مدل‌های مبتنی بر ریسک در مدیریت بحران های جهانی

مدل های مختلف مدیریت و حل چالش ها و بحران ها در جهان امروز، از نقطه مطالعه وسنجش ریسک آغاز می شود. در این گونه مدل ها، ریسک از دو منظر مورد تحلیل قرار می گیرد: یکی از نظر میزان احتمال وقوع اتفاق بدین معنی که ابتدا باید بررسی شود یک اتفاق ناگوار چند درصد احتمال وقوع دارد. سپس بر اساس کیفیت و کمیت ریسک های مورد نظر، راهبردها و برنامه‌هایی برای به صفر یا به حداقل رساندن احتمالات وقوع در دستور قرار گیرد.

برای مثال احتمال اینکه گازهای گلخانه ای زندگی بشر و دیگر موجودات زنده در روی زمین را طی ۳۰ تا ۵۰ سال آینده به خطر بیاندازد بالاست. در چنین شرایطی برنامه هایی که بتواند احتمال وقوع چنین اتفاقی(ریسک ها) را به صفر یا حداقل برساند ماموریت اصلی مدل‌ها و برنامه‌هایی است که در این راستا تدوین واجرا می‌شود.

طبیعی است برای تدوین مدلهایی که ماموریت های لازم را بر عهده بگیرد شناسایی ریسک‌ها و سپس دسته بندی آنها از اهمیت بالای برخوردار است.

در منظر دوم احتمال وقوع اتفاق، حتمی و قطعی اما زمان و مکان و شدت نامشخص است. برای مثال احتمال وقوع زلزله در مناطق مختلف ایران که تنها زمان، مکان و شدت لرزش‌ها چندان قابل پیش بینی نیست. لذا در چنین زمانی که امکان جلوگیری از وقوع وجود ندارد؛ راهبردها و برنامه ها به سمت به حداقل رساندن زیان های وقوع ریسک سوق پیدا می کند.

تقسیم بندی ریسک ها

به صورت کلی برای شناسایی ارزیابی، ریسک‌ها به دو دسته سیستماتیک یا غیرقابل اجتناب و غیر سیستماتیک (قابل اجتناب) تقسیم می شوند.

در تدوین مدل‌های مدیریت و حل چالش‌های فراگیر کشوری، منطقه یا جهانی معمولا بیش از اینکه ریسک‌ها غیر سیستماتیک چالش برانگیز باشد ریسک های سیستماتیک مسئله ایجاد می کنند. ریسک های غیر سیستماتیک ریسک‌هایی هستند که اغلب به عوامل در اختیار مجریان برنامه ها بوده و توسط اهرم‌های داخلی سیستم(کشور یا منطقه یا جهان) قابل کنترل است. اما ریسک‌های سیستماتیک ریسک‌هایی هستند که اغلب از خارج سازمان ریشه می گیرند و اساسا غیر قابل اجتناب بوده و  امکان کنترل آن توسط سیستم وجود ندارد بلکه باید آن ها را پذیرفت و برای به حداقل رساندن زیان آن‌ها تمهیداتی اندیشید. در ادامه به برخی از ریسک های سیستماتیک اشاره می کنیم.

ریسک تحقیقات

با توجه به سرعت رشد فناوری در همه ابعاد، دامنه و کیفیت تحقیقات مدام تکمیل‌تر شده و نتایج جدیدی به دست می‌آید. برخی اوقات ممکن است نتایج جدید نتایج قبلی را کاملا نقض کند یا دچار تغییرات بنیادین شود. مدل‌هایی که تدوین شده باید این قابلیت و انعطاف پذیری را داشته باشد که با نتایج جدید تحقیقات خود را انطباق دهد.

ریسک نوآوری و فناوری

از آنجا که مسئله اقلیم در کل جهان فراگیر است در نتیجه رویکردهای  نوآوری در اغلب صنایع در مسیر حل مسئله و کاهش گازهای گل خانه ای حرکت می کند این نواوری ها می تواند به تاثر معنادار در راه حل های مدلهای مربوط به حل چالش های تغییر اقلیم بگذارد. برای مثلا خودروهای برقی و رباطها می توانند صنعت حمل و نقل را متحول کنند به گونه ای که بسیاری از رفت و آمدها صورت نگیرد. یا با کمترین آلودگی انجام شده همراه باشد. اگر چه این گونه مقوله ها برای مدل ها فرصت محسوب می شود ولی مسیر حرکت و سرمایه گذاری ها را تغییر خواهد داد لذا برنامه ریزها باید هنگام تدوین مدل ها به این گونه ریسک ها فکر کنند.

