اجرای شاپرک،یک الزام بود نه انتخاب/روند اجرای فازهای شبکه الکترونیک پرداخت کارتی

به گزارش پایگاه خبری بانکداری الکترونیک اجرای طرح شاپرک(شبکه الکترونیک پرداخت کارتی) به عنوان یک پروژه ملی در زمانی که به زعم برخی از فعالان، بازار به نظمی دست یافته بود حساسیت های زیادی را برانگیخت اما کارشناسان بر کاذب بودن این نظم به کرات هشدار داده بودند و نهاد ناظر نیز خود بر انحرافاتی که در صنعت پرداخت رخ داده بود اشراف داشت. بر این اساس طرح شاپرک در قالب سه فاز برنامه ریزی شد. در گفتگو با سامان قطبی،مدیرعامل شرکت شاپرک چگونگی اجرای سه فار مذکور مورد بررسی قرار گرفته است. این گفتگو را با هم می خوانیم.

* در فازهای اول و دوم شاپرک چگونه اجرا شد و در فاز سوم چه اتفاقی خواهد افتاد؟

اهداف فاز اول شاپرک عبارت بودند از شناخت دقیق نیازها ،طراحی مدل اجرایی، انتخاب مطلوب، همکاری در پیاده‌سازی و آماده‌سازی و همچنین شناخت وضعیت حال.در ماه های آخر سال گذشته از طریق تکمیل فرمهایی که در واقع شناسنامه موسسات فعال در حوزه صنعت پرداخت بود،استخراج شد.به تعبیر دیگر مرحله اول در واقع، انتخاب ، پیاده سازی و راه اندازی محصول بود.

*در از نظر ساختار فنی و انتخاب محصول، چه فاکتورهایی باعث شد تا محصول فعلی انتخاب شد؟ چرا محصول دیگری انتخاب نکردید؟

در واقع ما سامانه ای نیاز داشتیم که فقط سوئیچ نبودکه تراکنش را از یک نقطهبه نقطه دیگر منتقل کند. این فقط یک قسمت کار است در عین حال  عملیات تسویه از وظایفهم دیگر سامانه است و همچنین برنامه‌های بالا بردن کیفیت داده‌ها و استفاده از آن از الویت هایی بود که سامانه شاپرک را از یک سوئیچ فراتر می برد و به سامانه ای  تبدیل می کرد که دارای وظایف چندگانه بود.  همچنین  ما به شبکه ای نیاز داشتیم با یک زیرساخت ارتباطی مطمئن که بتواند psbها را به سوئیچ انتخابی متصل بکند. سامانه‌ تسویه ای که وظیفه داشت از طریق شبکه ملی پرداخت عملیات جاری را انجام دهد. بنابراین در نهایت طرح فعلی شاپرک انتخاب شد و قاعدتااز میان گزینه های محدود غیر از این چیزی نمی‌توانست باشد.

این را هم ذکر کنم که یک روش هم این بود که خودمان برویم و یک محصولی را انتخاب کنیم ، بومی و پیاده‌سازی کنیم . اما نتیجه ، درصدی از قابلیت همین محصولی که الان عملیاتی شده  را محقق می کرد. به عبارت دیگر حتی اگر یک نمونه خارجی را هم به خدمت می‌گرفتیم توانایی های اضافه‌تر از این سامانه ای که اکنون اجرائی شده رادر اختیار ما نمی گذاشت با این تفاوت که زمان را از دست می‌دادیم. بخصوص اینکه زمان در نحوه تصمیم‌گیری ما اثر داشت. همچنین تجربه اجرائی عامل دیگری بود که در مولفه های انتخاب ما موثر بود. چون تجربه موفق بومی وجود داشت طبعا بهتر بود که استفاده از این تجربه را در اولویت قرار دهیم.

