حضور فعال شاپرک جهت توسعه پرداخت الکترونیک و حفظ امنیت آن
گفتوگو با سیدکاظم دهقان، مدیرعامل شاپرک (بخش اول)
شبکه الکترونیکی پرداخت کارت (شاپرک) به عنوان یک نهاد متخصص، ایجاد وحدت فرماندهی و مدیریت و نظارت هوشمند بر صنعت پرداخت الکترونیک کشور، حفظ یکپارچگی، افزایش امنیت در پرداخت، توسعه صنعت پرداخت الکترونیک و تسهیل ایفای نقش حاکمیتی و نظارتی بانک مرکزی است. در مقاله حاضر طی مصاحبه ای با مدیرعامل شرکت شاپرک، سیدکاظم دهقان، تلاش شده است تا رویکردهای کنونی شاپرک، نقش هیئت مدیره آن، میزان تعامل شاپرک با شرکت های PSP، نحوه مدیریت ریسک و کاهش کلاهبرداری های این حوزه بررسی گردد.
* مراحل مدیریتی شبکه شاپرک و رویکردهای کنونی آن
مدیرعامل شبکه شاپرک در زمینه مراحل مدیریتی شبکه شاپرک و رویکردهای کنونی آن اظهار داشت که شرکت شاپرک در شرایطی تأسیس شد که شبکه پرداخت مبتنی بر کارت در کشور شکل گرفته بود و شرکتهایی هم در این حوزه فعالیت میکردند؛ البته بدون ضوابط و مقررات دقیق و مشخص. در چنین شرایطی طبیعتاً اولویت اصلی برای شاپرک، ساماندهی شبکه پرداخت بود؛ به این ترتیب شاید بتوان فعالیت شرکت شاپرک را از ابتدا تاکنون به سه مرحله تقسیم کرد؛
1- مرحله نخست را باید مرحله تشکیل و سازماندهی درونی دانست. در این مرحله مؤسسان شرکت، اقدامات لازم را برای عرضه سهام آن، تعریف نوع رابطه شاپرک با بانک مرکزی به عنوان متولی اصلی نظام پولی و بانکی کشور، جذب نیروهای متخصص و تنظیم ساز و کارهای داخلی را انجام دادند.
2- در مرحله دوم که با حضور آقای قادری شروع شد، شاپرک تلاش کرد خود را به عنوان بازو و عامل نظارتی بانک مرکزی در شبکه پرداخت الکترونیکی کشور معرفی و مطرح کند. مستندات فراوانی برای استانداردسازی عملیات در حوزه پرداخت تدوین، تصویب و ابلاغ شد. فرایند نظارت بر شرکتهای ارائهدهنده خدمات پرداخت، تدوین و اجرایی شد. اقدامات انجام شده در این مرحله باعث شد شاپرک به عنوان متولی نظارت بر شبکه پرداخت الکترونیک به رسمیت شناخته شود و بازیگران این حوزه شاپرک را به عنوان نهادی که تمام راهها در پرداخت الکترونیک به این شرکت میرسد و از آنجا به بانک مرکزی، بپذیرند.
3- پس از پایان این مرحله که میتوان نام آن را مرحله تثبیت گذاشت، شاپرک همزمان با بروز نیازهای جدید در لایه استفادهکنندگان از خدمات پرداخت الکترونیکی و تمایل ارائهدهندگان این خدمات، دو نیاز اصلی را شناسایی کرده است که به دنبال تأمین آنها هستیم.
نیاز نخست، فراهم آوردن بستر قانونی و شفاف برای گسترش دامنه خدمات پرداخت الکترونیک در حوزههای مختلف است. تعریف بازیگران جدیدی مانند شرکتهای پرداختیار و پرداختساز، تدوین مستند لازم برای کیف پول و غیره از جمله این اقدامات زمینهساز است. به عبارت دیگر شبکه شاپرک به دنبال تسهیل، تسریع و تدقیق خدمات پرداخت الکترونیکی می باشد. هدف شرکت در این مقطعِ زمانی، ایجاد فرصتهای مناسب و عادلانه برای فعالان بالفعل و بالقوه حوزه پرداخت الکترونیکی است تا در چارچوب مقررات شفاف و منعطف و تحت نظارت دامنه و تنوع، خدمات پرداخت الکترونیکی را بسط دهند. این گسترش البته همراه با تقویت ابزارهای نظارتی خواهد بود که به عنوان نمونهای از این ابزارها میتوانم به «هاب فناوران مالی» اشاره کنم.