ریسک دنیای سیاست

معمولا مدل‌هایی که درباره چالش‌های بلند مدت سرزمینی مثل زلزله یا جهانی مثل تغییر اقلیم تهیه می شوند ماهیتی بلند مدت بین یک تا چند دهه دارد در حالی که دنیای سیاست دنیای شعار و پیروزی در انتخابات‌های مختلف اسن که معمولا عمری کوتاه دارند. از سوی دیگر نیازهای ضروری و حال طبقات مختلف یک جامعه امکان موج سواری را برای تحقق خواسته‌های کوتاه مدت مردم فراهم می کند. در چنین شرایطی، پیروزی سیاست مدارانی که به مدل‌های تدوین شده بین المللی یا داخلی پایبند نباشند زیاد است. نمونه آن می توان به دولت دونالد ترامپ یا برخی پیروزی احزاب راستگرا در اروپا اشاره کرد. برخی اوقات حکومت های متمرکز مثل کره شمالی اهداف ایدلوژیک‌شان از چندان اهمیتی برخوردار است که طبعا مدل‌های تدوین شده ای که معمولا در قالب توافقات بین المللی اجرا می شوند را بر نمی تابند. مدل‌های تدوین شده برای اینگونه ریسک ها نیز باید پیش بینی و سناریو داشته باشند.

ریسک افراد مشهور

طبعا قرار نیست همه افراد مشهور با  نظریات و برنامه های مرتبط با تغییر اقلیم موافق باشند. در عین حال آنان می توانند با اتخاذ مواضع مخالف عملا باعث شوند تا طرفدارانشان نیز همسو با این افراد مشهور ساز مخالف کوک کنند و مانع اجرای مدل‌های تدوین شده شوند. در چنین مواردی نیز مدل‌ها باید از انعطاف پذیری لازم برخوردار باشند و برای اینگونه ریسک ها تمهیداتی را اتخاذ کنند.

ریسک منابع و امکانات

بروز بحران های اقتصادی که به واسطه عوامل مختلف برای کشورها رخ می دهد باعث می شود تا قادر به انجام وظایف محوله نباشند. برای مثال بحران‌های ۲۰۰۸ تا ۲۰۱۳ جهان را در بحران فرو برد. کرونا اقتصاد جهان را به ورطه نابودی کشانده همه این عوامل می تواند به کندی کار منجر شود. مدل‌ها برای  مواقع بحران منابع نیز باید سناریو داشته باشند.

ریسک مخاصمات بین المللی

برخی جنگ‌ها و جدال‌ها و مخاصمات مانع تحقق برنامه‌ها می شود. حضور داعش در خاورمیانه، تحریم‌های ایالات متحده علیه ایران و… باعث شد برنامه‌های مصوب نهادهای بین المللی با وقفه همراه شود. مدل‌ها باید برای چنین مواقعی برنامه داشته باشند.پلن پیش بینی کرده باشند تا میزان وقفه ها به حداقل برسد.

ریسک سمن ها

انجمن‌های مردم نهاد داخلی یا خارجی الزاما همسو با مدل‌ها حرکت نمی‌کنند حتی اگر موافق باشند. به دلیل کیفیت شناخت از موضوع، برخی اوقات افراط می کنند و برخی اوقات تفریط. در عین ها برخی سمن ها هم مخالف برنامه های تغییر اقلیم هستند.. مدل‌های تدوین شده باید راه‌هایی برای بسیج موثر این نیروها همسو با تحقق اهداف خود در نظر داشته باشند.

پذیرش

درهمه موارد بالا کیفیت سنجش ریسک ازاهمیت بالایی برخوردار است. از جهان نمیتوان انتظار داشت فرزندانی مثل ترامپ نداشته باشد اما  سیستم ها مدلها و سازوکارهای حل چالش های بین المللی مثل تغییر اقلیم باید طوری طراحی شوند که آمادگی های لازم برای مهار چنین اتفاقاتی را داشته باشند. مهمترین اصل در تدوین  و مدل کردن راه حل های رفع چالش های امروز جهان پذیرش ریسک است نه نفی آن. در حالی که در راه حل های غیر نظام مند و مدل نشده اغلب تلاش بر نفی ریسک است. اگر احتمال وقوع چالش هایی چون داعش، وجود دولت های متمرکز، ترامپیسم یا راستگرایی های افراطی را به عنوان چالش های فراگیر منطقه ای و جهانی پذیریم تنها در این صورت قادر به یافتن راه حل هایی که زیان را به حداقل برساند خواهیم بود.

طبیعی است برای کلیه ارزیابی های ریسک نیازمند دو عنصر مهم هستیم یکی بانک اطلاعاتی کامل از سوابق تاریخ، داده های مورد نیاز و تحلیل آنها و دوم ریرساخت فناوری اطلاعات مبتنی برا اخرین روندهای فناوری مانند هوش مصنوعی، پردازش ابری، فناوی بیگ دیتا و ابزارهایی چون اینترنت اشیا و …برای جمع آوری و تحلیل آنلاین دیتا. تنها در این صورت است که می توانیم تصمیم درست در موقع درست بگیریم.