*می‌توانید بگویید که چه میزان رمان صرف اجرای طرح شد؟

تا پیاده سازی و راه اندازی اولیه حدود 6 هزار نفر ساعت کار انجام شد. از جمله کارهائی که صورت گرفت تحلیل دقیق کسب وکار ، نگاه به رویه های موجود در دنیا ،مدل های تسویه ، استفاده از ظرفیت های موجود کشور ، دریافت نقطه نظرات psbها و جمع بندی و نهائی سازی طرح را در آن ایام می توان ذکر کرد البته امکان بهره گیری از  تجربهشرکت خدمات همچنین تجربه‌ای که در سیستم بانکی کشور نهادینه شده بود ،در کنار تجربه‌هایی که psbها داشتند و با جلساتی که به طور  مداوم با آنها داشتیم نقش بسزائی در نهائی شدن مدل انتخابی داشت

با این حساب به نظر می رسد شاپرک حاصل یک کار گروهی بوده است؟

بله، در واقع کار مشترک و تیمی بود که با تلاش همه انجام شد تا خوشبختانه در زمان‌های پیش بینی شده به اهداف خود برسد. در آن ایام ضمن تولید و عرضه مستندات فنی و اجرائی به شرکت ها ، روند آزمون‌ psbها شروع شد همچنین بازدیدهایی از آنها به عمل آمد تا این شرکت ها یک حداقل‌هایی را داشته باشند، یک سری از روش‌های اجرائیشان را اصلاح کردند و یک توافقنامه امنیتی نیزبا آنها مبادله شدتا از این طریقاطمینان حاصل شود مشکلات زیادی که قبلا پیش می‌آمد، قابل کنترل و مدیریت کردن باشد . حتی در این بررسی‌ها 2 موسسه مدتی، فعالیتشان متوقف شد تا روند اجرای کاریشان را اصلاح کنند.

دوره آزمایش طرح چه مدت طول کشید؟

دوره پایلوت حدود 2 ماه طول کشیدکه بین فاز 1 و 2 قرار داشت و از تیرماه دیگر پروسه آزمون‌ها و انتقال به سوئیچ شاپرک شروع شد. در دوره آزمایشی بر اساس برنامه معمول همه پروژه های اینچنینی  عملکرد فنی و تبادل پیام ها و همچنینروند مالی و  تسویه‌ بین سوئیچ هابررسی  و ظرفیت ارتباطی آنها کنترل شود تا مطمئن شویم در روند انتقال مشکلی پیش نمی‌آید.

توزیع سهام بانکها در قالب کدام فاز انجام شد؟

 سهام بانک‌ها در مرحله فاز دوم  توزیع و به تمام بانک‌های کشور سهام داده شد. مجامع‌شرکت نیزبرگزار شد و هیئت مدیره با توجه به توزیع سهام تشکیل شد

*یک هیئت مدیره قبلا در سال گذشته تشکیل داده بودند.

بله، شرکت ملی انفورماتیک متولی ایجاد شرکت شبکه الکترونیکی پرداخت کارت ، از طرف بانک مرکزی بود تا این  موسسه را با مشارکت بانک‌ها راه بیندازد در نتیجه یک هیئت موسس تشکیل شد که من هم در واقع از طرف هیئت موسس به عنوان مدیرعامل انتخاب شده بودم و کارهای اجرایی را پیش بردیم

*در واقع این پازل دست‌کم، چهار قطعه دارد. یکی ساختار سهامداری است، دیگری pspها و سوم متولی سوئیچ و بخش چهارم آن رگولاتور بانک مرکزی است. در این ارتباط، سوئیچ در مرکز است و سه بازیگر دیگر گرد آن قرار دارند. نوع کنار هم قرار گرفتن اینها قطعات در پازل شاپرک چگون بود. آیا هیچ چالشی در پی نداشت، تضاد منافع بین بازیگران مشکل ایجاد نکرد؟و اساسا چگونه روی اشتراک منافع تفاهمات شکل گرفت و کار پیش رفت؟

با گفتمان. یکی از تکلیف‌های شاپرک همین است که بتواند یک کلیه عوامل  را برای موفقیت همراه کند و یکپارچه‌سازی انجام دهد. اینجا هر کسی منافع خود را داشت و خیلی اوقات منافع در تضاد هم بود اما همه به این اراده رسیدند که همکاری کنند تا در عمل موفقیت حاصل شود و این ماموریت گردن خود شرکت بود تا بتواند عوامل و منافع متفاوت و متضاد را در زیر یک چتر جمع کند. شاید مشق اصلی تیم اجرایی شاپرک همین بود که این زیر یک چتر قرار دادن را به درستی انجام دهد. ضمن اینکه منافع عوامل درگیر تامین شود، نیت یا برنامه اصلی رگولاتور به درستی انجام شود و همچنین در خدمت‌رسانی خدشه وارد نشود. این مولفه ها شاید یک ترکیب مع الفارقی بودند که جز گفتمان ، همکاری و تعامل نمی‌شد به آن رسید.

