پیشران های تجارت الکترونیکی در ایران کدام اند

به گزارش پایگاه خبری بانکداری الکترونیک، مزیت‌هایی از قبیل هزینه‌هاي پایین راه‌اندازي و جست‌وجو،سهولت به کارگیري و… سبب گسترش کسب‌وکارهاي الکترونیکی و جذب مشتریان بیشترشده است. برای مثال، یکی از شاخص‌هاي نفوذ تجارت الکترونیکی، سهم آن از تولیدبهناخالص داخلی است که به آنeGDP گفته می‌شود. این سهم در برخی از کشورها بیش از 5 درصد رسیده است. سیده فاطمه چاوشی، محمود محمودزاده و صالح قویدل دوستکوئی تحقیقی درباره این موضوع انجام داده‌اند و نتایج آن را در مقاله «عوامل موثر بر انتشار تجارت الکترونیکی در ایران» در شماره 74 فصلنامه «پژوهشنامه اقتصادی» منتشر کرده‌اند. هدف اینتحقیق بررسی و شناسایی عوامل موثر بر انتشار تجارت الکترونیکی در ایران با تحلیل بین‌استانی است که در قالب مدل رگرسیون داده‌هاي تلفیقی در دوره زمانی 1392 تا 1395 و در 30استان کشور انجام شده است. نتایج نشان داد حدود 5 درصد تولید ناخالص داخلی ایران رامبادلات تجارت الکترونیکی تشکیل می‌دهد. مهم‌ترین عوامل در انتشار تجارت الکترونیکی عبارتند از کسب‌وکارهاي الکترونیکی، ضریب نفوذ تلفن ثابت، ضریب نفوذ تلفن همراه و پهنايباند اینترنت. نتایجاین تحقیق نشان داد که ضریب نفوذ اینترنت به‌عنوان یکی از مهم‌ترین ابزار دسترسی به اینترنت، بیشترین تاثیر را در انتشار تجارت الکترونیکی دارد؛ به اینمعنا که با افزایش ضریب نفوذ اینترنت در استان‌هاي کشور، می‌توان شکاف میان تجارتالکترونیکی در استان‌ها را کاهش داد. همچنین تعداد کسب‌وکارهاي الکترونیکی نقش محوريبر گسترش شبکه تجارت الکترونیکی در ایران دارد. در این میان، ضریب نفوذ تلفن همراه و تلفنثابت نیز از پیشران‌هاي تجارت الکترونیکی در ایران محسوب می‌شوند.

***

در ایران با تصویب برنامه تکفا ١ در سال 1381 ، توسعه تجارت الکترونیکی در دستورکار قرار گرفت و به‌دنبال آن در سال 1384 قانون تجارت الکترونیکی به تصویب رسید وفضا براي فعالیت فروشگاه‌هاي الکترونیکی فراهم شد. پس از آن تجارت الکترونیکی دربرنامه پنجم توسعه مورد تاکید قرار گرفت و نهادي به نام«مرکز توسعه تجارت الکترونیکی» آغاز به کار کرد به گونه اي که با گذشت 1.5 دهه از شروع اولین برنامه، نفوذ تجارت الکترونیکی به حدي رسیده که حدود 5 درصد از تولید ناخالص داخلی ایرانرا تشکیل می‌دهد و بیش از 30 هزار بنگاه (به‌صورت مجازي یا نیمه‌مجازي) در کشورفعالیت دارند. همچنین بیش از 500 هزار نفر در این صنعت مشغول به فعالیت هستند. بی‌تردید براي اینکه آثار تجارت الکترونیکی در تولید،اشتغال، حمل‌ونقل و آلاینده‌ها بیشتر نمایان شود باید اندازه شبکه تجارت الکترونیکی گسترش بیشتري داشته باشد. به همین دلیل، این پرسش‌هاي کلیدي و پراهمیت مطرح استکه 1. چه عواملی به عنوان عوامل موثر بر انتشار تجارت الکترونیکی در استان‌هاي کشورتلقی می‌شوند؟، 2. این عوامل تاثیر مثبت بر انتشار تجارت الکترونیکی دارند یا منفی؟ و 3. میزان تاثیرگذاري هر یک از این عوامل بر انتشار تجارت الکترونیکی چقدر است؟

براي پاسخ به این پرسش‌ها از یک مدل رگرسیونی داده‌هاي تلفیقی براي تجزیه وتحلیلرابطه بین 13 عامل در قالب عوامل کلان اقتصادي، فرهنگی، اجتماعی، جمعیت وزیرساخت‏ها در 30 استان کشور و طی دوره 1392-1395 استفاده می‌شود. تحقیق حاضر از چند نظر داراي نوآوري است: نخست اینکه به‌جاي اتکا بهشاخص‌هاي تقریبی براي تجارت الکترونیکی از میزان مبادلات الکترونیکی برگرفته ازشرکت شاپرك در وب‌سایت بانک مرکزي استفاده می‌شود که خطاهاي برآوردي را بهحداقل می‏رساند دوم؛ با گردآوري جامع مبانی نظري، عوامل تاثیرگذار بر انتشار تجارتالکترونیکی پس از برآورد و آزمون‌هاي آماري آشکار می‌شوند. سوم اینکه این مقاله براياولین بار به‌صورت بین استانی انجام شده و بیانگر علل وجود شکاف تجارت الکترونیکی در میان استان‌هاي کشور است و شواهد آماري و معتبر در مورد استان‌هاي کشور ارائه شدهاست.

