روزنامه نگاری تحقیقی یا روزنامه‌نگاری «سگ نگهبان»

به گزارش پایگاه خبری بانکداری الکترونیک،این شیوه روزنامه‌نگارى که در گذشته به 'افشاگرى افتضاحات ' (Muckracking)، موسوم بوده است، از اوایل دهه 1970 میلادى توسط «کارل برن نشتاین» و «باب ود وارد» مطرح شد و بیشتر مورد توجه قرار گرفت. این سبک از روزنامه‌نگار به مسائل سیاسى و اجتماعى مى‌پردازد و ماهیت نهان آن‌ها را فاش مى‌سازد. گزارشگرى در این شیوه روزنامه‌نگاری، معمولاً محدود به اعمال سوء دولت‌مردان نیست، بلکه عملکرد نهادها، مؤسسات، شرکت‌ها و سازمان‌هاى مختلفى که در جامعه فعالیت مى‌کنند مورد تحقیق و بررسى قرار مى‌گیرد.

یک روزنامه‌نگار تحقیقی شاید ماه‌ها یا سال‌ها در حال جستجو و آماده‌سازی یک گزارش باشد. این نوع روزنامه نگاری از منابع اولیهٔ اطلاعات است. غالباً توسط روزنامه‌ها، سرویس‌های خبری یا روزنامه‌نگاران آزاد انجام می‌شود. گاهی به این نوع از روزنامه‌نگاری، روزنامه‌نگاری «سگ نگهبان» یا «گزارش مسئولانه» نیز گفته می‌شود.

امروز در برخى از کشورها، روزنامه‌ها و مجله‌ها، گروهى از خبرنگاران خود را مأمور تهیه گزارش‌هاى تحقیقى در زمینه‌هاى سیاسى (از قبیل سوءاستفاده‌ها، حیف و میل‌ها) و زمینه‌هاى اجتماعى (مانند اعتیاد، سرقت، تصادفات و غیره) مى‌کنند. تهیه گزارش‌هاى تحقیق نیاز به زمانى طولانی، مطالعه و تحقیق بسیار دارد. این شیوه روزنامه‌نگاری، در حالى‌که جنبه‌هاى عینى و تشریحى را در بر دارد، به رابطه‌ی میان رویدادها و فرآیندها نیز توجه خاص دارد.

به اعتقاد «هوگو دی برگ»، نویسنده‌ی کتاب «روزنامه‌نگاری تحقیقی، مفهوم و تمرین»: «روزنامه نگاری تحقیقی تلاشی است برای دستیابی به حقیقت در جایی که حقیقتی پنهان شده که دیگران منتظر دانستن آن هستند. در شیوه روزنامه نگاری تحقیقی تلاش می‌شود نتایج تحقیقات بی‌طرفانه منعکس شود.»

در ارتباط با اهمیت روزنامه‌نگاری تحقیقی در جوامع به کارکردهای متعددی اشاره می‌شود، یکی از مهم‌ترین این کارکردها، تاثیری این شیوه‌ی روزنامه نگاری بر تقویت بنیان‌های نظام‌های دموکراسی است. در واقع روزنامه نگاران با طرح پرسش‌ها و تهیه گزارش‌های مستند نقش خود را به عنوان ناظران بر عملکرد دولت ها و شخصیت های سیاسی و… تقویت کرده و به نمایندگی از افکار عمومی اوضاع را رصد می کنند.

در ادامه می‌توانید مقالات و مطالبی را در خصوص روزنامه‌نگاری تحقیقی مطالعه فرمایید:

روزنامه نگاری تحقیقی ؛ بایدها و نبایدها

گفت و گو با مهدی فرقانی

اشاره: روزنامه نگاری تحقیقی (Investigative Journalism) یکی از ژانرهای جذاب و البته دشوار روزنامه نگاری است که هوش، پشتکار و جسارت زیادی را می‌طلبد. ژورنالیست های محقق، بیش از آنکه مانند همکاران خود در دیگر سرویس‌های خبری پشت میز کار در هیات تحریریه بنشینند، در لابلای معابر، کوچه و خیابان یا در کنج آرشیو کتابخانه‌ها و مراکز ارایه اطلاعات مشغول تجسس و واکاوی پرونده‌های حساس جامعه‌اند. آنان در سایه حرکت می‌کنند و  در دستیابی به اطلاعات، شگرد‌ها و منابع و کانال های خاص خود را دارند. روزنامه‌نگاری حرفه‌ای در ایران به رغم سابقه‌ای فراتر از یک قرن، به علل مختلف چندان به این ژانر نزدیک نشده است. در این زمینه با دکتر مهدی فرقانی دکترای ارتباطات، استاد دانشگاه و از پیشکسوت‌های روزنامه نگاری در ایران به گفتگو پرداخته‌ایم که از نظر می‌گذرد.

موافقید با تعریف روزنامه‌نگاری تحقیقی شروع کنیم؟

تعریفی که برای روزنامه‌نگاری تحقیقی حداقل در منابع غربی مطرح شده این است که نوعی روزنامه‌نگاری افشاگرانه است علیه سوء استفاده، فساد، لغزشها و خطاها که عمدتا در دستگاههای دولتی و در ساختار فرمال و رسمی کشور صورت می‌گیرد. علت تاکید آن بر ساختار دولتی هم این است که معمولا در همه ساختارهای سیاسی اعم از سرمایه داری و غیر سرمایه داری، به هر حال تمرکز و کنترل منابع مالی، انسانی، تخصصی و علمی، مستقیم یا غیر مستقیم در اختیار دولت است. بنابراین امکان سوء استفاده و لغزش و خطا در این بخش بیشتر است. علاوه بر این، دولت به خصوص در ساختارهای دموکراتیک، نماینده مردم است. بنابراین مردم حق نظارت بر عملکرد دولت را دارند و این حق نظارتشان از طریق روزنامه نگارها و رسانه ها، به ویژه از خلال گزارشگری تحقیقی می‌تواند اعمال شود.

سابقه این نوع روزنامه نگاری که به آن ابزاری برای احقاق حق نظارت مردم بر دولت هم اطلاق شده، در آمریکا و انگلیس به اواخر قرن نوزدهم نسبت داده‌شده است. خبرنگاران در مواردی که در دستگاههای دولتی سوء استفاده و فسادی رخ داده بوده، ماموریت پیدا می‌کردند یا خودشان به این صرافت می‌افتادند که گزارشهایی را تهیه و منتشر کنند، اما نقطه عطف این داستان مربوط به ماجرای واتر گیت در اوایل دهه هفتاد میلادی است و اتفاقاتی که متعاقب آن افتاد. ساختار سیاسی و روزنامه نگاری آمریکا از این ماجرا دو استفاده اساسی کرد. یکی این که غیر مسقیم به جهانیان اعلام کرد که ما جامعه‌ای آزاد و دموکراتیک هستیم و روزنامه نگاران ما هیچ محدودیتی ندارند، مطبوعات آزادند و می‌بینید که دو روزنامه نگار می‌توانند حساس‌ترین گزارش‌ها را از سوء استفاده مهم‌ترین مقامات دولتی آمریکا در روزنامه ها منتشر کنند و هیچ مشکلی هم هیچ گاه برایشان پیش نیاید. دوم این که ادعا کردند ساختار سیاسی ما آنقدر  سالم است که هیچ کج تابی را بر نمی‌تابد و اگر مواردی از این دست پیش بیاید،  جامعه به سرعت واکنش نشان می‌دهد و حتی اگر رییس جمهور باشد او را از مقامش خلع می‌کند و سعی دارد درون خودش این پاکسازی را به طور مستمر داشته باشد. به هر حال واتر گیت به عنوان یک قله افتخار در تاریخ روزنامه نگاری تحقیقی مطرح است.

نکته دیگری که در مورد روزنامه‌نگاری تحقیقی مطرح می‌شود این است که این نوع روزنامه‌نگاری ارتباط مستقیمی دارد با حقوق بشر و به‌ویژه حق آزادی بیان، آزادی قلم، آزادی عقیده و این که از حقوق شهروندی مردم در مقابل تجاوز و تعدی احتمالی به نوعی پاسداری شود. از آنجا که این نوع روزنامه‌نگاری را نقطه اوج آزادی مطبوعات می‌دانند و آزادی مطبوعات هم‌سنگ بنای انواع آزادی‌های دیگر از جمله آزادی بیان و قلم شمرده می‌شود، مستقیما آن را با تامین حقوق بشر مرتبط می‌دانند و معتقدند که این مکتب و این ژانر باید توسعه پیدا کند. اما در کشورهای در حال توسعه با توجه به محدودیت‌هایی که روزنامه‌نگاران و مطبوعات دارند، و با توجه به تمرکزگرایی قدرت و عدم وجود تضمین‌های لازم برای بیان حقایق توسط روزنامه‌نگاران، این نوع روزنامه‌نگاری اغلب ناشناخته است، هم به لحاظ کارکرد، هم به لحاظ مکتب و ویژگی‌ها و مشخصه‌های حرفه‌ای آن.

