از دار برگشته/ پرونده ای درباره یک قاچاقچی که پس از اعدام زنده شد

به گزارش پایگاه خبری بانکداری الکترونیک،از خبرآنلاین سالها پیش سریالی انگلیسی از تلویزیون ایران پخش می شد که اتفاقا صحنه ای از اعدام با دار داشت؛ مربوط به قرن 17 یا 18 میلادی؛ نقش های اصلی سریال دو برادر بودند که یکی به اعدام محکوم شده بود. به او شب قبل از اعدام مخفیانه در سلول انفرادی لوله ای فلزی رساندند تا ساعاتی قبل از اعدام آن را در حلق خود بگذارد. این کار را کرد. پیش از اعدام هم حرفی نزد. او بالای دار رفت و اتفاقا لوله فلزی کارساز شد. اما در حین اعدام فردی که می دانست لوله در گلوی اعدامی است،‌ خودش را پای چوبه دار رساند و سعی کرد با آویزان شدن به پاهای فرد آویزان از دار، گردن او را بشکند. تا آویزان شد، ماموران رسیدند و مانع این کار شدند. طرف زنده ماند و بعد هم بخشیده شد.

شاید در دنیای واقعی انگشت شمار اعدامی هایی باشند که پس از اجرای حکم زنده مانده اند (اینجا) اما در زندان بجنورد، این اتفاق نادر برای یک محکوم افتاد؛ قاچاقچی محکوم به اعدامی که سه سال پیش به دلیل قاچاق یک کیلو شیشه بازداشت و در این مدت و پس از رسیدگی قضایی و با توجه به قانون جدید مبارزه با مواد مخدر به اعدام محکوم شده بود،‌ ساعاتی پس از اجرای حکم و البته تایید پزشکی قانونی بر مرگ او، علایم حیاتی داشت و زنده شد. (اینجا)

این اتفاق نادر البته با واکنش های مختلفی همراه شد. از واکنش های نهادهای بین المللی حقوق بشری تا واکنش های داخلی و البته استفتاءها از مراجع تقلید. به عنوان مثال آیت الله صافی گلپایگانی ابتدا دراین باره اظهار نظر نکرد، اما بعد حکم به پایان اعدام داد، یعنی مجرم دوباره نباید اعدام شود (اینجا)

آیت الله مکارم شیرازی، اجرای حکم را ناقص دانست و نظر به اجرای دوباره حکم داد. هرچند که از سوی او اعلام شد که خساراتی که از اعدام اول به شخص او و خانواده اش وارد شده است، باید پرداخت شود. (اینجا)

نظرات حقوقی هم البته متفاوت بود. مثلا بهمن کشاورز، رییس کانون وکلا دراین باره نوشت: با توجه به اینکه برای این محکوم به اعدام مجازات سالب حیات تعیین شده بود، در نظر اول چنین به نظر می رسد که تا مجازات اجرا نشده باشد در واقع حکم بلااجرا مانده، بنابراین اگر گفته شود محکوم علیه مجدد باید اعدام شود عین قانون بیان شده است. (متن کامل نظر کشاورز را اینجا بخوانید)

از سوی دیگر محمدصالح نیکبخت گفت: هم از لحاظ ماهوی و هم از لحاظ تشریفات، اجرای حکم قاچاقچی اعدامی پایان یافته و دیگر جایی برای اجرای مجدد حکمی که قبلا اجرا شده است وجود ندارد. (گفت و گو با صالح نیکبخت را اینجا بخوانید)

هرچند که پس از این اتفاق، قوه قضاییه تلاش کرد سکوت کند، اما پس از ایجاد شبه هایی که در داخل و خارج در حاشیه زنده شدن پس از اعدام بوجود آمد، از یک سو رییس قوه قضاییه و از سوی دیگر وزیر دادگستری اعلام کردند تلاش هایی برای عفو محکوم می کنند. 

مصطفی پورمحمدی، وزیر دادگستری دراین باره چنین اظهار نظر کرد: تلاش خود را برای جلوگیری از اجرای دوباره حکم اعدام علیرضا.م خواهم کرد و در این رابطه مذاکرات مثبتی را با دستگاه قضایی داشته‌ام. (اینجا)

اما نظر آخر دراین باره را آیت الله آملی لاریجانی، رییس قوه قضاییه داد. او برخی بحث های مطرح شده در این خصوص را غیر فنی و غیر مرتبط و ناآگاهانه دانست و گفت: اما به لحاظ عاطفی یکی از راه‌های برخورد با فرد اعدامی که مرگ را به چشم دیده و شدائدی را تحمل کرده است، عفو است و چنین فردی که دارای وضعیتی خاص است می‌تواند مورد لطف و عفو نظام اسلامی قرار گیرد و اینجانب بلحاظ عاطفی قطعاً این کار را خواهم کرد. 