نیاز دوم در شرایط فعلی نیز معرفی بیش از پیش شاپرک به بدنه جامعه است. رویکرد شاپرک در مرحله قبلی نهادینهسازی نظارت و تدوین و اجرای مقررات در حوزه پرداخت الکترونیکی بود و مخاطبان اصلی در این رویکرد، فعالان این حوزه بودند؛ اما در این مرحله و با توجه به گسترش معنادار استفاده از خدمات پرداخت الکترونیکی، اکنون زمان آن رسیده است که بدنه جامعه نیز با شاپرک به صورت روشن آشنا شوند و مسئولیتهای این نهاد را بدانند.
اطلاع و آگاهی کاربران خدمات پرداخت الکترونیکی از جایگاه، تعریف و مسئولیتهای شاپرک قطعاً به ما در پیشبرد اهدافمان کمک خواهد کرد و بر شفافیت و سلامت خدمات میافزاید. بر همین مبنا هم در برنامه راهبردی شرکت منتهی به 1401 تدوین شده اقدامات متعددی در راستای آشنایی هر چه بیشتر مردم با شرکت شاپرک پیشبینی شده است.
* نقش هیئت مدیره شبکه شاپرک در تحقق اهداف سازمانی
سیدکاظم دهقان معتقد است که نقش هیئت مدیره شبکه شاپرک در تحقق اهداف سازمانی فراتر از تصمیمگیری کلی و تصویب اقدامات می باشد. اعضای محترم هیئت مدیره با توجه به اشرافی که نسبت به حوزه پرداخت الکترونیکی دارند، در جزئیترین موضوعات مرتبط با حوزه مأموریت شاپرک ورود کارشناسی شده و مسائل به طور دقیق بررسی میشوند.
کمیته ریسک در شرکت شاپرک با حضور دو عضو هیئت مدیره، وظیفه ارزیابی تصمیمات را از منظر ریسک بر عهده دارد و اعضای هئیت مدیره در جریان جزئیات تصمیمگیریها هستند. به طور کلی ریسکهای کسب و کاری، ریسکهای امنیتی و تداوم کسب و کار شرکت در این کمیته طرح و بررسی شده و مدیریت می شوند.
کمیته ریسک معمولاً به صورت مشارکتی و کارگروهی و با دستور کار مشخص اقدام میکند. در کمیته ریسک، بخشهایی مثل امنیت شبکه پرداخت بررسی میشود که یکی از مهمترین حوزههاست. مبارزه با قاچاق، قمار، پولشویی و شرطبندی ریسکهایی برای شبکه پرداخت و کشور به همراه دارد که بسیار مورد توجه هیئت مدیره شرکت شاپرک نیز هست.
قوانین و ضوابط هیئت مدیره شبکه شاپرک در تصمیم گیری ها با ملاحظه قوانین بالاسری از بانک مرکزی و شرکت ملی انفورماتیک، در داخل هیئت مدیره بررسی و تصویب میشوند.
* هم افزایی و تعامل شرکت های پرداخت در شبکه شاپرک
مدیرعامل شبکه شاپرک با اشاره به مستندات موجود در زمینه تعامل شرکت های پرداخت بیان کرد که شرکتهای پرداخت مهمترین اپراتورهای شبکه پرداخت کشور هستند و زیرساختهای حیاتی این شبکه را مدیریت میکنند. به طور متوسط حدود ۱۰۰ میلیون تراکنش در روز توسط این شرکتها مدیریت و از سوی شاپرک کنترل و اجرای مقررات از سوی آنها نظارت میشود.
