کوچ و یارکشی زیر چتر فرصت‌های دیجیتالی

بساطی در نزدیکی پژوهشکده  

کوچه ده بخارست خیلی دور از پژوهشکده پولی و بانکی در میدان آرژانتین نیست و فرهاد نیلی مدیرعامل رهنمان همان کسی است که به نمایندگی از بانک مرکزی و در قامت رئیس پژوهشکده پولی و بانکی و با پشتیبانی و حمایت همه جانبه شرکت ملی انفورماتیک، سال 90 همایش بانکداری الکترونیک و نظام‌های پرداخت را بنا نهاد.

او تا زمانی که از سوی ولی الله سیف رئیس کل وقت بانک مرکزی در دی ماه سال 94 مامور شد تا نماینده ایران در بانک جهانی باشد چهار دوره نمایشگاه مذکور را برپا کرد و با همت و حمایت بانک مرکزی، گروه ملی انفورماتیک و زیرمجموعه های این گروه همایش نظام‌های پرداخت را به جایگاه درخور برساند.

ذکر این نکته ضروری است که همایش بانکداری الکترونیک و نظام‌های پرداخت از همان ابتدا جامعه نسبتا کاملی از فعالان فناوری مالی شامل بانک و پرداخت را گرد هم می‌آورد.

میراثی که از موسسه عالی بانکداری رسید

البته همایش نظام‌های پرداخت به یکباره هم قد نیفراشد و قدرتمند نشد. از اوایل دهه هشتاد، و همزمان با سکانداری محمد طبیبیان بر موسسه عالی بانکداری، همایش بانکداری اسلامی که معمولا در شهریورماه برگزار می شد، در قالب نمایشگاه جانبی، میزبان فعالان فناوری بانکی و پرداخت بود. جمع کثیری از راهبران و فعالان این حوزه، آن زمانی که هنوز خودپرداز در عرصه بانکداری الکترونیک و پرداخت میدان‌داری می‌کرد و هر ساله حامی و پیشران نمایشگاه بودند.

شورای راهبری همایش و غیبت چهره های بانکدارای و پرداخت

پس از افول فعالیت‌های نمایشگاه‌داری موسسه عالی بانکداری، همایش بانکداری اسلامی نیز به مروز مخاطبان خود را از دست داد و از سوی دیگر بانکداری الکترونیک و پرداخت الکترونیک به میزانی از گستردگی و عمق در جامعه دست یافته بود که بتواند منفرد یک همایش را ایجاد و میزبانی کند.

در چنین زمانی، پژوهشکده پولی که تازه به میدان آرژانتین نقل مکان کرده بود، دست به ابتکار زد و اینگونه همایش‌های نظام‌های پرداخت بنیان نهاده و اولین دوره آن در 30 بهمن و 1 اسفند 1390 در محل سالن همایش‌های برج میلاد برگزار شد. دبیر همایش نیز کسی نبود جز فرهاد نیلی که سال‌ها معاونت اقتصادی بانک مرکزی را بر عهده داشت و حال در پژوهشکده پولی ریاست این مجموعه را بر عهده داشت.

مربع اجرا

غیر از دوره اول( که نشانه‌هایی از بی‌تجربگی در تعیین تیم اجرایی را مشاهده می‌کنیم)، در سه دوره بعدی برگزاری همایش نظام‌های پرداخت، شاهد حضور مربعی از چهار اسم هستیم که همواره رکن اصلی اجرا را تشکیل می دهند: فرهاد نیلی، محمدهادی شالباف (که عمده سال‌های نیمه اول دهه 90 مسئولیت معاون اداری مالی را در پژوهشکده بر عهده داشت)، سید فرشاد فاطمی که از دانشکده اقتصاد دانشگاه شریف آمده بود و معاونت پژوهشی پژوهشکده را عهده‌دار بود و هستی رییعی همدانی که بعد از سال اول به سمت مدیر امور آموزشی و همایش‌های پژوهشکده منصوب شد.

چهار یار جدا نشدنی از همایش نظام های پرداخت تا عصر دیجیتال

بعد از اینکه نیلی از پژوهشکده به بانک جهانی رفت، فرشاد فاطمی هم در پژوهشکده نماند. شالباف نیز تنها یک سال دیگر همایش را همراهی کرد. ماندن ربیعی نیز در پژوهشکده دیری نپایید. مدیر آموزشی و همایش‌های پژوهشکده مقدمات اجرای نهمین دوره همایش را در سال 98 آماده کرده بود که به یکباره همه‌گیری کرونا موجب توقف برگزاری همایش اسفند ماه 98 شد.

در حقیقت ربیعی رکن اصلی و همیشه حاضر در اجرای 8 دوره همایش‌های سالانه بانکداری الکترونیک و نظام‌های پرداخت بود. از زمستان سال 94 به این سو پژوهشکده چهار رئیس را میزبانی کرده است: علی دیواندری، شاپور محمدی، ابوالحسن هستیانی (با حفظ سمت قائم مقامی بانک مرکزی) و نهایتا پیمان قربانی که  اوایل تیرماه جاری ریاست این نهاد پژوهشی را بر عهده گرفته است.

