جنگ جهانی اول، نقطه عطف تاریخ ایران

بنا به نظر برخی تحلیلگران، حوادث جنگ جهانی اول و مشاهده نتایج مترتب بر تضعیف شدید دولت مرکزی باعث شد تا ایرانیان تصور اولیه مشروطه خواهان مبنی بر حل همه مشکلات با نگارش قانون اساسی و تشکیل پارلمان را کنار بگذارند و اولویت اول شان را تشکیل دولت مرکزی مقتدر بگذارند.

همچنانکه مجله «کاوه» در دوره دوم انتشار خود پس از جنگ جهانی اول، در ضرورت تشکیل دولت مرکزی مقتدر نوشت: «کافی نیست که چند نفر کسبه خوش نیت و بی اطلاع از بروجرد و قمشه و اردبیل و نرماشیر جمع آوری کنیم و از آنها بخواهیم کنستینوسیون اختراعی فرانسه و انگلیس تصورات مونتسکیو و روسو را در پیشکوه لرستان و ممسنی فارس اجرا کنند.»

با توجه به محوری شدن ایده تشکیل حکومت متمرکز در سال های پس از جنگ – ایده ای که در نهایت به تفوق رضاخان انجامید – آیا می توان مدعی شد که در گذر از حوادث جهانی جنگ اول تاکید ابتدایی مشروطیت بر نگارش قانون اساسی و تشکیل پارلمان جای خود را به ضرورت تشکیل دولت مرکزی مقتدر داد؟ و از این حیث آیا جنگ جهانی اول نقطه عطفی در تحول دیدگاه مشروطه خواهان ایرانی به حساب می آید؟

1- جنگ جهانی اول را اغلب تاریخ پژوهان رویداد سرنوشت ساز سده بیستم دانسته اند. اریک هابسیام، این جنگ را سرآغاز سده کوتاه بیستم خواند؛ سده ای که به گمان او با این جنگ شروع شد و در 1991 با فروپاشی اتحاد شوروی و «سوسیالیسم واقعا موجود» به پایان رسید. نابودی امپراتوری های اتریش – مجارستان، روسیه و عثمانی، قدرت گرفتن بلشویک ها در روسیه و سیادت فاشیم و نازیسم در سرزمین هایی چون ایتالیا و آلمان که دارای سنت های دیرینه فرهنگی، علمی و فلسفی بودند و بالاخره جنگ جهانی دوم همه از پیامدهای جنگ جهانی اول بودند. طبیعی است که کشوری چون ایران که از پایان سده هجدهم آماج سیاست های استعماری قدرت های بزرگ اروپایی چون بریتانیا، روسیه و فرانسه بود، نمی توانست از پیامدهای این جنگ در امان بماند.