ارزش برخی محصولات فناوري براي کاربران به تعداد کاربران آن محصول بستگی داردکه در اصطلاحاقتصاددانان می‌گویند این کالا داراي اثرات خارجی شبکه یا داراي اثراتشبکه است. تجارت الکترونیکی به‌عنوان یکی از محصولات فناوري اطلاعات مثال بارزيدر این زمینه است که اثرات خارجی شبکه را نشان می‌دهد. این فناوري‌ها به‌دلیل اثراتقوي شبکه‌اي به‌صورت انفجاري رشد می‌کنند. نتیجه بازخورد مثبت این است که هرچهتعداد کاربران بیشتر می‌شود، ارزش آن فناوري در میان کاربران افزایشمی‌یابد و پذیرش آنآسان‌تر صورت می‌گیرد و سرانجام به مقدار بحرانی انبوه می‌رسد و بر بازارمسلط می‌شود.

به‌طور کلی، پذیرش فناوری‌های جدید از یک الگوی Sشکل با سه مرحله پیروی می‌کند: 1. مرحله همواره در دوره معرفی، 2. افزایش شدید در دوره برخاستن و 3. سطح اشباع. با این اوصاف، پذیرش تجارت الکترونیکی در یک کشور ، وابسته به مسیر توسعهتجارت الکترونیکی و روند انتشار آن است که خود متاثر از چند عامل است. این عواملمی‌توانند به‌عنوان عوامل موثر مشترك در میان کشورهاي مختلف در نظر گرفته شوند. برخی از این عوامل تسهیل‌کننده روند انتشار هستند درحالی‌که برخی دیگر می‌توانندبه‌عنوان موانع بازدارنده عمل کنند. مطالعات نشان داده است که تمامی اینعوامل را می‌توان به شرح زیر طبقه‌بندي کرد: عوامل کلان اقتصادي، جغرافیایی، فرهنگی و اجتماعی، قوانین و مقررات، مالی، توان شبکه توزیع، زیرساخت‌هاي فاوا و ارائه‌کنندگانخدمات آنلاین.

عوامل کلان اقتصادي تاثیرگذار بر انتشار تجارت الکترونیکی، شامل درآمد سرانه ونابرابري توزیع درآمد هستند. از عوامل جغرافیایی می‌توان جمعیت و نسبت شهرنشینی رانام برد. متوسط سطح سواد، سطح زبان انگلیسی، امنیت مکانیسم پرداخت و دسترسی به زیرساخت‌هاي پرداخت آنلاین ازجمله عوامل فرهنگی و اجتماعی تاثیرگذار بر انتشار تجارت الکترونیکی هستند. توسعه شبکه‌هاي خرده‌فروشی سنتی قوي به‌عنوان توان شبکه توزیع به شمار می‌رود. سرمایه‌گذاري در زیرساخت‌هايمخابراتی، دسترسی به رایانه‌هاي شخصی، تلفن ثابت، تلفن همراه، کاربران اینترنت،زیرساخت‌هاي پست و تحویل کالا و همچنین تعداد ارائه‌کنندگان خدمات تجارتالکترونیکی به‌عنوان زیرساخت‌هاي فاوا و ارائه‌کنندگان خدمات آنلاین محسوب می‌شوند. حاکمیت قوانین، مقررات‌زدایی در بازار ارتباطات و افزایش رقابت به‌عنوان عوامل قانونی و مقرراتی بوده و همچنین دسترسی به سرمایه خطرپذیر، سیاست‌گذاري و تدوینبرنامه‌هاي مالی توسط دولت ازجمله عوامل مالی تاثیرگذار بر انتشار تجارت الکترونیکی هستند.

مطالعات تجربی مربوط به هر یک از این عوامل و نحوه تاثیرگذاري آن‌ها بر انتشار تجارت الکترونیکی را می‌توان بر اساس موضوع به هفت گروه اصلی تقسیم کرد.گروه اول مطالعاتی هستند که به بررسی تاثیر عوامل کلان اقتصادي بر توسعه تجارت الکترونیکی تمرکز کرده‌اند. گروه دوم به بررسی عوامل جغرافیایی موثر بر انتشار تجارت الکترونیکی پرداخته‌اند.مطالعات گروه سوم، عوامل فرهنگی و اجتماعی موثر بر انتشار تجارت الکترونیکی را مورد بررسی قرار داده‌اند. گروه چهارم مطالعاتی هستند که به بررسی توان شبکه توزیع پرداختند.مطالعات گروه پنجم در زمینه تاثیر زیرساخت‌هاي فاوا و ارائه‌کنندگان خدمات آنلاینبر انتشار تجارت الکترونیکی انجام گرفته‌اند. بررسی اثر عوامل قانونی و مقرراتی بر انتشار تجارت الکترونیکی موضوع مطالعات گروه ششم است. در آخر نیز عوامل مالی از قبیل دسترسی به سرمایه خطرپذیر در مطالعات گروه هفتم مورد بررسی قرار گرفته‌اند.