شاپور محمدی هیچگاه این سعادت را نیافت که عنوان دبیری همایش بانکداری الکترونیک و نظام‌های پرداخت را به کارنامه خود اضافه کند و علت آن بود که شرکت ملی انفورماتیک بعد از همه‌گیری کرونا در اجرای دوباره همایش تردید داشت و تقریبا سه سال طول کشید تا همزمان با تغییر مدیریت این شرکت، بر تردید خود فائق آید و لذا نوبت به ابوالحسن هستیانی رسید تا در اسفند 1401 و با سه سال تاخیر (98، 99 و 1400) نهمین دوره همایش برگزار شود.

 https://conf.mbri.ac.ir/Default.aspx?PageName=Pages&ID=82

اتفاقاتی که طی سال‌های وقفه رخ داد

قصه از کجا شروع شد؟ بعد از کشدار شدن تردیدهای شرکت ملی و نهایتا عدم برگزاری همایش‌های بانکداری، هستی ربیعی حوصله‌اش در پژوهشکده سر رفت در همین زمان فرهاد نیلی که از بانک جهانی برگشته بود نیز در مسیر بی‌حوصلگی گام بر می‌داشت تا اینکه این دو در تقاطع کوچه دهم بخارست به یکدیگر برخوردند و اینگونه شرکت رهنمان در پلاک 8 همان کوچه شکل گرفت.

فضا حین و پساکرونا نیز شرایط را به گونه‌ای فراهم کرد تا آموزش‌هایی غیرحضوری مشتری‌های زیادی پیدا کند و اینچنین شد که متولد شد و عجیب نبود که رویای ادامه برگزاری همایش بانکداری الکترونیک را در سرپرورانند. آنها آنقدر شیفته و واله برگزاری همایش بودند که نام همایش خود را « فرصت‌های ایران در عصر دیجیتال» نهادند که نامی به شدت اغراق آمیز و غیر واقعی است گویی همه منتظر بودن تا این دو یار قدیمی بیایند و فرصت‌های ایران در عصر دیجیتال را معرفی کنند.

آنها می‌خواستند پیش‌دستی کرده و اولین دوره همایش فرصت‌های ایران در عصر دیجیتال را سال گذشته برگزار کنند اما شرایط پسا کرونا و همچنین تصمیم به برگزاری همایش نظام‌های پرداخت توسط بانک مرکزی ( و احتمالا دلایل دیگری که در ادامه اشاره خواهد شد) عملا باعث شد که امکان برگزاری فراهم نشود.

اشتباه استراتژیک پژوهشکده

یک اشتباه استراتژیک کسب‌وکاری پژوهشکده پولی باعث شد تا از میان راهبران فناوری مالی حوزه بانکی و پرداخت تنها یک گروه در همایش نهم بانکداری الکترونیک و نظام‌های پرداخت در اسفند 1401 شرکت کند و فقط به این خاطر که قرعه بهتر به نامش درآمده بود. شاید اگر این گروه نیز قرعه نامناسب برایش رخ می‌داد احتمال غریب به یقین از حضور در همایش اجتناب می‌کرد یا اینکه یکی از شرکت‌هایش را به شکل نمادین می‌فرستاد تا هم باشد و هم نباشد.

برداشت غیر کسب‌وکاری از «عدالت» از سوی پژوهشکده  باعث شد تا جانمایی نمایشگاه جانبی همایش بر اساس قرعه‌کشی صورت گیرد. اتخاذ چنین رویکردی به صورت خودبخودی و قبل از قرعه‌کشی اغلب  بزرگان را درباره حضور در همایش بی‌رغبت کرد و در نتیجه حتی در قرعه‌کشی هم نماینده‌ای نفرستادند. بخصوص آن شرکت‌ها و گروه‌هایی که رکن اصلی تداوم برگزاری 8 دوره پیشین همایش طی سال 90 تا 98  بودند.

چنین شرایطی باعث شد تا برخی از هلدینگ‌ها که دنبال فرصت بودند تا شرایط را به نفع خود تغییر دهند و شاید به نوعی صاحب همایش باشند مسیریابی خود را روی نشانی ساختمان شماره 8 کوچه دهم خیابان بخارست تنظیم کردند تا «فرصت‌های دیجیتال خود» را در همایش فرصت‌های ایران در عصر دیجیتال دنبال کنند.

آذر 95 و یک داستان تلخ

خبر تقریبا تکان دهنده بود: یک روز و حتی کمتر از یک روزمانده به برگزاری همایش و نمایشگاه پرداخت ایران 2016 این خبر روی صفحه خبرگزاری‌ها و شبکه‌های اجتماعی با سرعت بارگزاری و دست به دست شد:

«تراپین و شرکت پارسان رسماً اعلام می‌کنند که همایش و نمایشگاه پرداخت ایران 2016 که قرار بود 2 و 3 آذرماه در مرکز همایش‌های بین‌المللی برج میلاد برگزار شود، به تعویق افتاده است.»