سیدکاظم دهقان همچنین اظهار داشت که شاپرک رابطه تنگاتنگ و مناسبی با شرکتهای پرداخت دارد و از جنس رابطه رگولیشن و اپریشن است. بر این اساس در این مدل همکاری، رابطه خوبی وجود داشته و این تعامل فعالانه است. یک بار در ماه با مدیران عامل شرکتهای پرداخت جلسه برگزار می شود و کمیتههای فنی به منظور جمع کردن شرکت ها به صورت ماهانه تشکیل شده است. مکاتبات متعددی با شرکت ها در زمینه کسب و کار و امنیت و تنظیمگری حوزه شبکه پرداخت انجام می شود. بالطبع آنها مشکلاتشان را به انحاء مختلف به شاپرک اطلاع میدهند و شبکه شاپرک نیز آن مسائل و مشکلات را مورد بررسی قرار داده و جهت رفع آن، اقدامات مهم انجام می گیرد.
همچنین هر شش ماه یک بار فرآیند ممیزی انجام میشود. طبیعتاً گروه ممیزی در شرکتهای پرداخت حاضر شده و اقدامات لازم را انجام میدهند. مدیرعامل شاپر بیان داشت "به رغم مشکلاتی مانند کرونا و دیگر مشکلات موجود در این فضا همکاران قبل از سال جدید، ممیزی را انجام دادند و ما عدم انطباقها را به شرکتهای PSP منتقل کردیم و ممیزیهای تکمیلی برای رفع عدم انطباقها مراحل نهایی خود را میگذراند. طبیعتاً فرآیند ممیزی هر سال بهبود مییابد و کنترلها تکمیل میشوند."
در نحوه مدیریت تراکنشها و کاربران شبکه پرداخت حدود ۱۴۰۰ شاخص وجود دارد تا در حوزه امنیتی از افشای اطلاعات کارت و هویت پذیرندگان و کسانی که از این خدمات استفاده میکنند، صیانت شود؛ البته این شاخصها در مورد سایر حوزههای اجرایی نیز تعریف شده است.
* رویکرد اصلی شرکت های پرداخت و شبکه شاپرک در دوران کرونا
طبق نظر سیدکاظم دهقان، رویکرد اصلی شرکت های پرداخت و شبکه شاپرک در دوران کرونا به درستی اجرایی شده است، به طوری که در دوران شیوع بیماری کرونا شبکه پرداخت بهرغم مشکلات خاصی که در حوزه خدماتدهی به پذیرندگان داشت، امروز دیگر وجه نقد جایی در خرید مردم ندارد و مردم برای خریدهای خرید عمدتاً از کارت بانکی استفاده میکنند. اعتماد همه مردم به اینکه خدمات پرداخت همواره پابرجاست، مهمترین دستاوردی است که شبکه پرداخت و شرکتهای این حوزه در این دوران داشتند؛ چون مردم اعتماد دارند که هر زمان از شبانهروز و در هر نقطه جغرافیایی کشور میتوانند با ابزارهای پرداخت الکترونیکی خرید انجام دهند.
درگاههای پرداخت (حضوری و غیر حضوری) از نیمه اسفند با افت شدیدی در میزان مبلغ تراکنش مواجه شدند و این روند تا هفته دوم فروردین ادامه داشت؛ اما با تغییراتی که در روند راهاندازی اقتصاد کشور از این تاریخ شکل گرفت میزان تراکنشها به تدریج به حالت اول بازگشت. آخرین آمار نشان میدهد که میزان تراکنشها در تیرماه نسبت به مردادماه امسال پنج درصد بیشتر شده است و تقریباً به میزان رشد سال گذشته رسیدهایم. به طور متوسط حدود ۲۳ درصد تعداد تراکنشها، نسبت به ماههای مشابه سال قبل رشد داشتیم؛ یعنی شیوع بیماری کرونا و مسائلی دیگر مثل ایجاد رمز دوم که تراکنشها را کم کرده بود، امروز اثر کمتری دارند.
تحلیلهای اقتصادیِ دقیقی در مورد عملکرد کسب و کارها در این بازه زمانی به واسطه شیوع بیماری کرونا داشتیم؛ کرونا بر برخی صنفها تأثیر بسیاری گذاشته است و تراکنشهای بسیاری را از دست دادهاند؛ اما امروز شرایطمان در بیشتر صنوف با سال گذشته یکسان است؛ ولی در همان دوره و بعد از عید کسب و کارهای اینترنتی و غیر حضوری رشد چند برابری داشتند.