  اما در  پاسخ به آن دسته دانشجویان و روزنامه‌نگارانی که معتقدند وقتی اجازه و فضای کافی برای عملی شدن این ژانر وجود ندارد چرا باید آن را شناخت، باید گفت که روزنامه‌نگاری تحقیقی به عنوان یک مکتب کارساز روزنامه نگاری و آنچه می‌تواند باعث افتخار یک روزنامه نگار باشد، باید شناخته شود، ظرفیت های بالقوه آن باید معرفی شود تا تلاش برای پر کردن این ظرفیت‌ها هم صورت بگیرد. شما وقتی یک چیزی را نمی‌شناسید، هیچ تلاشی هم برای دستیابی به آن انجام نمی‌دهید. بنابراین اتفاقا یک رسالت و وظیفه مهم این است که این نوع روزنامه‌نگاری شناسانده شود. روزنامه‌نگاران ما اگر شده حتی به بخشی از کارکردهای آن هم جامه عمل بپوشانند، بسیار مغتنم است. به اضافه این که در یک ساختار دموکراتیک،  اساسا باید از این نوع روزنامه نگاری استقبال هم بشود، چون کمک می‌کند به سالم ماندن کل سیستم، کمک می‌کند به دفع ناخالصی‌ها و ناسلامتی‌هایی که در ساختار سیاسی وجود دارد،  و در نتیجه کمک می‌کند به جلب اعتماد مردم و حفظ رابطه بهتر مردم با حکومت و احساس خوشایندی  به  مردم می‌دهد در مورد تحقق حقوقشان در برابر دولتمردان. حتی در کشورهای غربی هم می‌بینیم که هرگاه مصادیق چنین روزنامه نگاری اتفاق افتاده، به عنوان یک قله، نقطه برجسته و یک اتفاق رسانه‌ای از آن یاد شده است. بنابراین نمی‌توان آن را یک ژانر و مکتبی دانست که به طور روزمره  در مطبوعات و رسانه های غرب رواج دارد. دسترسی به تمام ظرفیت‌های این نوع روزنامه نگاری سخت است. کاری است زمان‌بر، هزینه‌بر، نیاز به دقت، مطالعه، دانش و اطلاعات کافی دارد، نیاز به راز نگهداری، شهامت و جسارت دارد، و تمام ویژگی‌هایی که می‌توان یاد کرد…

… شما ریسک پذیری را هم جزو این ویژگیها می‌دانید؟

حتما! ریسک پذیری اتفاقا جزو مهمترین خصیصه‌های روزنامه‌نگاری تحقیقی است. چون این نوع روزنامه‌نگاری در هر جای دنیا می‌تواند خطراتی را برای روزنامه‌نگار به همراه داشته باشد. حالا ممکن است در یک شرایطی مثل باب وودوارد و همکارش کارل برنشتین ( دو روزنامه‌نگاری که در واشنگتن پست، ماجرای واترگیت را افشا کردند) خطری به وجود نیاید، گاهی ممکن است ترور هم صورت بگیرد. مثل اتفاقاتی که برای روزنامه‌نگاران محقق در زمینه مافیای ایتالیا افتاده و چندین فیلم سینمایی هم بر اساس آن ساخته شده است، اغلب روزنامه‌نگارانی که خواسته‌اند در شبکه‌های مافیایی نفوذ کنند و ارتباط برخی مقامات دولتی با مافیا را افشا کنند،  در نیمه راه کشته شده‌اند و زندگی‌شان را بر سر این حرفه گذاشته‌اند. بنابراین می‌شود گفت ریسک‌پذیری اصلا پیش شرط ورود به این حرفه است.

قبل از این که به ابزارهای کاربردی و دستور العمل گام به گام برای گزارش نویسی تحقیقی بپردازیم، ممکن است مختصری هم به پیش نیازهای قانونی این سبک روزنامه نگاری اشاره کنید؟ اصولا گنجاندن چه تبصره‌هایی را در قانون مطبوعات یا حتی قانون اساسی پیشنهاد می‌کنید که روزنامه‌نگار با موانعی مثل ممنوعیت ورود به حریم خصوصی افراد و مانند این روبرو نشود؟

فکر می‌کنم اگر به طور کلی حتی دو، سه اصل در قانون اساسی کشورها پیش‌بینی شود و به رسمیت شناخته شود، کفایت می‌کند، حتی به طور خاص نیاز به اشاره مستقیم به این نوع روزنامه‌نگاری نیست. به این معنا که قوانین اساسی هر کشوری باید آزادی بیان، آزادی قلم و آزادی مطبوعات را نه تنها به رسمیت بشناسد، بلکه تضمین‌های قانونی کافی برای عدم امکان تخطی از این آزادی ها و محدود سازی این آزادی‌ها را پیش‌بینی کند و اجازه ندهد که در هیچ شرایطی حریم این آزادی‌ها به خطر بیفتد و مورد تجاوز قرار بگیرد، استقلال حرفه‌ای و امنیت شغلی روزنامه‌نگار را در جریان کار حرفه‌ای و مسئولیت اجتماعی او به رسمیت بشناسد.

 مشکل این است که خیلی جاها روزنامه نگار به عنوان یک ابزار و بازوی تبلیغاتی تلقی می‌شود، نه به عنوان نماینده مردم در نظارت بر عملکرد قدرت و حکومت. اگر روزنامه نگار به عنوان نماینده افکار عمومی و موظف بر نظارت بر عملکرد قدرت شناخته شود، فکر می‌کنم همین کفایت می‌کند، چه در حوزه روزنامه نگاری تحقیقی و چه در سایر حوزه‌ها، گرچه روزنامه نگاری تحقیقی عالی‌ترین شکل پرداختن به حقوق شهروندی مردم است، اما حتی در روزنامه‌نگاری عادی هم ما به طور روزمره بالاخره با مسائل، مشکلات، نیازها، محرومیت ها، و مسائلی از این قبیل سر و کار داریم که خواهی نخواهی ممکن است جایی با منافع بعضی دولتمردان در تعارض قرار بگیرد. بنابراین اگر روزنامه‌نگار تضمین‌های حقوقی کافی نداشته ‌باشد، دچار دردسر می‌شود و ریسک کار بالا می‌رود. یادمان باشد که اگر ریسک هر حرفه‌ای به گونه‌ای باشد که هزینه آن بیشتر از فایده‌اش باشد، عملا به تعطیلی کشیده می‌شود، نمی‌توان انتظار داشت که افراد زیادی دست به چنین ریسک پذیری بزنند. فکر می‌کنم اگر پیش‌بینی‌های حقوقی در حد میثاق‌های بین المللی به رسمیت شناخته شود و حقوق ذاتی روزنامه نگار محترم شمرده شود و مطبوعات و رسانه ها به عنوان نمایندگان جامعه مدنی پذیرفته شوند، کفایت می‌کند.

حال فرض کنیم که تمام این تمهیدات قانونی مهیا شده، و در هیات تحریریه روزنامه های ما سرویسی به نام سرویس تحقیق یا Investigate   شکل گرفته، روزنامه‌نگاران این سرویس از کجا باید کار را شروع کنند؟

اولا یادمان باشد کسانی که به این نوع روزنامه نگاری می‌پردازند، افراد خاصی هستند. هر کسی که در تحریریه روزنامه کار کرده، حتی اگر روزنامه‌نگار خوبی هم بوده، الزاما نمی‌تواند Investigator خوبی باشد. محقق‌ها آدم‌های خاصی هستند، سر پردردی دارند، ماجراجو هستند، آرمان طلبند و به نوعی دغدغه اساسی شان پاسداری از حقوق شهروندان است. به اضافه این که افرادی که چنین ذهن حساس و تفسیر‌پذیر و تیز و شامه‌ای قوی باید داشته باشند تا  باید بتوانند فسادها را بو بکشند. فساد در بخشهای دولتی اغلب در خفا اتفاق می‌افتد، کسی نمی‌آید در منظر عمومی مرتکب این نوع خطاها شود. بنابراین روزنامه های محقق باید شامه ای قوی داشته باشند و بتوانند فساد را به موقع تشخیص دهند.

 نکته مهم دیگر این که باید منابع اختصاصی خودشان را داشته باشند، کانال‌هایی داشته باشند، آدمهایی قابل اعتماد داشته باشند. همچنین باید افرادی پیگیر، دقیق و اهل تحقیق و تتبع باشند، دردسرهای تحقیق از جمله زمان بر و پرهزینه بودن و احیانا خطرناک بودن آن را  بپذیرند، دیگر این که دانش و اطلاعات و بینش کافی برای تشخیص مسائل ، شناخت واقعیت‌ها،  فسادها و شناخت حقوق شهروندان را داشته‌باشند. روزنامه نگار امروز به نظر من باید یک انسان صاحب دانش و بصیرت و فضل و کمالی باشد. ما امروزه با مخاطبانی آگاه سر و کار داریم، با مردمی سر و کار داریم که سطح دانش عمومی بسیاری از آنها از خود روزنامه نگاران بالاتر است. دیگر مثل گذشته ویژگی هایی مثل ذوق لطیف و قلم زیبا کفایت نمی‌کند. روزنامه‌نگار باید  دانش و مطالعه داشته باشد، آن هم در ابعاد جهانی. امروز دانش حتی در ابعاد ملی هم پاسخگو نیست. این امکان را البته تکنولوژی های جدید برای روزنامه نگاران فراهم کرده است.

 روزنامه نگار از طرف دیگر باید تامین هم باشد. دغدغه های کوچک مالی نباید او را از پرداختن به مسئولیت های حرفه ای اش باز بدارد. در عین حال باید این حرفه را به عنوان یک خدمت اجتماعی در نظر بگیرد، نه یک شغل اقتصادی که فقط معیشت او را تامین کند.

ویژگی دیگر، راز نگهداری است. چه بسا اطلاعات بسیار تعیین کننده و سرنوشت سازی به دست روزنامه نگار تحقیقی می‌رسد، و او باید ظرفیت هضم تمام این اطلاعات و تشخیص این که اطلاعات را چگونه و کی منتشر کند، داشته باشد. او باید همچنین قلم جوشان و توانا و خلاقی داشته باشد و بتواند آنچه را جمع‌آوری کرده، به گونه ای منتشر کند که با کمترین هزینه، بیشترین نتیجه را برای جامعه ایجاد کند. باید توانایی انجام مصاحبه های کلیدی و مهم را داشته باشد. باید افرادی را بیابد که هم اعتمادشان را جلب کند و هم مصاحبه های مکاشفه گرانه ای را با آنها انجام دهد. آمار و ارقام دست اول و غیر قابل دسترسی را بتواند جمع کند. باید از صحت آنچه جمع‌آوری کرده، اطمینان داشته باشد.