هرچند که نظر حقوقی را چنین اعلام کرد: اعدام در واقع به معنی سلب الحیات است و اگر به مقتضای دقیق تعابیر قانونی بخواهیم عمل کنیم باید از کسی که حیاتش باقی مانده است، سلب حیات شود. گاهی ممکن است به هر دلیل، دار کشیدن که ابزار و مقدمه مجازات اعدام یا همان سلب الحیات است موجب سلب نشده باشد که در این صورت فرد باید اعدام شود؛ مگر اینکه بتوان فرض کرد شخص واقعاً سلب حیات شده باشد و در اثر پدیده‌ای نادر و خاص به حیات برگشته باشد، که این فرض بلحاظ فقهی و حقوقی محتاج تأمل خاص است. (نظر کامل رییس قوه قضاییه دراین باره را اینجا بخوانید)

اما بالاخره سخنگوی قوه قضاییه گفت که این متهم پس از بهبودی می تواند درخواست عفو بدهد. غلامحسین محسنی اژه ای گفت: حادثه‌ای اتفاق افتاد که یکی از افرادی که محکوم به اعدام شده بود و یک کیلوگرم هروئین را به همراه داشت؛ محکوم به اعدام و مراحل آن طی شده بود. ماده 38 قانون مواد مخدر درخواست یک درجه تخفیف را دارد که فرد می‌تواند پیشنهاد دهد تا پذیرفته شود. بنابراین این فرد در حال بهبود است و می‌توان درخواست عفو کرد و مشکلی پیش نمی‌آید.

دادستان کل کشور ماجرا را اینگونه روایت کرد: وقتی وی را به دار آویختند و آوردند پایین تشریفات صورت گرفت و پزشک اظهار نظر کرد و همچنین به پزشکی قانونی منتقل شد که وقتی وی را به سردخانه می‌برند مامور متوجه می‌شود که آثار حیات دارد که گفته شده طی 24 ساعت این آثار حیات مشخص شده که این حرف غلط است چرا که 2.5 ساعت بعد متوجه علایم حیات وی شدند که اقدامات بعدی صورت گرفت و فرد هوشیاری خود را بازیافت که وضعیت وی در حال بهبود است. (اینجا)

اما چگونه این فرد اعدامی زنده ماند؟ پزشکی قانونی قصور در این رابطه را نپذیرفت (اینجا). اما معاون پزشکی و آزمایشگاهی سازمان پزشکی قانونی روایتی از دلایل مرگ به طناب دار بیان کرد که می توان از آن نتیجه گرفت آن هنگام اعدام به هر دلیلی نه آسیب جدی به گردن محکوم رسیده است و نه ارتباط خونی مغز قطع شده. به گفته او مرگ با طناب دار، مکانیزمهای مختلف دارد: "شکستگی های مهره دوم گردن و ورود زائده استخوانی در بصل النخاع، مخصوص اعدام با طناب بلند و ارتفاع زیاد است. معمولا مکانیزم فوت به دنبال حلق آویز، این است که اگر فشار روی گردن خیلی سنگین باشد، شریانهای ناحیه گردن، بسته می شود. برای همین فرد فوت شده، چهره رنگ پریده دارد. یکی دیگر از این مکانیزمها، بسته شدن راههای هوایی است که محکومان خفه می شوند و معمولا فوت طولانی تر است. اگر تنها وریدها، بسته شود، در معاینه پس از اجرای حکم، می بینید خون شریانی وارد سر شده ولی از راه وریدها نتوانسته برگردد و چهره سیاه می شود."

دکتر مهدوی با اشاره به حساس بودن گردن در فشار گفت: "یک مکانیزم دیگر این است که بر اثر فشار در ناحیه گردن، مرگ دچار شوک و مرگ ناگهانی شود." (اینجا را بخوانید)

به هرحال این مجرم بجنوردی پس از اجرای حکم زنده مانده است. او اگر چیزی به یاد داشته باشد و بتواند جرف بزند،‌ سوژه نابی برای خیلی هاست؛ فیلم‌سازان، روانشناسان، پژوهشگران دینی و …