آمارهای صنفی و جغرافیایی برای درگاههای مختلف غیر حضوری و حضوری را به صورت شناسنامهدار در اختیار داریم. بولتنهای مختلفی برای این کار در اختیار داریم که قسمتی از آن را در سایت منتشر کردهایم که بسیاری از آنها مرجع تصمیمگیریهای کلان اقتصادی دولت و بخشهای مختلف هستند.
* میزان هماهنگی بین شبکه شاپرک و شرکتهای پرداخت در افزایش امنیت پرداخت
مدیرعامل شبکه شاپرک در زمینه میزان هماهنگی بین شبکه شاپرک و شرکت های پرداخت در افزایش امنیت پرداخت اظهار داشت که شرکتهای پرداخت عمدتاً رفتارهایی متناسب و معادل قوانین انجام میدهند و شبکه شاپرک نیز از آنها رضایت کامل دارد. هماهنگی کاملی در این زمینه وجود دارد و طبیعتاً اگر جایی خلاف مقررات اقدام شود، طبق ضوابط اقدام می شود و همچنین در حوزه تخلفات از جمله قمار، شرطبندی و پایانههای خارج از کشور، شبکه شاپرک به ظرفیتهایی دست یافته و همکاری تنگاتنگی با شرکتها دارد و از اقداماتشان در این فضا رضایت دارد.
هر کدام از شرکتهای پرداخت موظفاند سامانه کشف تقلب داشته باشند. طبق بررسیها عمده شرکتهای پرداخت سامانههایی دارند؛ اما شاپرک به دنبال این است که کیفیت سرویسها و سامانهها بهبود یابند و با جریان تخلفات به روزرسانی شوند. شرکتها در زمینه کشف تقلب عزم جدی دارند؛ ولی در حوزه فناوری و دانش فنیِ کشف تقلب، راه طولانیای وجود دارد و از این جهت باید به شرکتهای پرداخت کمک گردد.
شرکتهای پرداخت، شرکتهای بزرگ و ریشهداری هستند. عمدتاً وجود تخلف در شبکه پرداخت ریسک بسیار بزرگی برای آنها محسوب میشود و میتواند کسب و کارشان را از بابت قانونگذاری و اعمال مقرراتی که بانک مرکزی و شاپرک دارد با اختلال جدی مواجه کند؛ به همین دلیل این شرکتها عزم جدی برای این کار دارند.
* دلایل اصلی بالا بودن کلاهبرداری حساب بانکی با وجود رویکردهای جدی شبکه شاپرک
سیدکاظم دهقان در زمینه افزایش امنیت در پرداخت بیان داشت که دلایل اصلی بالا بودن کلاهبرداری حساب بانکی با وجود رویکردهای جدی شبکه شاپرک را می توان با آمارهایی که در اختیار داریم، کاملاً متوجه شد. از طرف دیگر کل سیکل تخلفات قطع به یقین در خارج از شبکه پرداخت ایجاد و در نقطه انتهایی که پرداخت است، بعضاً از شبکه پرداخت استفاده میشود. بسیاری از تخلفات جدید در حوزههایی بیرون از شبکه پرداخت است و در حوزه کاری ما نیست. خوشبختانه کارگروههای متعددی در بانک مرکزی با حضور واحدهای نظارتی مرتبط تشکیل شدهاند که هر کدام گوشهای از کار را گرفتهاند تا در این حوزه به یک جمعبندی مناسب برسیم.
مجموعه حاکمیت که شاپرک هم جزئی از آن است، هر روز مدلهای جدیدی برای مبارزه با تخلفات را ارتقاء میدهد. از منابع اطلاعاتی خارج از شبکه پرداخت و شبکه بانکی استفاده میکنیم تا یک بستر هماهنگ را برای شناسایی و اعمال مقررات داشته باشیم؛ چون مهم است که اگر تخلفی را شناسایی کنیم و اعمال مقررات نشود، عمدتاً این تلاش از دست رفته است.