برگزار کنندگان از صمیم قلب از تمام سخنرانان، حامیان و همراهان این رویداد پوزش خواسته و نوشته بودند: سپاسگزاریم از حمایت بی‌وقفه شما و در نهایت ابراز امیدواری کرده بودند که « در آینده نزدیک این رویداد را برگزار کنند » و عنوان شده بود: اطلاعات تکمیلی بیشتر از طریق کانال رسمی تلگرامی ما با آی‌دی @paymentsiran و وب‌سایت رویداد به نشانی www.terrapinn.com/paymentsiran اعلام خواهد شد.

Terrapinn and Parsan Company regrets to announce that the Payments Iran conference and exhibition, 22-23 November, has been postponed.

We send our deepest apologies to our speakers, sponsors and delegates; we are grateful for your continuous support and hope to bring you the new edition of the show in near future.

All updates will be posted on telegram channel @paymentsiran and event website www.terrapinn.com/paymentsiran

اما آن «آینده نزدیک» که بانیان همایش عنوان کرده بودند، دست کم تااکنون -که بیش از شش سال ازآن روز جهنمی می‌گذارد – هنوز محقق نشده است.

این اتفاق تلخ طبیعی بود هیچگاه از ذهن گروه توسن و شرکت توسن تکنو خارج نشود تا اینکه ایران عصر دیجیتال با موقعیت خاصش از راه رسید. این همایش اگرچه جای همایش پرداخت ایران (paymentsiran) را هیچگاه  پر نمی کند  اما دست کم مرهمی میتواند باشد بر زخمی کهنه.

و اینگونه بود که نیلی و فاطمی در نزدیکی پژوهشکده پولی و در کوچه 10 بخارست دور یک میز نشستند تا در تیرماه سال 1402 هر طور که شده همایش و نمایشگاه فرصت‌های ایران در عصر دیجیتال را برگزار کنند.

حالا چه رخ داده است

وقتی به جامعه حامیان همایش نگاه می کنیم 33 شرکت از 55 شرکت معادل 60 درصد حامیان متعلق به زیرمجموعه توسن و این به معنی آن است که عملا مالکیت غالب همایش (البته غیررسمی ) به نام توسن است.

87 درصد حامیان متعلق به دو گروه توسن و جی اس اس هستند

همچنین 15 شرکت معادل 27 درصد از حامیان نیز زیرمجموعه گروه جی اس اس هستند. اتفاقا جی اس اس هم از هلدینگ‌هایی بود که  فرصت نیافت در قرعه کشی حضور یابد البته این هلدینگ چندان اهمیت به گروه بندی های فعال در عرصه فناوری مالی -بانکی و پرداخت-  نمی دهد و بیشتر تابع بازار است. بر همین اساس شاید الان نانی به توسن قرض داده باشد اما در جای دیگر قطع به یقین قرض خود را پس خواهد گرفت.

نهایتا این که ترکیب حامیان نشان می دهد 48 شرکت از55 شرکت حامی معادل 87 درصد حامیان متعلق به دو گروه هستند و سوال این است همایش و نمایشگاه اختصاصی راه انداخته اند؟

اخبار حاکی از آن است که اغلب 7 شرکت باقی مانده بنا بر توصیه و سفارش و به صورت حداقلی در همایش شرکت کرده اند.

برنده کیست

برنده کیست؟ ولی الله فاطمی یا فرهاد نیلی؟ آیا نیلی به ناگزیر تن داده به وصلتی که چندان زیبنده او نیست چون در حالی که وی اصولا باید میراث دار نهادهایی باشد که آنجا ریشه گرفته رشد کرده و تجربه آموخته است حالا دارد خارج قاعده بازی عمل می کند. یا برنده توسن است که توانسته افرادی را بیابد که ریسک سال 95 (21 نوامبر 2016)را نیاز نباشد به جان بخرد و حالا می تواند خود را صاحب یک همایش بداند؟

به نظر می رسد در این میان برنده ای وجود ندارد. همایش و نمایشگاه مانند دریایی است که حاصل جمع شدن قطره هاست. وقتی شاهد کوچ قطره هایی باشیم که خود می خواهند دریایی جدا بسازند عملا ناقض دریا بودن حرکت کرده ایم مگر اینکه با الگویی وساختاری دیگر در جایی دیگر دریایی دیگر شکل گیرد. اما الان اینگونه نیست.

یارکشی هایی صورت گرفته که اقیانوس را آبی تر نکرده واگر نگوییم قرمز ولی دست کم می توانیم بگوییم به جای هم افزایی در یک صنعت به همکاهی منجر شده است. شاید همینجا همان علامت سوالی است که مقابل فرهاد نیلی گذاشته می شود که سالها در مدیریت و معاونت های بانک مرکزی و پژوهشکده تجربه آموخته و حالا مسیری دیگر را پیش گرفته است.