 دستاوردهای تحقیق: اهمیت نفوذ تلفن ثابت و همراه

نتایج حاصل از برآورد با روش اثرات ثابت نشان می‌دهد متغیرهاي تولید ناخالص داخلی سرانه (درآمد سرانه) و ضریب جینی در سطح معناداري 95 درصد، معنادار نیستند؛ به اینمعنا که تولید ناخالص داخلی سرانه افراد و همچنین نابرابري‌هاي درآمدي بر به‌کارگیريتجارت الکترونیکی در سطح استان تاثیر ندارد و با افزایشیاکاهش درآمد میزانبه کارگیري تجارت الکترونیکی تحت‌تاثیر قرار نمی‌گیرد. از نظر اقتصادي خریدهايآنلاینیک کالاي کم‌کشش است و سطح درآمد تاثیر اندکی بر خریدهاي آنلاین دارد. باتوجه به دسترسی همگانی و ارزان به اینترنت اینیافته‌ها با شواهد آماري همخوانی دارد. همچنین «تعداد کارت‌هاي صادره سرانه»در سطح اطمینان 95 درصد معنادار نیست. متوسط ضریب نفوذ این متغیر در کل کشور 350 درصد است که نشان می‌دهد هر فرد به‌طور متوسط 3.5 کارت الکترونیکی دارد. این شاخص نشان می‌دهد تعداد کارت‌های الکترونیکی صادره در سطح کشور به حد اشباع رسیده است، بنابراین، نمی‌توان اثر آن رابر انتشار تجارت الکترونیکی برآورد کرد.سایر متغیرهاي بررسی‌شده در این مطالعه مانند تعداد کسب‌وکارهاي الکترونیکی،ضریب نفوذ تلفن ثابت، ضریب نفوذ تلفن همراه و ضریب نفوذ اینترنت در سطح اطمینان 95 درصد اثر مثبت و معناداري بر انتشار تجارت الکترونیکی دارند. از میان متغیرهاي بررسی‌شده، بیشترین تاثیرگذاري را ضریب نفوذ اینترنت دارد کهمی‌تواند به‌عنوان موتور محرکه انتشار تجارت الکترونیکی در دستور کار قرار گیرد؛ به اینمعنا که با افزایش ضریب نفوذ اینترنت در استان‌هاي کشور می‌توان شکاف میان تجارتالکترونیکی در استان‌ها را کاهش داد.

دومین متغیر تاثیرگذار بر انتشار تجارت الکترونیکی، تعداد کسب‌وکارهاي الکترونیکی است، چراکه تعداد ارائه‌کنندگان خدمات تجارت الکترونیکی نقش مهمی در ارائهزیرساخت‌ها مانند فناوري اطلاعات و ارتباطات و تبلیغات صنعتی و در نهایت توسعهتجارت الکترونیکی خواهد داشت.متغیرهاي ضریب نفوذ تلفن همراه و همچنین تلفن ثابت نیز به‌ترتیب سایر متغیرهايتاثیرگذار بر انتشار تجارت الکترونیکی هستند. همان‌طور که گفته شد، دسترسی بهرایانه‌هاي شخصی و تلفن ثابت و همراه، عواملی براي انجام فعالیت‌هاي الکترونیکی ازجمله تجارت الکترونیکی هستند.براساس یافته‌هاي پژوهش، پیشنهاد می‌شود قوانین ایجاد فروشگاه‌هاي الکترونیکی تسهیل شود و با توجه به سپري‌شدن بیش از یک دهه از قانون تجارت الکترونیکی، اینقانون بازنگري شود. پلتفرم‌هاي تجارت الکترونیکی نقش محوري در توسعه شبکه تجارتالکترونیکی دارد. بنابراین،لازم است پلتفرم‌هاي متناسب با صنایع و کالاها بومی‌سازيشوند. اعتماد نقش اساس در توسعه تجارت الکترونیکی دارد، بنابراین، ساماندهی فروشگاه‌هاي الکترونیکی، رتبه‌بندي آن‌ها و ایجاد اعتماد و اطمینان براي کاربران، نقشکلیدي در گسترش اندازه شبکه تجارت الکترونیکی خواهد داشت. با توجه به اثرگذاريدسترسی به اینترنت از طریق تلفن همراه و ثابت، توسعه برنامه‌هاي کاربردي براي گسترششبکه تجارت الکترونیکی ضروري به نظر می‌رسد.

منبع: اتاق تهران