یادمان باشد که روزنامه نگارهای تحقیقی، به هر حال با آبرو و حیثیت و حقوق انسانی افراد مورد تحقیق سر و کار دارند. اگر اطلاعات نادرستی را منتشر کنند، لطمه های این نوع روزنامه نگاری می‌تواند بیشتر از فوایدش باشد. روزنامه نگاران هم معذورات اخلاقی دارند و هم معذورات قانونی. در همه جا، وقتی منافع عده‌ای به خطر میافتد، چه حیثیت و آبرو باشد، چه منافع مادی، به هر حال معارضانی پیدا می‌شوند که روزنامه نگار را به چالش می‌کشند. آن موسسه مطبوعاتی که پذیرفته این مطالب را چاپ کند، گاه ممکن است چنان متضرر شود که دیگر نتواند قد علم کند. بنابراین روزنامه نگار تحقیقی باید علاوه بر ویژگیهایی که گفته شد، دغدغه حفظ حرمت و کرامت انسانها را داشته باشد و سعی کند از آنچه می‌خواهد منتشر کند، اطمینان داشته باشد. یادمان باشد در روزنامه نگاری عادی ما به دلیل سرعتی که بر کار حاکم است، و به خاطر عدم امکان تحقیقات عمیق، ممکن است به هر حال درصدی عدم اطمینان از صحت آنچه به دست می‌آوریم داشته باشیم، که در این حد اولا پذیرفته شده است، دوما با همین میزان اطمینانی که به اطلاعاتمان داریم آن را منتشر می‌کنیم، بنابراین آن احتمال خطایش را هم در گزارش و خبر می آوریم و مطرح می‌کنیم، اما در روزنامه نگاری تحقیقی این حق را نداریم. در روزنامه نگاری تحقیقی زمانی مجاز به انتشار اطلاعات جمع آوری شده هستیم که صد درصد از صحت آن مطمئن باشیم. چون روزنامه نگاری تحقیقی با ساختارها و در واقع زیرساختهای سیاسی، اجتماعی، حقوقی، اقتصادی سر و کار دارد، تاثیرگذار و به تعبیری بنیان برافکن است، پس آنچه منتشر می‌شود، باید هم به لحاظ حقوقی و هم به لحاظ اخلاقی قابل دفاع باشد.

اینجا یک سوال پیش می‌آید. اگر سوژه چنان حساس و حتی امنیتی باشد که یک یا چند دستگاه امنیتی همزمان روی آن کار کنند، فکر می‌کنید روزنامه نگار باید مسیر مستقل خودش را طی کند یا بعضی جاها مجبور به هماهنگی و شاید کسب مجوز است؟

به لحاظ تئوری، آنچه در مکتب روزنامه نگاری تحقیقی مطرح می‌شود، این است که خیر، روزنامه نگار مجاز به این نوع هماهنگی‌ها و کسب مجوز نیست ، زیرا روزنامه‌نگاری تحقیقی کاری است که اتفاقا در غیاب دولت و ساختارهای رسمی، بدون استفاده از منابع رسمی و از طریق اطلاعاتی که از منابع غیر رسمی به دست می آید باید پیش برود. چون اساسا نوعی روزنامه نگاری علیه منافع قدرت است. اما یک نکته می‌ماند و آن تعارض کاری است که دارد انجام می‌شود، با منافع و امنیت ملی. اینجا خط قرمز روزنامه نگار است. در همه جای دنیا و همیشه تاریخ هم چنین بوده؛ جاهایی که روزنامه نگار وارد حوزه هایی می شود که با امنیت ملی با تمامیت ارضی، با استقلال ملی سر و کار دارد، خط قرمز محسوب می‌شوند. البته تمام این موارد علی القاعده باید توسط قانون مشخص شود، نه این که سلیقه و نظر افراد تعیین کننده باشد که فلان حوزه، به امنیت ملی مربوط است یا این اطلاعات، طبقه بندی شده است. این که مقامات نظر شخصی شان را بگویند، حداقل به صورت تئوریک پذیرفتنی نیست. اگر این مرزهای ممنوعه و محرمانه را قانون مشخص کند، تکلیف روزنامه نگار هم روشن است، نه بعد از اینکه منافع افرادی و دستگاهی به خطر افتاد، در پی این بیفتند که مهر محرمانه ای را بر اطلاعات بزنند. بنابراین حوزه امنیت ملی، استقلال، تمامیت ارضی و مانند آن خط قرمز انواع روزنامه نگاری، از جمله روزنامه نگاری تحقیقی است. چون روزنامه‌نگاری تحقیقی مدعی حرکت در جهت محقق کردن منافع ملی و احقاق حقوق مردم است، حال این منافع ملی و حقوق مردم ممکن است با منافع بعضی از حاکمان یا صاحبان قدرت در تعارض قرار بگیرد. اما در کل، مثلا آنچه در آمریکا در جریان واترگیت اتفاق افتاده این است که هرچند روزنامه نگار یک دولت را ساقط کرده، اما در نهایت در جهت تحکیم منافع ملی کشور بوده. حالا مشکل این است که در بعضی کشورها این قلمروها روشن، خط کشی‌شده و شناخته‌شده نیست، و بنابراین دایره شمول قلمرو خیلی وسیع می‌شود و می‌تواند هر حوزه ای را در بر بگیرد. ولی باز یادمان باشد که بخشی از این قلمرو بر حسب مقتضیات زمان و مکان در هر دوره‌ای تعریف می‌شود.

وجه متمایز کننده طرز کار در روزنامه‌نگاری تحقیقی با گزارش‌نویسی معمولی، مثلاً نحوه اطلاعات‌گیری از منبع و خبر چیست؟ در فیلم "همه مردان رییس جمهور" که بر اساس ماجرای افشای واترگیت ساخته شد، دیدیم که منبع باب وودوارد، مردی ناشناس بود که در تاریکی می‌ایستاد. این تعارض دارد با تاکیدهایی که در خصوص استناد به چند منبع روشن و مطمئن مطرح است. آیا باید در روزنامه‌نگاری تحقیقی از این استانداردها گذشت و به "مردان سایه" اعتماد کرد؟

در خصوص منابع در روزنامه نگاری تحقیقی اصلا تاکید شده است به خبرچین‌ها. یعنی باید بازوهایی داشته باشید که بتوانند اطلاعات مهم و غیر قابل دسترس را به شما بدهند. یکی از تفاوتهای اصلی روزنامه نگاری تحقیقی با دیگر سبکها در همین منابع رسمی و غیر رسمی است. ببینید، خود CIA یا FBI هم هر سی سال یک بار همه اسناد محرمانه‌شان را منتشر می‌کنند. آیا اگر روزنامه ای آمد اینها را چاپ کرد، واقعا گزارش تحقیقی تهیه کرده؟ نه. بحث سر این است که آنچه در روزنامه‌نگاری تحقیقی منتشر می‌شود، باید با تلاش شخصی خبرنگار و از طریق منابع غیر رسمی به‌دست آمده باشد. چون منابع رسمی هیچ وقت علیه منافع خودشان اطلاعاتی منتشر نمی‌کنند. در حالی که روزنامه نگار تحقیقی درست بر علیه منافع نامشروع ساختارهای رسمی کار می‌کند. این که سازمان‌های خبری مثل رویترز در شیوه‌نامه های خود تاکید بر آوردن چند منبع روشن و رسمی دارند، به نظر من اولا در خصوص اخباری است که صحیح‌ترین اطلاعات را می‌توان از طریق منابع رسمی به دست آورد.

 دوم این که وقتی چند منبع را در خبر یا گزارش می‌آورید، امکان مقایسه دارید و می توانید تعارض‌های احتمالی را بین اظهارات این منابع در بیاورید و در نتیجه مخاطب را تا حدی به حقیقت ماجرا هدایت کنید. نکته دیگر این که اصلا یکی از ایرادهایی که به روزنامه نگاری عادی گرفته می‌شود، همین است که متکی به منابع رسمی است و بنابراین خیلی وقتها ممکن است اظهارات منابع رسمی با منافع عمومی مردم در تعارض هم باشد. در روزنامه نگاری عادی شما نسبت به جریانها و رویدادهای روزمره باید بتوانید اعتماد مخاطب را جلب کنید. همچنین تاکید به استفاده از چند منبع رسمی برای این است که روزنامه‌نگار به حدس و گمان و تخمین و برآورد و حتی تمایلات و علایق شخصی‌اش رو نیاورد. باید بتواند اعتبار منبع را در کار رسانه‌ای خود لحاظ کند و در نتیجه اعتماد مخاطب را بالا ببرد. نکته آخر این که اگر رسانه‌ها از منظر منتقدانی چون شیلر، نوردر استرینگ، به خصوص اصحاب مکتب اقتصاد سیاسی رسانه‌ها یا دیگر مکاتب انتقادی مثل تحلیل گران گفتمانی، اصحاب مکتب فرانکفورت، مطالعات فرهنگی، مکتب گلاسکو و مانند آن مورد نقد قرار می‌گیرد، و گفته می‌شود که عمدتا رسانه‌ها در خدمت منافع سرمایه‌داری، منافع فرا ملیتی‌ها، و در جهت دامن زدن به نابرابری‌ها و تبعیض‌ها عمل می‌کنند، به دلیل همین توصیه‌های دستوری رسانه‌ها است. توصیه به آوردن چند منبع رسمی دو جنبه می‌تواند داشته باشد. جنبه مثبت آن، کارکرد اطمینان بخشی و تاکید بر این است که اخباری که در یک رسانه منتشر می‌شود، باید قابل اعتماد باشد. جنبه منفی‌اش این است که روزنامه‌نگاری که باید اساسا نظارت بر محیط را به عنوان مهم‌ترین وظیفه خود در عمل معاوضه کند با همکاری با منابع رسمی. تحلیل‌گران گفتمانی به همین نکته انتقاد دارند و همه رسانه ها را متهم می‌کنند به ایدئولوژیک بودن. راجر فاولر می‌گوید حتی خبر که خنثی‌ترین متن رسانه‌ای است، سرشار از ایدئولوژی است. این یعنی این که رسانه ها به قدرت گرایش دارند.         