*اختلاف نظرها و سلیقه ها بین بازیگران حتی در میان فعالان چگونه به اشتراک نظر تبدیل شد؟

در این مسیر خیلی بانک مرکزی به ما کمک کرد. خصوصا اداره نظام‌های پرداخت و مدیریت این مجموعه، دبیرکل محترم بانک مرکزی و همچنین  کمک‌های اساتید فن بسیار کارساز بود. بانک‌ها با وجود اینکه در حوزه پایانه های فروشگاهی سرمایه‌گذاری کلان کرده بودند اما تعامل کردند تا انتقال از وضعیت قبلی به این وضعیت با ظرافت‌ صورت گیرد . البته  ما براساس مدل طراحی شده سعی داشتیم منافع سرمایه‌گذاران از بین نرود.

*چند جلسه با بانک‌ها داشتید؟

به صورت گروهی شاید 3 یا 4 جلسه. ولی با آنها که خودشان صاحبنظر بودند و در این زمینه تلاش کرده بودند جلسات بیشماری داشتیم.

*در دسته‌بندی انتقادات و پیشنهاداتی که داشتید، چه انتقاد و پیشنهادی از همه بیشتر بود؟ آیا اینها دسته‌بندی شده است؟

چیزی که شاید محور موفقیت بود این بود که همه روی یکپارچه‌سازی به نوعی اجماع داشتند. همگی بر ضرورت وجود یک نظام که نظارت یکپارچه بر شرکت‌های عرضه‌کننده خدمات داشته باشد و در عین حال منافع جمع تامین می‌شود را احساس می کردند. شاید از یک بطور خاص منافع کاسته شود ولی جمع منتفع می‌شوند این بزرگترین نقطه محوری بود که مباحث ما روی آن می‌چرخید.

بیشترین مشکل ما در این بود که در عمل همه دوست داشتند این اتفاق بیفتد ولی وقت نداشتند که در ایجاد ساز و کار مشارکت تمام وقت داشته باشند و مجبور بودیم برای حضور و همراهی زمان های زیادی را صرف کنیم . شاید اعتقاد داشتند که این پروژه، پروژه ما نیست. این پروژه‌ای است که اگر انجام شود خوب است در ابتدا آن را متعلق به خودشان احساس نمی کردند. ولی انتظار ما این بود که آنها  این پروژه را مال خودشان بدانند و با مشارکت یکدیگر انجام شود. بلطبع همین نگرش ما را از بعضی تجارب دوستان محروم کرد و موجب شد در مواردی با سعی و خطا به نتیجه برسیم

*خب با این تفاصیل، فاز دوم پیش رفت و به فاز سوم رسیدیم.

بله، در واقع فاز دوم بعد از توزیع سهام که 14مرداد ماه 90 بود سرعت گرفت و  به انتقال پایانه ها منجر شد به نحوی که در شهریور ماه بیش از 50 هزار پایانه فروشگاهی از طریق شبکه شاپرکخدمت رسانی به مردم را انجام می داد . این روند با توجه به جلساتی که با شرکت های psp برگزار شد و رویتاریخ 30 آبان جهت اتصال و انتقال کامل پایانه های فروشگاهی توافق جمعی حاصل شد حرکتی شتابان گرفت . و ما نیز بر اساس این تاریخ، برنامه های  فاز 2 را طبق زمان‌بندی اجرا کردیم و خدا را شکر تقریبا انتقال بالای 90درصد صورت گرفت و الباقی نیز بنابر شرایط به مرور تا 5 دی ماه انجام شد اما به هر حال اول آذرماه از نظر ما فاز 2 تمام شده و فاز سوم آغاز شد.

*الان انتقال سرویسها جزء فاز 2 دست یا فاز 3؟

انتقال کامل پایانه‌ها به شاپرک و اتصال سوئیچ با هم جزو فاز 2 است. اگر که ما دو میلیون و هفتصد هشتصد هزار تا pos متصل شده بود اما یک درصد کمی بعلت نداشتن مجوز لازم وصل نشده بود و هنوز هم وصل نشده است.

*الان چند پایانه  در مجموع به شبکهمتصل شده است؟

طبق آمار تقریبا سه میلیون.