1- وجود بستر مناسب برای کلاهبرداران اینترنتی
اصلی ترین عامل بالا بودن کلاهبرداری حساب بانکی، وجود بستر مناسب برای کلاهبرداران اینترنتی می باشد. یکی از مهمترین وظایف ما تسهیل کسب و کار و ایجاد فرصت برای اشتغال و رونق اقتصادی به ویژه در این شرایط است؛ اگر با سختگیری به تسهیل کسب و کار بپردازیم، عملاً چیزی حاصل نمیشود. باید بین ضرر و فواید این کار مدیریت ریسک صورت گیرد و اصلاً اینطور نیست که کسی بخواهد بستر وقوع جرم یا تخلف را فراهم آورد.
2- فرآیندهای تصحیح نشده
عامل دیگر بالا بودن کلاهبرداری حساب بانکی، فرآیندهای تصحیح نشده می باشد. کسانی که از این حوزه منتفع میشوند، تلاش بسیاری میکنند تا فرآیندها تصحیح نشوند؛ اما مدیرعامل شبکه شاپرک معتقد است که مجموعه حاکمیت کشور در این مورد یکپارچهتر از همیشه است. هم ضوابط و قوانین در حال بهروزرسانی هستند و هم هماهنگی بین واحدهای فعال در این زمینه بهتر از همیشه است؛ ولی قطعاً نتایج خوبی که تاکنون داشتهایم میتواند بهتر هم شود.
دبیرخانه شرکت شاپرک نامههایی برای استعلام جرائم دریافت میکند که امروز با مجموع اقداماتی که در این فضا انجام شده است، تعداد این نامهها به کمتر از نصف تقلیل و موارد قضایی به شدت کاهش یافتهاند. حدود ۸۵ درصد جرائم در حوزه فیشینگ بعد از ورود رمز دوم کاهش یافته است.
3- مهاجرت از فیشینگ به غیر فیشینگ
عامل مهم دیگر در بالا بودن کلاهبرداری حساب بانکی، مهاجرت از فیشینگ به غیر فیشینگ است. این موضوع یک جریان سیال است. کسانی که میخواهند تخلفی را شکل دهند، از یک مدل به یک مدل دیگری مهاجرت میکنند و به اعتقاد سیدکاظم دهقان، "ما هم باید در این فرآیند متناسب به آن، خود را آماده کنیم."
شرکت شاپرک هر ماه انواع تخلفات را بررسی میکند؛ یک نوع از تخلفات، شکست تراکنشهاست که تراکنشها را برای دریافت کارمزد خرد میکنند. نوع دیگری از تخلفات قمار، شرطبندی و پولشویی است که همه در یک رده قرار دارند. نوع دیگر تخلفات پایانههای خارج از کشور هستند که برای آن نیز مجموع قوانین خاصی در اختیار داریم که در این فرآیند هر ماه دنبال میشوند و آمارهایی در اختیار داریم و جرائمی برای آنها متصور هستیم که با هماهنگی بانک مرکزی اعمال قانون میشوند.
سخن پایانی
با مطالعه مقاله حاضر مشخص شد که رویکردهای اصلی شبکه شاپرک فراهم آوردن بستر شفاف برای گسترش خدمات پرداخت الکترونیک در حوزه های مختلف و همچنین معرفی بیش از پیش شبکه شاپرک در جامعه است تا کاربران از جایگاه و مسئولیت های شاپرک آگاهی کامل داشته و سلامت خدمات از این طریق افزایش یابد. همچنین مشخص شد که اعضای هیئت مدیره شبکه شاپرک نقشی فراتر از تصمیم گیری و تصویب اقدامات داشته و با تشکیل کمیته ریسک به بررسی و حل انواع ریسک های کسب و کاری مانند امنیت شبکه پرداخت، مبارزه با پول شویی و امثال آنها می پردازند. با توجه به ارتباط تعاملی که بین شرکت های پرداخت در شبکه شاپرک وجود دارد، می توان گفت که شبکه شاپرک به شیوه های کاری شرکت ها نظارت کامل داشته و تمامی مشکلات آنها را براحتی ریشه یابی کرده و رفع می کند. همچنین مشخص شد که رویکرد اصلی شبکه شاپرک در دوران همه گیری کرونا به درستی اجرایی شده است که کاهش استفاده از پول نقد و پرداخت الکترونیک می باشد.
منبع: ماهنامه بانکداری آینده
(بخش دوم این مصاحبه به زودی منتشر می شود)