آیا «صیاد» تخلفات حوزه چک را صید خواهد کرد؟/لزوم تعمیم اعتبارسنجی به سایر حوزه ها

پایگاه خبری بانکداری الکترونیک؛ حمیده قاسمی: رکود بازار کسب و کار در سال های گذشته زمینه را برای ناتوانی در پرداخت دین به طرف های معامله و بیع ایجاد کرد.این مسئله با وجود برخی سودجویی ها به تدریج رنگ و بوی بی اعتمادی به خود گرفت و شرایط ادامه فعالیت کسب و کارها را سخت تر کرد،به نحوی که اصلاح قانون چک نیز در سال 83 نتونتوانست به بهبود شرایط موجود بیانجامد.وجود انبوهی از چک های برگشتی در سیستم بانکی کشور و شیوع بی اعتمادی در فضای کسب و کار، مسئولان و تصمیم گیرندگان را به فکر ایجاد سامانه ای یکپارچه برای افزایش توان مانور برداشت دین توسط ابزار چک انداخت.«طرح ملی صیاد» که از بهمن ماه سال 1395 مطرح و راه‌اندازی آن در 28 شهریورماه سال 1396 از سوی بانک مرکزی آغاز شد،اهدافی از قبیل اصلاح رویه و روال صدور دسته چک،یکسان‌سازی مولفه‌ها و خصیصه‌های محتوایی و امنیتی این ابزار در شبکه بانکی را دنبال می کند.در همان زمان بانک مرکزی اعلام کرد که از نیمه نخست اردیبهشت ماه سال جاری که از پذیرش چک‌های با طرح قدیم در سامانه چکاوک خودداری می‌شود.اما پس از گذشت حدود 8 ماه از اجرایی شدن این طرح، با توجه به ابعاد گسترده طرح صیاد و لزوم اعطای فرصتی به بانک‌ها برای هماهنگی با سامانه جدید و انجام اقدامات لازم در این زمینه و همچنین حجم بالای چک‌های قدیمی در دست مردم،زمان خودداری از پذیرش چک های قدیمی تا پایان شهریور به تعویق افتاد.مهلتی که باز هم به همان دلایل قبلی تا 6 آبان تمدید شد.با پایان مهلت نهایی تعویض دسته چک بر اساس اطلاعیه بانک مرکزی،دیگر در کشورچک های قدیمی امکان فعالیت به صورت عادی را ندارند و مشتریان دسته چک‌های قدیمی صرفاً می توانند چک خود را در بانک صادرکننده وصول کنند.این تدبیر گرچه مزایای بسیاری را به همراه دارد، در بطن فضای بازار و کسب و کارها و به ویژه کسب و کارهای خرد مشکلاتی را برای صاحبان مشاغل به همراه داشته باشد.

سعید عسگری انارکی درباره مسائل و مشکلات گذشته بازار و استفاده کنندگان از چک که سبب روی آوردن تصمیم گیرندگان به ایجاد قوانین جدید در این حوزه شد گفت:مشکل اول چک های عادی این بود که به دلیل وجود تنوع در چک ها و بانک های صادرکننده آن ها،امکان تشخیص اعتبار صادرکننده و اطلاع از سوابق استفاده از چک توسط او تا قبل از مراجعه به شعبه آن بانک نبود.در حالی که اکنون با راه اندازی سامانه صیاد این امکان وجود دارد که با ارسال یک sms می توان از اعتبار شخص صادرکننده چک اطلاع یافت.

وی که با سِمت کارشناس ارشد فناوری اطلاعات از بانک مرکزی بازنشسته شده است در تشریح این نوع اعتبارسنجی خاطرنشان کرد:در پاسخ بانک مرکزی به پیامک استعلام اعتبار شما برای صادرکننده چک چند علامت با رنگ های مختلف می آید که هر یک نشان دهنده شرایط وصول یا عدم وصول چک های قبلی صاحب چک و میزان اعتبار فرد در سیستم بانکی کشوراست.در این شرایط می توانید با توجه به سابقه فرد تصمیم بگیرید که می توانید چک او را بپذیرید یا خیر.

این کارشناس حوزه بانکی به کار گیری این روش را دارای مزایای بسیار خواند و افزود:با این فرآیند تا حدود 90 درصد براستحکام و افزایش بهره وری چک در ایران افزوده می شود و عوامل قبلی که باعث افزایش میزان چک های برگشتی،کلاه برداری، سو استفاده و صدورچک های بی محل در کشور میشد از بین رفته است.

آیا ایجاد شرایط جدید ضرورت داشت؟
عسگری انارکی درباره ضرورت ایجاد سامانه جدید با وجود امکان اصلاح شرایط قبلی در پاسخ به این سوال که «آیا از نظر شما این بهترین راه حل پیش روی بانک مرکزی بوده است؟» گفت: این که بانک مرکزی می توانست با اصلاح شرایط قبلی،این مشکل را حل کند می تواند درست باشد.ضمن این که شاید در آن صورت دیگر نیازی به تعویض و چاپ انبوه دسته چک ها نبود.
وی با اشاره به وجود بانک اطلاعات مشتری در بانک مرکزی ادامه داد: بر اساس استانداردهای بانک مرکزی هر مشتری در بانک خود یک حساب، یک کد مشتری و شماره حساب یونیکی دارد که می توانست برای استعلام وضعیت چک های سابق و حساب جاری وی مورد استفاده قرار گیرد.
این کارشناس امور بانکی در خصوص عدم حفظ استقلال بانک ها در شرایط جدید تصریح کرد:ابراز عقیده در این باره ساده نیست؛ چون در شرایط قبلی نیز بانک ها باید چک های خود را به دلیل این که جزو اسناد بهادار است،برای چاپ به بانک مرکزی یا چاپخانه دولتی سفارش می دادند.بنابراین باید برای اظهارنظر درباره کاهش یا افزایش استقلال بانک ها بررسی کارشناسانه تری انجام شود.