بد نیست اشاره ای هم به سبک‌های نوشتاری مناسب برای گزارش نویسی تحقیقی داشته باشید. به خاطر دارم نیوزویک دو سال پیش با پیگیری جزئیات پرونده مرگ یک نظامی ارشد آمریکایی در عراق که اعلام شده بود خودکشی کرده، علت مرگ او را مرتبط با پرونده مفقود شدن سلاح‌های آمریکایی در عراق دانست. آیا گزارشی که از جزئیات به یک نتیجه کلی و یا برعکس می‌رسد، مناسب‌ترین شیوه گزارش‌نویسی تحقیقی است؟

سبک‌های نوشتاری گزارش تحقیقی چندان تفاوت ماهوی و ذاتی و ساختاری با انواع دیگر گزارش‌ها ندارد. شما گزارش را هرطورکه بنویسید ذیل یکی از سبکها قرار می‌گیرد. معمولا گزارشهای تحقیقی، غیر توصیفی هستند. چون این گزارشها سرشار از فکت و فیگور هستند، سرشار از  اطلاعات سرراست و مستقیم هستند و جنس آنها سخت است.  در نتیجه، آن اطلاعات مهم است، نه توصیف فضا. حالا ممکن است روزنامه‌نگار فرآیند تحقیق خود و یا چگونگی دسترسی خودش به اطلاعات را هم بخواهد در گزارش توصیف کند، اما این توصیف وجه بارز گزارش نیست. سبک معمول همان است که اشاره کردید، یعنی قیاسی است. در شروع گزارش موضوع و مساله را به طور کلی طرح می‌کنند، اشاره به مهمترین دستاورد تحقیق می‌کنند، اما تشریح و ذکر جزئیاتش را به متن گزارش موکول می‌کند و بعد، پله به پله موضوع را باز می‌کند. در بسیاری اوقات سبک این گزارشها می‌تواند کرونولوژیک باشد، یعنی گزارش به ترتیب کامل شدن اطلاعات نوشته می‌شود، همان ترتیب زمانی که گزارشگر به اطلاعات و جزئیات دسترسی پیدا کرده است. معمولا گره این گزارش‌ها در پایان گزارش باز می‌شود. پیام و نتیجه نهایی در انتها مشخص می‌شود. بعضی وقتها هم می توان از ساختارهای نزدیک به هرم وارونه استفاده کرد. در مجموع سبک و ساختار نگارش در گزارش‌های تحقیقی تحت الشعاع محتوا است. محتوا از سبک نگارش بسیار مهمتر است. شما در منابع آموزشی هم کمتر می بینید که درباره سبک نگارش گزارشهای تحقیقی نوشته باشند.  
 

روزنامه‌نگاری تحقیقی؛ قوی در دنیا، غریب در ایران

 از دیدگاه بسیاری از محققان و نیز روزنامه‌نگاران، روزنامه‌نگاری تحقیقی نقطه اوج کار حرفه ای روزنامه نگاری است اما نتایج یک تحقیق دانشگاهی نشان می دهد تنها 29 درصد روزنامه نگاران ایرانی این شیوه روزنامه نگاری را می شناسند.

در حالی که چند روز پیش کنسرسیوم بین المللی روزنامه نگاری تحقیقی، گزارشی را مستحق دریافت جایزه «دنیل پرل» کرد که نوشتن آن 6 ماه به طول انجامید تا دنیای متفاوتی از آنچه که در روزنامه نگاری تحقیقاتی در ایران و دنیا انجام می شود را به تصویر بکشد.

پروژه گزارش «فساد و جنایت های سازمان یافته»، گروهی از خبرنگاران اروپای شرقی و ایالات متحده آمریکا را گرد هم آورد تا درباره فساد برخی شرکت های بزرگ برای مخفی کردن دارایی هایشان، پولشویی، ایجاد کسب و کارهای مخفی و بدون اجرای قانون گزارش های تحقیقی بنویسند. در این پروژه، خبرنگاران خود را افراد شاغل در بخش تجارت می خوانند و سپس در این قالب به تحقیق درباره تقلب های مالیاتی شرکت های بزرگ می پرداختند.

درست چند هفته بعد از انتشار این گزارش «لاسزلو کیس» یکی از بزرگترین فراریان از مالیات به اتهام پولشویی و اختلاس بازداشت شد.

گزارش این پروژه در شهر کیف پایتخت اوکراین در کنفرانس بین المللی روزنامه نگاری تحقیقی این جایزه را از آن خود کرد. این جایزه به نام «دنیل پرل» خبرنگار روزنامه وال استریت ژورنال نامگذاری شده که در سال 2002 در حالیکه در تلاش برای گفت و گو با اعضای گروه تروریستی القاعده بود کشته شد.

این دنیای متفاوت روزنامه نگاری تحقیقی در حالی به سمت توسعه بیشتر گام برمی دارد که یک تحقیق دانشگاهی که توسط یکی از روزنامه نگاران ایرانی صورت گرفته نشان می دهد که 57 درصد روزنامه نگاران ایرانی شیوه روزنامه نگاری تحقیقی را نمی شناسند، 29 درصد این شیوه را می شناسند و 14درصد تا حدی با این شیوه آشنایی دارند.

روزنامه نگاری تحقیقی چیست؟

این پایان نامه دانشگاهی از سوی دیگر ابتدا تصویری از این روزنامه نگاری را به مخاطب نشان می دهد و به نقل از «هوگو دی برگ»، نویسنده کتاب روزنامه نگاری تحقیقی، مفهوم و تمرین، می نویسد: «روزنامه نگاری تحقیقی تلاشی است برای دستیابی به حقیقت در جایی که حقیقتی پنهان شده که دیگران منتظر دانستن آن هستند. در شیوه روزنامه نگاری تحقیقی تلاش می شود نتایج تحقیقات بی طرفانه منعکس شود.»

در ارتباط با اهمیت روزنامه نگاری تحقیقی در جوامع به کارکردها متعددی اشاره می شود، یکی از مهمترین این کارکردها، تاثیری است که این شیوه از روزنامه نگاری بر تقویت بنیان های دموکراسی در جوامع ایفا می کند. در واقع روزنامه نگاران انتقادی با طرح پرسش های بنیادین و تهیه گزارش های مستند نقش خود را به عنوان ناظران بر عملکرد دولت ها و شخصیت های سیاسی و… تقویت کرده و به نمایندگی از افکار عمومی اوضاع را رصد می کنند.

چند روز پیش وقتی کنفرانسی در آمریکا در این رابطه برگزار شد در آنجا هم به طور رسمی اعلام شد که کم شدن میزان گزارش های تحقیقی می تواند به دمکراسی ضربه وارد کند.

از سوی دیگر دورتی بیرن، سردبیر مجله های ورلد این اکشن و بیگ استوری (Big Story) و یکی از طرفداران روزنامه نگاری تحقیقی پس از سفری داوطبانه به غرب آفریقا و مشاهده وضعیت آموزش در کشورهای آفریقایی به عنوان یک روزنامه نگار تحقیقی، اظهار داشت: «به خوبی می‌دانم که کاری از دست ما برای بهبود آنچه که در این گوشه دنیا رخ می‌دهد، ساخته نیست اما می‌توانم به عنوان یک روزنامه‌نگار به مردم بگویم که واقعیت‌ آن چیزی نیست که به شما گفته می‌شود. چیزهای بسیار مهمی در دنیا وجود دارند که مردم باید درباره آنها بدانند و اگر شما به عنوان یک خبرنگار تحقیقی آنان را مطلع نکنید درنتیجه آنها از اتفاقاتی که در اطرافشان می‌افتد آگاه نخواهند شد و قادر نخواهند بود کاری برای بهبود اوضاع یا مقابله با رویدادهای بدتر انجام دهند».

روزنامه نگاری تحقیقی در ایران کجاست؟

تحلیلگران ارتباطات و صاحب نظران حوزه روزنامه نگاری در ایران بر این باورند که روزنامه نگاری تحقیقی به معنای اصیلش در ایران شکل نگرفته و جز موارد معدودی که آنها را نمونه های اتفاقی گزارش های تحقیقی می خوانند و برخی از مشخصه های یک گزارش تحقیقی را دارا هستند، نمونه های دیگری را نمی توان مورد توجه قرار داد.

هرچند یافته های تحقیق دانشگاهی در این زمینه نشان می دهد روزنامه نگاری تحقیقی به عنوان یک سبک شناخته شده و معتبر جهانی هنوز در میان روزنامه نگاران و نیز مدیران روزنامه های ایران شناخته شده نیست و همین امر یکی از اصلی ترین موانع شکل گیری این سبک در روزنامه نگاری ایران است اما همانطور که یافته های این تحقیق نشان می دهد با ورود نسل جدیدی از روزنامه نگاران دانش آموخته در دانشگاه های روزنامه نگاری ، توسعه ارتباطات و افزایش حیرت آور گردش اطلاعات در جهان و از آن جمله در ایران امیدوارهایی برای شکل گیری تدریجی این شیوه در مطبوعات ایران وجود دارد هر چند که تا زمانی که قوانین حق دسترسی آزاد به اطلاعات و نیز حق انتشار آزاد اطلاعات برای روزنامه نگاران را به رسمیت نشناسند آنچه به عنوان گزارش تحقیقی منتشر می شود تنها چیزی شبیه به گزارش تحقیقی خواهد بود و با استانداردها و معیارهای جهانی فاصله خواهد داشت.

