که تماسها به صورت منظم و ساختار یافته باشد قطعاً منجر به حمایت بیشتر از دورکاران میشود؛ اما چک کردنهای تصادفی و غافلگیرکننده نه تنها منجر به تخریب ارتباط میشود؛ بلکه انگیزه کارمند را به شدت کاهش میدهد و تفکر کاهش امنیت شغلی را در ذهن کارمند ایجاد میکند؛ بنابراین ارتباطات با کارمندان دورکار میتواند در شکست یا موفقیت دورکاری تأثیر بسزایی داشته باشد.
نتیجهگیری
با افزایش شیوع کرونا و ورود به پیک دوم بیماری در برخی از کشورها از جمله ایران، توسعه دورکاری و فرهنگسازی نحوه مدیریت دورکاری توسط کارمندان و مدیران از اهمیت بالایی برخوردار است. افزایش اعتمادسازی طرفین یکی از مهمترین اصول برای تقویت بنیان دورکاری و بهرهوری کارمندان است و تعیین ساعات کاری توسط خود کارمند (در صورتی که شغل در ارتباط با شخص ثالث نباشد) میتواند منجر به افزایش بهرهوری شود. از جمله موانع کنونی کشور ما برای توسعه دورکاری میتوان به محدودیت زیرساختهای تکنولوژی اشاره کرد. این در صورتی است که بخش قابل توجهی از تولید ناخالص داخلی کشور ما مربوط به خدمات است و کشور ما میتواند با رعایت اصول به یکی از کشورهای موفق در زمینة دورکاری تبدیل شود؛ زیرا بخش خدمات بیشترین پتانسیل را برای توسعة دورکاری دارد.
در یک کلام میتوان دو عامل را به عنوان عوامل توسعهدهنده دورکاری مدنظر داشت:
1. اعتماد بین کارفرما و دورکار
2. توسعه زیرساختهای ارتباطی
ماهنامه بانکداری آینده