صیاد برای اعتبارسنجی افراد کافی نیست!
کارشناس ارشد فناوری اطلاعات با تشریح روش های دیگر اعتبارسنجی در سایر کشورها گفت:در دنیا اطلاعات اعتباری اشخاص اعم از حقیقی و حقوقی توسط شرکت های خصوصی جمع آوری می شود که شامل سابقه شخص در پرداخت سایر هزینه ها مانند هزینه های آب و برق، تسهیلات دریافتی و خریدهای اعتباری وی نیز می شود. این در حالی است که سامانه صیاد فقط اعتبار چک شخص را بیان می کند و درباره سایر پرداخت های او اطلاعاتی نمی دهد.
وی با بیان این که اعتبارسنجی در دنیا با در نظرگیری همه موارد و از طریق  فرمول  ویژه ای محاسبه می شود افزود: در این شرایط هر فرد دارای درجه اعتباری است که هر گاه بخواهد اقدام به خرید قسطی یا معامله کند،طرف معامله او به سادگی می تواند اعتبار وی را با در نظر گرفتن جمیع شرایط بسنجد، بدون این که اطلاعات بانکی او را بخواهد.بنابراین این طرح می توانست رنگ و بوی کامل تری به خود بگیرد و جامع ترعمل کند.

استفاده از چک در دنیا متفاوت است
عسگری انارکی با تاکید بر لزوم ایجاد مراجع اعتبارسنجی در کشور یادآور شد: کاربرد چک در ایران با دنیا نیز متفاوت است و تفاوت آن این است که در دنیا کسی چک مدت دار نمی دهد و روش های معامله ، زمان پرداخت را پوشش می دهد.چون در دنیا زمانی اجازه صدور چک خواهید داشت که در حساب بانکی شما به میزان وجه چک پول باشد.
وی وجود رویه فعلی را در ادامه استفاده نادرست از چک از زمان قبل ازانقلاب دانست و افزود:از گذشته به دلیل این که ابزار پرداخت ضعیف بود،صدور چک مدت دار مرسوم شد که این صدور بدون موجودی صورت گرفت. این رویه موقعیت چک را در شرایط اقتصادی به ویژه در دو سال اخیر متزلزل کرده بود و به دلیل از دست رفتن اعتماد،معمولا کاسبان دیگر در معاملات چک نمی پذیرفتند.البته این اقدام می تواند قدمی مناسب برای تحکیم موقعیت چک در کشور باشد و افراد برای انجام معاملات اعتباری خود اعتبارسنجی شوند.

آیا زمان اجرای این طرح،اکنون است؟
صاحب نظر امور بانکی ضمن اشاره به رکود کسب و کارها و احتمال برگشت خوردن چک کاسبان معتبر در شرایط فعلی اقتصادی درباره ضرورت جدیّت در اجرای این طرح در زمان کنونی گفت:درست است که آغاز ممکن است برخی مسائل پیش بیاید،ولی با گذشت زمانی کوتاه در نهایت شفافیت حاصل می شود و طرفین معامله با سنجش اعتبار خود می توانند با اطمینان بیشتری معامله خود را انجام دهند.ضمن این که در برخی موارد با طرف پذیرنده چک می تواند با بررسی مبلغ معامله با مبلغ چک وصول نشده شخص،نسبت به اعتماد به وی تصمیم گیری کند.
وی تاکید کرد:همواره چه در شرایط گذشته و چه در شرایط جدید، این دقت باید از جانب گیرنده چک لحاظ شود که دسته چک متعلق به خود فرد صادرکننده باشد و از اعتبار شخص دیگری برای خود استفاده نکند.
این کارشناس حوزه بانک در پاسخ به این سوال که «آیا این طرح به مشکلات موجود چک در سیستم بانکی ما پایان می دهد یا این که خود منشا مشکلات جدید می شود؟ و یا حتی شرایط را به مسائل قبلی برمی گرداند؟» تصریح کرد:معتقدم که با این روش اعتماد به بازار برمی گردد و میزان تقلب و چک برگشتی کاهش می یابد و می تواند به عنوان یک پارامتر خوب در خریدهای خرد مورد استفاده قرار گیرد .ضمن این که در ادامه سامانه صیاد می تواند به سمت اعتمادسازی بیشتر در بازار و محیط های کسب و کار پیش رود. البته امیدوارم که سایر فعالیت های اقتصادی افراد را نیز در ادامه فعالیت خود پوشش دهد و به طرحی جامع برای اعتبارسنجی بدل شود.