این تحقیق دانشگاهی که جزو معدود تحقیقات صورت گرفته درباره این شیوه روزنامه نگاری است همچنین اشاره دارد که شکل گیری شیوه روزنامه نگاری تحقیقی در ایران و تربیت روزنامه نگاران تحقیقی در کشوری به وسعت ایران و نیز با وجود اقوام و فرهنگ های گوناگون و در شرایطی که بخش عمده مسایل مطرح شده در روزنامه های سراسری این کشور به مسایل مبتلا به شهرهای بزرگ به ویژه پایتخت اختصاص دارد می تواند فرصتی مناسب برای شناخت واقعیت های سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی جامعه ایران را در بخش هایی فراهم آورد که در همه سال های گذشته مغفول مانده است. روزنامه نگاران تحقیقی در جستجوی واقعیت های تکان دهنده که در گوشه و کنار این کشور می گذرد می توانند نقش یک دیده بان قوی را ایفا کنند و هر یک رسانه ای باشند برای گزارش آنچه در گوشه و کنار این سرزمین پهناور ناشنیده و مکتوم مانده است.

به نظر می رسد یکی از مهمترین موانع شکل گیری روزنامه نگاری تحقیقی در ایران تداوم روزنامه نگاری دولتی و عدم شکل گیری موسسات مطبوعاتی مستقل در کشور است موضوعی که نه تنها در این تحقیق که بر اساس مطالعات اولیه ای که در این پایان نامه انجام شد در پژوهش های دیگر نیز به عنوان یکی از موانع توسعه نیافتگی مطبوعات در ایران شناخته شده است و استادان حاضر در این پژوهش نیز بر این باور بودند که تا زمانی که روزنامه نگاری مستقل از دولت در ایران شکل نگیرد توسعه مطبوعات با اما و اگر های بسیار مواجه خواهد بود بر همین اساس به نظر می رسد تقویت نهادهای غیر دولتی، واگذاری امور صنفی روزنامه نگاران به خودشان و فراهم کردن زمینه برای فعالیت روزنامه های خصوصی و نیز موسسات مطبوعاتی بزرگ یکی از مهمترین و شاید نخستین گام برای گره گشایی از مشکلات موجود در این بخش باشد.

اقتصاد رسانه ها و موسسات روزنامه نگاری در ایران زیر سایه سنگین سیاست قرار گرفته و همواره درباره تاثیر سیاست بر عملکرد روزنامه نگاران گفته شده در حالی که به نظر می رسد مشکلات اقتصادی یکی از پاشنه های آشیل فعالیت روزنامه نگاری در ایران و از آن جمله روزنامه نگاری تحقیقی است.

محقق‌ها آدم‌های خاصی هستند، سر پردردی دارند، ماجراجو هستند، آرمان طلبند و به نوعی دغدغه اساسی شان پاسداری از حقوق شهروندان است. این ویژگی را بسیاری از خبرنگاران ایرانی نیز دارند اما آیا آنها می توانند روزنامه نگاری تحقیقی را در ایران شکل داده و متحول کنند یا موانع پیش روی آنها غولی است که به تنهایی مبارزه با آن امکان ندارد؟

وب‌سایت خبرنگاران ایران، سارا محسنی

روزنامه نگاری تحقیقی آن لاین

مبنای دموکراسی پاسخگویی نمایندگان منتخب و خدمتگزاران مدنی در قبال مردم است. د ر شرایط مطلوب نظام های اجرایی می بایست متضمن این امر باشند حال آنکه ممکن است از بهترین نظام های اجرایی نیز سواستفاده شود. تجربه نشان می دهد که در صورت وقوع اشتباه و خطایی روزنامه نگاری تحقیقی از جمله گزینه های مطلوب برای افشای آن و تضمین اجرای عدالت است.
سازمان بین المللی مبارزه با سانسور ماده 19 (ماده 2000:19)

گزارشگران روزنامه های یومیه با رویدادهای گذرا سرو کار دارندکه گاهی اوقات موضوعات گسترده تری از جمله رویدادهای خطا در گفتار و یا عمل، تازه های رسانه ای، شکار لحظه ها، روابط پنهانی خانه های فساد و سیاست های پارلمانی را تحت الشعاع قرار می دهند. روزنامه نگاران روزنامه های یومیه تحت تاثیر ضرب الاجل ها، اندازه های ستون های خبری، و نبود تسهیلات تحقیقی مجبور به بی توجهی به قضایای پنهانی خبرها می شوند به همین جهت این روزنامه نگاران نمی توانند رجال سیاسی را وادار به پاسخگویی کنند.

می توان گفت که روزنامه نگاری نوشتار غیر داستانی (خبری) مبتنی بر منابع قابل شناسایی است. روزنامه نگاری تحقیقی را می توان کشف اخبار مهمی دانست که فردی نمی خواهد عموم از آن با خبر شوند. چنانکه در ماده نوزده آمده است روزنامه نگاران به لحاظ حرفه ای و اخلاقی مسئولند تا ورای آنچه را بر عهده شان گذاشته شده را مورد برسی قرار دهند. در نتیجه روزنامه نگاران حرفه ای حافظان آگاهی عمومی هستند. طبق گفته های اتما و گلسر این بدان معنا نیست که روزنامه نگاران تحقیقی می بایست در مورد چگونگی رفتار دیگران تصمیم بگیرند:
روزنامه نگاران حافظان معرفت اخلاقی متعالی نیستند. بلکه این روزنامه نگاران از ابزار انتشار و گزارش اخباری بهره مندند که می تواند درست یا غلط بودن امری از نظر عموم مردم را در برگیرد. به عبارت بهتر این روزنامه نگاران نگاهبانان وجدان هستند. ( اتما/ گلسر: 1998. ص 4)

روزنامه نگاری تحقیقی مهارت های اولیه گزارشگری و روزنامه نگاری را با شیوه های پیشرفته تحقیق در هم می آمیزد. ویژگی متمایز کننده گزارش تحقیقی تحقیقات بدیع و خلاقانه است:

تحقیقات خلاقانه ارائه چکیده مطالب و یا گردآوری یافته ها و اطلاعات دیگران نیست بلکه گزارشگران این تحقیقات را با بهره گیری از اطلاعات خام انجام می دهند. این تحقیقات می تواند مصاحبه عمیق و یا انطباق و مقایسه ارقام و واقعیت ها باشد. در بسیاری موارد خلاقیت در انجام این تحقیقات و نتایج آنها به کشف الگو ها و روابطی می انجامد که تا آن زمان کسی به آنها دست نیافته است. (رندل: 1996. ص ص 78/79)

رندل می نویسد اغلب گزارش های تحقیقی از شک نسبت به وقوع تخلف آغاز می شود. یک گزارشگر تحقیقی می بایست خود را درگیر تحقیق و پرس و جوی مداوم و گردآوری پرونده تحقیق کند که بر اساس آنها گزارش و یا گزارش های تحقیقی نوشته می شود. چنین تحقیق و پرس و جوهایی نیازمند گزارشگران و ویراستارانی است که مدیریت زمان و منابع را بر عهده داشته و نتایج حاصله را به حداکثر می رسانند.

گزارشگری تحقیقی در اینترنت

اسناد، مصاحبه، نظارت و نظرسنجی ابزازهای گزارشگر تحقیقی هستند. گزارشگر می آموزد که همچون یک گلف باز که می داند در شرایط مختلفی که از مرحله ای به مرحله دیگر پیش می رود چوب خود را عوض کند، در هر زمان از یکی از این ابزارها بهره گیرد. محققین برتر نیز طی دوره تحقیق خود در هر زمان از یکی از این ابزارها کمک می گیرند. ( گینس: 1998. ص 17)

اینترنت با دسترسی بایسته به مجامع جهانی بزرگی که می توانند منابع جایگزین صاحبان قدرت باشند ابزارهای گزارشی جدیدی در اختیار روزنامه نگاران تحقیقی قرار می دهد.  که در این راستا فرصت ها و مشکلاتی پیش روی گزارشگران تحقیقی پدید آورده است. اینترنت از طریق دیجیتالی سازی بر فرایند های تولید روزنامه نگاری مکتوب، رادیو و تلویزیون در جهت ایجاد حرفه ترکیبی روزنامه نگاری آن لاین تاثیر می گذارد.تالیفات اینترنتی با کمک کامپیوتر های سریعتر، برنامه های فشرده جدید تر و پهنای باند وسیعتر موجبات پیدایش گونه های تعاملی تر و فرهیخته تر رسانه های قدیمی را فراهم خواهند آورد.

 گزارش تحقیقی لزوما پرهزینه و دور از دسترس و یا فراتر از توان روزنامه نگار معمولی نیست. گزارش خبری روزانه می تواند به نسبت سریع و شفاف بوده و اهداف روشنی داشته باشد روزنامه نگار تحقیقی باید اطلاعات پیچیده را با استفده از تصویر، صدا، گرافیک کامپیوتری و منابع کتابخانه ای متناسب با رسانه منتخب به عموم مردم منتقل کند.   