*در قالب چند تا psp؟

الان دوازده شرکتpsp فعالند.

*در فاز سوم قرار است چه انجام دهید؟

فاز 2 که تمام شد یک اتفاق دیگر هم هم زمان با انتقال رخ داد. براساس بخشنامه بانک مرکزی واریز آنی هم در کل شبکه پرداخت متوقف شد و این به نوعی به اسم شاپرک تمام شد بدین معنی که شاپرک این کار را انجام داده در حالی که  واقعیت این بود که این دستور مقام ناظر بانکی بود که تسویه آنی در پرداخت (که هیچ‌وقت هم به عنوان یک رویه تعریف نشده بود) متوقف شود. واریز آنی به عنوان یک رویه در سیستم‌های پرداخت تعریف نشده بود . اما با بخشنامه‌ای که در آذر ماه  از سوی بانک مرکزی صادر شد صراحتا واریز آنی متوقف شد.

*ابلاغیه‌اش از اسفند پارسال مطرح شد.

به هر حال توقف واریز آنی هم با انتقالات سرویس های پرداخت به شاپرک تلاقی داشت و ما به عنوان مجری دستورات رگولاتوری، تابع می باشیم.

*به نظام دستمزد بپردازیم. نظام کارمزدی که در شاپرک اجرا شده چه معیارهایی دارد؟

خدمت . یعنی اینکه هر psp بابت خدمتی که می‌دهد حق دریافت کارمزد دارد.

*مثلا چرا 200  و چرا 300 یا 100 تومان انتخاب نشد؟

الان که 200 تومان اجرا نمی‌شود. پایه‌دریافت کارمزد را عرض می‌کنم.( اینکه چه زمانی اجرا شود تابع اعطای مجوز از بانک مرکزی است ) شما یک زحمتی می‌کشید و خدمتی عرضه می کنی بابت این خدمت هم باید هزینه های سنگینی را متحمل شوی منطقی است بابت اسایش و خدمت عرضه شده هزینه ای را  مطالبه نمائی ، حالا این هزینه را می‌توانی بر مبنای هر تراکنش بگیری، می‌توانی براساس یک ثابت ماهیانه اخذ نمائی و یا مدل های ترکیبی ، از ابتدای راه اندازی خدمات پرداخت مبتنی بر کارت این هزینه ها را فروشندگان بدون مشکلی پرداخت می کردند  . لیکن از حدود دو سال پیش و در عرصه رقابتی که ضابطه مند نبود و برخلاف صراحت مقررات یک بانک اقدام به صفر کردن کارمزد فروشندگان نمود موضوعی که بعدا توسط سایر بانک ها نیز اجرا شد

*خب چه وقت کارمزد عملیاتی می شود؟

فعلا مشخص نیست.شرکت های عرضه کننده خدمات پرداخت درخواست راه اندازی هر چه سریع تر آرنا دارند لیکن موضوع در دست بررسی و کسب مجوز از بانک مرکزی است

*فاز سوم؟

از اول آذرماه شروع شد و دوره بهینه‌سازی است. ما یک‌سری بهینه‌سازی‌هائی خودمان داشتیم تا بر اساس نتایج عملیاتی چند ماه گذشته بهینه سازی لازم را انجام دهیم. برنامه ریزی شده تا شرکت ها نیز طی چند ماه اینده سطح خدمت رسانی خود را بر اساس شاخص هائی اصلاح و مجددا توسط شاپرک مورد ارزیابی قرار گیرند تا مجوز فعالیتشان که در اردیبهشت ماه 92 به اتمام می رسد تمدید گردد

*شاخص‌ها کدام هستند ؟

شاخص ها مربوط به شبکه‌های ارتباطی، سایت عملیاتی ،سازمان و مواردی دیگری که در طی دستورالعمل ابلاغ خواهدشد.

*در هیئت مدیره چطور؟ اعضاءشان باید چه شرایطی داشته باشند؟

بحث حقوقی و سرمایه ای شرکت ها توسط بانک مرکزی مشخص می‌شود ما بیشتر کارمان بحث فنی است. البته در این خصوص نیز به نظرم آئین نامه مربوطه در دست تهیه و ابلاغ توسط بانک مرکزی است.

منبع:فصل نامه تازه هاي اقتصاد ،ويژه نامه دومين همايش بانكداري الكترونيك و نظام هاي پرداخت