اینترنت به منبع اطلاعاتی جدید گزارشگران تحقیقی تبدیل شده است. اینترنت جایگزین های غیر خطی در شیوه روزنامه نگاری به و جود آورده است.  فضای اینترنت امکان انتشار آزاد و مستقل اطلاعات را فراهم آورده است. اما طبق مفاهیم اولیه دیگر روزنامه نگارصرفا  کسی نیست که در استخدام رسانه جمعی است.
 
روزنامه نگاری الکترونیکی: ارتباطات
 
 ویلیام راسل گزارشگر روزنامه معروف تایمز لندن در سال 1870 متوجه شد که مقالات او در جریان جنگ فرانسه و پروس از رقبای کمتر مشهور که خبرها را از طریق تلگراف مخابره می کردند،  عقب مانده است:

در گذشته فقط خبرهای فوری از طریق تلگراف ارسال می شدند. امروزه ارتشی از گزارشگران سمج ، بی نزاکت و کار آمد این حوزه را تسخیر کرده اند. این گزارشگران پست های الکترونیکی را به مثابه ابزار عصر حجر حیاتی دانسته و تقریبا به شکلی انحصاری برای ارسال فایل های خود بر تلگراف متکی هستند. ( هاستینگز:1995)

پست های الکترونیکی و لینک های صوتی و تصویری که از طریق اینترنت ارسال می شوند به گزارشگران امروزی این اجازه را می دهند تا ارتباطات جهانی خود را با ویراستاران حفظ و در جلسات هیئت تحریریه شرکت کنند یعنی جایی که گزارش ها مورد بحث و بررسی قرار می گیرند. متن، صدا و تصویر در فایل های دیجیتالی شکل می گیرند که می توانند به آسانی از طریق تلفن، ارتباط ماهواره ای و پخش رادیویی به مرکز متقل شوند.  لپ تاپ ها، مودم ها و تلفن های ماهواره ای جایگزین امکانات پخش زنده عظیم و سنگینی شده اند که شبکه CNN برای پوشش خبری جنگ خلیج فارس استفاده کرد.عکاسان در جریان واگذاری هنگ کنگ در سال 1997 حتی زمانی که ارتش خلق از هر طرف سرازیر شدند نیز مشغول ارسال عکس از مرز چین  بودند:

گزارشگر سوئدی بود که به دلیل  فرصت بسیار محدودی که برای ارسال گزارش در اختیار داشت برای ارسال مستقیم اطلاعات به سوئد از تلفن ماهواره ای استفاده می کرد. دوربین دیجیتال خود را به لپ تاپ وصل می کرد و بعد شرح تصاویر را اضافه، سپس با روزنامه تماس می گرفت. (تتلو:1997)

روزنامه نگاری الکترونیکی : تولید

شیوه جدید نگارش اخبار از یک سبک هرمی منظم وام گرفته شده که برای ارسال اقتصادی اخبار از فواصل دور از طریق تلگراف شکل گرفته است. این سبک بر انتخاب روزنامه نگاران در زمان ساخت دهی اخبار تاثیر می گذارد به عنوان مثال این تاثیر بر روی نقل قول ها، مصاحبه ها و انتخاب تصاویر و تیتر اخبار است. این مقتضیات بیان نشده در جریان تولید خبربه بخشی از فرهنگ اتاق خبر همه جایی تبدیل شده است.

روزنامه نگاران در انتخاب فناوری جدید ارتباطی سرعت عمل نشان دادند اما در کنار گذاشتن شیوه های قدیمی کند تر عمل کردند. خبر رادیویی اولیه شامل یک اخبارگو بود که خبرهای روزنامه ها را روی انتن می خواند. بولتن های خبری تلویزیونی اولیه به دلیل وجود تصاویر کمی از رادیو جلوتر بودند. سبک جدیدی در مواجهه با ظرفیت های رسانه های جدیدتر شکل گرفت. دیوید شارپ مسئول اداره سایت پایگاه خبری فرانس پرس می گوید اینترنت بر نحوه نگارش خبر روزنامه نگاران AFP  تاثیر گذار بوده است:

شبکه جهانی اینترنت امکان هایپر لینکینگ را به وجود آورده است بنابراین می توان ساختارهای خبری بسیار غنی تری خلق کرد اما می توانند موجب مشکلاتی شوند چرا که شکل دهی ساختارهای پیچیده ای که پیگیریشان برای مردم دشوار است خیلی آسان شده است. برای مطالعه عمومی گزارش های  خبری مسلما گرایش به سمت اختصار و ایجاز است چرا که میانگین سرعت مطالعه یک متن از صفحه کامپیوتر 25 درصد کند تر از خواندن همان مطلب از صفحه چاپی است. عموما مردم علاقه مند به بالا و پایین بردن صفحات اینترنتی نیستند این نیز دلیل دیگری برای ایجاز خبری است. مردم گرایش به سمت استفاده از سو تیتر ها با دایره های کوچک سیاه رنگ  کوچک کنارشان داشته و عادت کرده اند که در اینترنت می توان یک گزارش خبری را در هر نقطه ای خواند. بنابر این لازم است گزارش های خبری را به نحوی تنظیم کرد که بخش های مختلف آن برای مردم قابل فهم باشد. از این رو اینترنت شیوه نگارش مردم را تغییرمی دهد.

روزنامه نگاری الکترونیکی گزارش های خبری یک بعدی اولیه را در بر گرفته و فراتر از آن می رود. گزارش های خبری اینترنتی چند وجهی بوده و روزنامه نگارانی که این گزارش ها را تهیه می کنند نیاز به چند مهارت دارند که توانایی خلق گزارش متنی شفاف و منطقی، ایجاد ارتباط میان اطلاعات و جمع آوری صداها، ضبط تصاویر و عکس ها از جمله این مهارت ها هستند. روزنامه نگاران الکترونیکی می توانند تمامی این اطلاعات را در یک وب سایت و یا مجموعه ای از وب سایت ها بگنجانند. در نتیجه می توان انتظار داشت که مفاهیم خطی اخبار به گزارش های چند لایه ای تبدیل شوند که نشان از گزینه های وسیع اطلاعاتی دارد.

روزنامه نگاری الکترونیکی: توزیع
 

اینترنت این امکان را برای تو لیدات دیجیتالی شده فراهم  می آورد تا در هر جایی که کامپیوترها به شبکه مخابراتی وصل هستند به صورت جهانی منتشر شوند. با ارسال سریع و امکان نگهداری نامحدود اطلاعات بر روی شبکه ضرب الاجل ها بی معنی می شوند. با افزایش ناشران اینترنتی اعمال سانسور بسیار مشکل شده است. سازمان های روزنامه نگاری همچون انجمن روزنامه نگاری تحقیقی مستقر در انگلستان که وب سایت هایی را  برای  خروجی گزارش های رسانه های سنتی به وجود اورده ممکن است دیگر تمایلی به انتشار این گزارش ها  ندشته باشد:

کاهش روزنامه نگاری تحقیقی و ایستگاه های تلویزیونی انفرادی برای ارائه چنین گزارش های جدی به مثابه شکل مخربی از سانسور ضمنی یعنی شکل دهی مشی سرگرمی های بی مایه و روزنامه نگاری مصرف کننده به جای برنامه هایی همچون جهان در عمل است یعنی آنکه در قالب چنین برنامه ریزی هایی موضوعاتی که به مردم ارائه می شوند عملا کاربردی برای آنها ندارند. بخشی از وظیفه روزنامه نگار تحقیقی مبارزه با  این سانسورها در هر شکلی است. (http://www.aij-uk.com/policy.html)
 
 با وجود این توزیع گسترده اطلاعات  می تواند به قیمت عدم صحت اخبار و یا چرخش مفاهیم خبری به عنوان روایت های معتبر و قابل اعتماد رویدادها تمام شود. طبق گفته های شارپ ویراستار اینترنتی پایگاه خبری روزنامه نگاران نقش گسترده ای در خلق معنا برای توده اطلاعاتی در اینترنت دارند:

در حال حاضر مردم به این مسئله عادت کرده اند که اگر سوالی داشته باشند می توانند به سرعت پاسخ آن را در اینترنت بیابند و اگر این امر میسر نشود پس مشکلی وجود دارد. این در حالیست که در گذشته مصرف کنندگان روزنامه های چاپی مجبور به پذیرش اطلاعات این روزنامه ها بودند که اخبار محدودی را شامل می شد. مفهوم حفره خبری نامحدودی که اینترنت به وجود آورده است مفهومی جذاب است. اما در عین حال می تواند مفهومی مخرب باشد چرا که انسانها نمی توانند در بازه های زمانی محدود بیش از اطلاعات محدودی که ارائه می شود را دریافت کنند. بنابراین مشکل شبکه اینترنت دیگر دسترسی به اطلاعات نیست بلکه فزونی اطلاعات است. بنابراین به شیوه هایی که پیش از این لزومی نداشت می بایست سازماندهی، ساختاربندی و معنادار شود. (شارپ: 1999)

خلاصه کلام آنکه شبکه اینترنت نقش ادامه داری را برای روزنامه نگاران قائل می شود که به عنوان واسطه های اطلاعاتی عمل می کنند؛ نویسندگان حرفه ای که بسته های فرهنگی قابل شناسایی را برای مصرف توده گرد هم می آورند.

روزنامه نگاری الکترونیکی: تعامل

در سال 1876 زمانی که الکساندر گراهام بل اختراع تلفن را به ثبت رسانید ارتباطات دچار تغییر و تحول شد. با این رسانه ارتباطی جدید برای اولین بار ارتباط مستقیم دو سویه از فواصل دور امکان پذیر شد.
تلفن روش های تجارت و انتقال اطلاعات مهم را تغییر داده و همزمان با قابل دسترس شدن فناوری افراد را با یکدیگر آشنا و اجتماعی کرد. اگر پیش از این نوجوانان با ساعت ها صحبت پای تلفن والدین خود را عصبانی می کردندامروزه می توانند به این تمنا ها در شبکه اینترنت و در چت روم ها پاسخ دهند. ( موسکوویتیز و بقیه: 1999. ص. 6)

شبکه اینترنت نسبت به صفحات روزنامه های چاپی و یا برنامه های نمایشی رادیویی تعاملات ناپایدار و متغیری به وجود آورده است. هیئت های خبری میانه رو و یا گروه های بحث ایمیلی می توانند موجبات تعامل آگاهانه با یک مخاطب آگاه را فراهم آورند.  گزارشگران خارجی در فهرست هایی همچون H-Asia( مورخین، محققین، شرق شناسان) و listserve SEASIA ( روزنامه نگاران، دانشمندان آسیا) وارد می شوند. اعضای چنین فهرست هایی می توانند با منابع مشخص و معتبر و با دسترسی به اطلاعات زمینه ای مهم تعامل برقرار کنند. در سالهای اخیر مو ضوعاتی همچون انتخابات تایوان، بمباران سفارات چین توسط ناتو و رکود اقتصادی آسیا موضوع بحث عالمانه این فهرست ها بوده اند.

 برنامه های گفتگوی آزاد و گروه های بحث می توانند گاهی اوقات منبع گزارش باشند. مت دراج روزنامه نگار الکترونیکی خبر رابطه کلینتون با مونیکا لوینسکی را به کمک  اخبار محرمانه اینترنتی افشا کرد.گزارش دراج به عنوان یک خبر گزارشی از سوی فرهنگ داخلی هیئتهای روزنامه نگاری واشنگتن نادیده گرفته شد. ویراستار خبری مجله بیزینس ویک اغلب گزارش های دراج را با این عنوان که " این مسئله مورد سوئ ظن طبیعی همه روزنامه نگاران است " کنار می گذاشت. اما دراج به باشگاه خبری ملی  در واشنگتن اعلام کرد که 6 میلیون نفر از وب سایت او بازدید کرده اند که با ا پستی به این مضمون آغاز می شده است:

ما وارد عصری شده ایم که با صداهای ضعیف نیز به لرزش در می آید. هر شهروندی می تواند یک گزارشگر باشد و از تمام اختیارات ممکن استفاده کند. تفاوت اینترنت با تلویزیون، رادیو، مجله ، و روزنامه در دو سویه بودن ارتباط است. اینترنت این امکان را برای یک نوجوان 13 ساله تازه کار همچون یک مدیر عامل و یا سخنگوی دولت فراهم می آورد تا نظرات خود را اعلام نماید. همه ما از شرایط یکسانی برخوردار می شویم. بنابراین ازمیزان اطلاعات یک شخص عادی متعجب خواهیم شد. ( دراج : 1998)

 با وجود این تمام اطلاعات به صورت یکسان تولید نمی شوند. اقامه دعوی بر علیه دراج نشان می دهد که اطلاعات جمع آوری شده از گروه های بحث و یا منابع ناشناس می بایست از سوی روزنامه نگاران مورد تحقیق و بررسی قرار گرفته و اثبات شوند. موفقیت اولیه دراج را می توان بیشتر به شجاعت او در به کارگیری قدرت انتشار اطلاعات در اینترنت نسبت داد تا کیفیت تحقیق او.
حقیقت جویی در اینترنت

 گزارشگران تحقیقی به هر شکلی تعهد خود نسبت به این نظر که آنها می توانند و می بایست حقیقت را بیابند را به اثبات می رسانند. اما  برای نیل به حقیقت می بایست همچون مورخین و قضات بر اسنا د، گزارش ها، دست ساخته ها و خاطرات تکیه کنند.
 در این شرایط فرایند اثبات حقیقت نمی تواند آزمون وقایع رخ داده راشامل شده وبه نگارش گزارش واحد و  صحیحی بیانجامد که منطبق بر واقعیت است. بلکه این فرایند می بایست شرایط آزمون گزارش های موجود و تولید گزارش دیگری که مورد پذیرش و وثوق است را فراهم آورد.
اتما و گلسر در حافظان وجدان در اخلاق مطبوعاتی( نیویورک ، نشر دانشگاه کلمبیا،1998،ص. 137)

روزنامه نگاری تحقیقی به دنبال حفظ منافع عمومی از طریق انتشار اخبار سو رفتارهای محرمانه و تکان دهنده مقامات دولتی است.روزنامه نگاران قدیسان ناسوتی نیستند. با وجود این نباید تعدی ازاصول اخلاقی توجیهی برای رفتارهای مشکوک و سوال برانگیز گزارشگران باشد. اگرروزنامه نگاران می خواهند با عملکرد های غلط مواجهه کنند و گزارش هایشان از قابلیت اعتماد بر خوردار باشد خود می بایست اصول اخلاقی را درک کرده باشند. ممکن است کارکنان روابط عمومی ها بر اساس طرحی از پیش تعیین شده بخواهند با تغییر موضع گفتگو به درگیری گزارشگران تحقیقی را بدنام کنند. و یا این امکان وجود دارد که سیاستمداران از مصونیت پارلمانی خود برای بدنام سازی منتقدین خود استفاده نمایند. وجود منابع روشن و شفاف برای روزنامه نگاری تحقیقی ضروری است. یک نقل قول اشتباه می تواند تمانم ساختار یک گزارش تحقیقی را بی اعتبارکرده و روزنامه نگار ، ویراستارو ناشر را در برابراقدامات حقوقی آسیب پذیر سازد. دراین شرایط می بایست  منابع صحیح ،زمینه ای و نظام مند باشند. شبکه اینترنت هزاران منبع قابل دسترسی در اختیار روزنامه نگاران قرار می دهد. راههایی که می توان از طریق آنها تحقیقات آن لاین  انجام داد عبارتند از:
منابع رسمی دولتی
افراد
نهادهای غیر دولتی  (NGO)
موسسات بازرگانی
پایگاه های اطلاعاتی

منابع رسمی دولتی

روزنامه نگاری آزاد سیاسی جز ضروری دموکراسی و شیوه مبارزه با توتالیتاریسم یا نظام استبدادی است. در هر پارلمانی دو گروه متناقض می توان یافت دریک سو سیاستمدارانی هستند که در کنارهم سعی در حمایت از گفتار و کردار خود دارند ودر سوی دیگر روزنامه نگارانی هستند که هدفشان نفوذ در پنهان کاری مقامات دولتی است. نتیجه این چالش همیشگی یک حالت بینابین است. سیاستمداران و مقامات رسمی نمی توانند تمام آنچه را می خواهند مخفی نگه دارند. روزنامه نگاران نیز قادر نیستند تمام آنچه را که باید به نفع عموم منتشر شود را کشف کنند.

عصر گزارشگر سیاسی،جان بنت، نوشته شده در راهنمای دانشجویان روزنامه نگار در سال 1965- هنر روزنامه نگاری ( سیدنی : آنگوس و رابرتسون. 1965. ص ص. 157)

دولت ها در همه جابه شبکه اینترنت وصل شده و آن لاین عمل می کنند و هر روزه اطلاعات بیشتری به این شبکه اضافه می شود. وب سایت های دولتی سخنرانی ها، اسناد سیاسی، صورت جلسات، ساختارهاو مسئولیت های سازمانی، راهنمای تلفن وزندگینامه ها را در بر می گیرد. با استفاده از کامپیوتر بیانیه های سیاسی را می توان به صورت متن در آورده و به عنوان مرجع به آنها استناد کرد. گزارشگران سیاسی که نیازمند استناد به انتشار رسانه ای هستند می توانند این بیانیه ها را برای افزایش صحت گزارش و گنجاندن بخشی از آن در متن گزارش دانلود کنند. اکثرگزارش های رسانه ای منتشره روی  وب بایگانی شده و از این بیانیه ها و سیاست ها برای زیر سوال بردن اظهارات اولیه استفاده می شود. گزارشگر سیاسی سابق ABC مت پیکک ادعامی کند که کامپیوترها جستجوی اسناد مرتبط راآسان تر ساخته است به گونه ای که از هر راهی جزاین به هیچ می انجامد.  

…تفاوت عمده ای که با ایجاد شبکه وب به وجودآمده توانایی بازگشت به گذشته است.اعمال و رفتارافرادبه خصوص دولت ها بیش ازپیش ثبت و ضبط می شود. بنابراین می توان موضوع خاصی را در اینترنت جستجو کرده و خبرهای جراید رادر مورد یک وزیر ویا هرشخص دیگری بیرون آورده و اظهارات وی رادر یک یا دو و یا سه سال قبل در مورد یک موضوع بررسی کرد. بنابراین مسئولین بیش از پیش پاسخگو بوده و جستجو درخصوص این موارد آسان ترشده است. امامطمئنا مسئله زمان مسئله کلیدی روزنامه نگاری تحقیقی و یاروزنامه نگاری حرفه ای و یا روزنامه نگاری معتبر است. (پیکک:2000)

افراد

پژوهشگران تحقیقی می بایست قبل ازانجام تحقیق برروی یک فرد باید دوسوال را از خود بپرسند. سوال اول آنکه آیامسئله قابل ملاحظه ای برای بررسی در مورد فرد موردنظر وجود دارد و یا دلیل تحقیق چیزی جز کنجکاوی نیست؟ و سوال دوم آن است که آیا این فرد همان فردی است که باید در موردش تحقیق صورت بگیردو یا افراد دیگری هم با مسئله در دست بررسی مرتبطند؟
دیوید نورت مور در افشای حقیقت ( لندن: ولینگتون هاوس. 1996.ص ص.77)

رنگ و بو و زمینه گزارشهای تحقیقی راافراد به وجود می آورند. فهرست های انتخاباتی، دفتر تلفن های دیجیتال،انجمن های حرفه ای و حتی گزارش های دانشگاه می تواند به دانش عمومی فعالیت های خصوصی افراد اضافه شود. این اطلاعات رامی توان ازسایت های هات لینک یا هربنگاه حرفه ای جمع آوری اطلاعات استخراج کرد. سایت profnet.com به سوالات گزارشگران در مورد افراد با استفاده از اطلاعات دریافتی از دانشگاه ها، شرکت ها، بنگاه های دولتی، نهاد های غیر دولتی و اداره روابط عمومی ها پاسخ می دهد. همچنین این گروه از یک پایگاه اطلاعاتی بین المللی کارشناسان حمایت می کند. مصاحبه های ایمیلی می توانند از طریق فهرست هایی همچون دایرکتوری نشانی سیاستمداران جهان هدایت شود که مدعی است نشانی پادشاهان، رئیس جمهور  ها و نخست وزیران 196 کشور را در بر دارد. http://www.trytel.com

بنگاه های تجاری

بنگاه های تجاری نقش مهم و گاهی اوقات گزارش نشده ای در فرایند سیاسی دارند. نویسنده بخش تجاری برین توهی می گوید که فرض های مشترک در سیاست های دولت و طرف مخالف نفوذ کرده است. درک منافع تجاری برای فهم بسیاری از تصمیمات دولتی از اهمیت بالایی برخوردار است. (توهی 2000)

چرا تجارت تحقیقی؟ طبق گفته های استیو وینبرگ بنگاه های تجاری از یک رابطه همزیستی با دولت بهره می برند:

 نخست آنکه بنگاه های تجاری خصوصی از همکاری با دولت ذی نفع هستند که این منافع شامل اوراق قرضه، توسعه صنعتی، بخشودگی و یا تعویق مالیاتی، بورس تحقیقاتی، کاهش ارزش پول و اعطای یارانه های مستقیم می شود. در نتیجه مالیات دهندگان در هر جایی منافع پولی دارند.دوم آنکه زندگی مالیات دهندگان زمانی که خود و یا دولت خدمات و کالاهای نامرغوب خرید کنند و یا در شرایط تورم قرار گیرند دچار تغییر می شود. سوم آنکه بسیاری از شهروندان واعضای دولت در اوراق قرضه و سهام شرکت ها سرمایه گذاری می کنند که به آنها این اجازه را می دهد تا در برنامه های مدیریتی سهمی داشته باشند. چهارم آنکه بنگاه های تجاری از طریق مشارکت در مبارزات انتخاباتی و لابی در پشت در های بسته بر سیاست گذاری های قانونی و اجرایی کشور تاثیر می گذارند.
استیو وینبرگ کتاب جیبی گزارشگر: راهنمای فنون و اسناد روزنامه نگاران تحقیقی ( نیویورک: نشر سنت مارتین. 1996،ص ص 279)

تعداد سایت های شرکت ها در اینترنت رو به افزایش است. گزارش های  شرکت ها، گزارش های سالانه، معاملات مهم و واگذاری سهام اغلب در سایت های بنگاه های تجاری دولتی در دسترس است. ( کمیسیون سرمایه گذاری و اوراق بهادار استرالیا ) بازارهای بزرگ بورس از جمله بورس لندن، هنگ کنگ، نیویورک و سیدنی با شرکت هایی که اسامیشان در فهرست موجود باشد پیوند ها و اطلاعاتی رد و بدل می کنند.
سایت بلومبرگ که می خواهد به خدمات رسان خبری مطلق بخش تجارت تبدیل شود ادعا می کند که هیچ راهی برای درک مفاهیم مشی سیاسی، سیاست، تجارت و سرمایه گذاری بهتر از بازدید همه روزه از بازارها نیست( وینکلر و ویلسون: 1998 ص 76). بلومبرگ سایت خبری بین المللی تجاری تعاملی است که اطلاعات خود را به صورت متن، صدا و برنامه های تلویزیونی ارائه می دهد.

پایگاه های اطلاعاتی  

امروزه اکثر روزنامه های یومیه ایالات متحده به نحوی از پایگاه های اطلاعاتی استفاده می کنند. در اکثر روزنامه ها یک مجموعه با سیستم کامپیوتری که حاوی خبرهای  ذخیره شده روزنامه هاست جایگزین آرشیو خبرهای کوتاه شده روزنامه های کاغذی شده است. دوم آنکه هر روزه گزارشگرانی که به دنبال انواع مختلفی از اطلاعات پیش زمینه هستند پایگاه های اطلاعاتی تجاری را جستجو می کنند. سوم آنکه برخی روزنامه ها پایگاه های اطلاعاتی خود را بر اساس موضوعات خاصی طراحی کرده اند. و نهایتا آنکه تحلیل گزارش های کامپیوتری بنگاه های دولتی به شکل  روز افزونی رواج می یابد.
مارگارت دو فلور گزارشگری تحقیقی با کمک کامپیوتر 1997. نیو جرسی . ص 41.

تحلیل پایگاه های اطلاعاتی و یا گزارش های کامپیوتری می توانند شمای کلی و آمارهایی که نشان از اهمیت موضوع در حالت کلی آن دارد را ارائه دهند. چالش گزارشگران تحقیقی یافتن اطلاعات صحیح و مناسب و استفاده از آن به نحوی است که مخاطب عام بتواند درک کرده و با آن ارتباط برقرار کند. گزارشگری کامپیوتری گزارش ها را از بنگاه های دولتی گرفته و از روایت های آزادی قانون اطلاعات ایالتی و فدرالی برای کدگذاری اسناد و انتقال اطلاعات فشرده ذخیره شده به نرم افزار ( برنامه گسترده و یا بسته های آماری ) استفاده کرده و از فرایند های آماری برای تجزیه اطلاعات به روند های آشکار بهره می برد. گزارشگری کامپیوتری مستلزم آموزش در زمینه ساخت صفحه گسترده بوده و روزنامه نگارانی که این فنون را به کار می گیرند نیازمند حمایت محققین و کتابداران متخصص هستند. کاربرد گزارشگری کامپیوتری در شرایطی است که با محدودیت زمانی مواجهیم. کامپیوترها می توانند موجب تقویت خبر شوند. کامپیوترها ابزار دیگری هستند که به گزارشگر در دستیابی به اطلاعات و یا تجزیه و تحلیل داهده ها در شرایط ضرب الاجل کمک می کنند ( رابرتس: 1999)

نتیجه گیری

روزنامه نگاران نقش مهمی در فرایند دموکراتیک بازی می کنند. با وجود این اگر دیدگاه ها واقعیات را در برگیرند تفکرات سیاسی می توانند به رویدادهای از پیش تعیین شده تبدیل شوند. زمانی که سوالات انتقادی به حداقل برسد و تحقق برنامه های موجود افزایش یابد بازرگانان به فکر ایجاد مجموعه ای از توصیف های مساعد تلوزیونی می افتند.  در این شرایط روزنامه نگاران به بازیگران جز این صحنه تبدیل می شوند که در تلاش برای نقد شرایط موجود هستند. کمرنگ شدن چنین نقش هایی در گزارش های سیاسی داخلی و پوشش رویدادهای بین المللی مشهود است. در جریان واگذاری هنگ کنگ بیش از پنج هزار نفر از اعضای نشریات بین المللی توسط ناظران روابط عمومی های دولتی غربال شده و از لحاظ امنیتی مورد بررسی قرار گرفته و حتی برای ورود به رویدادها مورد قرعه کشی قرار گرفتند. و از اکثر آنها فرصت پرسش سوال دریغ شد که باعث شد تا گزینه های محدودی را برای انتشار واقعیت خبری در اختیار داشته باشند. ویراستار خبری سابق مطالعه اقتصادی شرق دور اظهار داشت که چنین شرایطی بر گزارشگران در زمان واگذاری امریکای جنوبی نیز حاکم بود. ( نایت/ ناکانو: 1999 ص 162)  اما آیا در این شرایط گزارشگران می بایست به جایی برسند که کمی بالاتر از نقد نویسان باشند؟ آیا دست اندرکاران روزنامه نگاری شیوه های نوین جمع آوری خبر را بررسی می کنند، شیوه هایی که ورای دسترسی بازرگانانی باشد که به دنبال سلطه بر گزارش تحقیقی هستند؟
اینترنت برای این گزارشگران که در محدودیت قرار گرفته اند راه حل هایی ارائه می دهد. کامپیوترها و مودم هایی که گزارشگران فقط برای ذخیره خبرهایشان از یک حوزه از آن بهره می گیرند می توانند به آسانی برای جمع آوری خبر مورد بهره برداری قرار گیرند. گزارش تحقیقی آن لاین می تواند راه حل های اساسی تری برای زمینه سازی واقعیت های انتشار مطبوعاتی فراهم آورد. اینترنت شیوه های برقراری ارتباط روزنامه نگاران را شکل و به خبر هایشان ساخت داده و مطالب آنها را منتشر ساخته و با مخاطبین آنها ایجاد تعامل می کند. زمان عامل مهمی در ایجاد روزنامه نگاری کیفی است. می توان انتظار داشت که گزارشگران برای گذر از رقبا و ضرب الاجل ها به مبارزه خود ادامه داده و انعکاس حاشیه ها را به حداقل برسانند. با وجود این شبکه اینترنت فرصت های جدیدی در اختیار روزنامه نگاران قرار می دهد تا چیزی بیش از اخبار رسمی منتشره ارائه دهند. در استرالیا گزارشگران سیاسی در صورتیکه خواستار آن باشند می توانند تبانی های درون سازمانی که بر امور ملی مسلط شده است را مورد بررسی قرار دهند. و شاید لازم نباشد سیاست مداران غافل را در مصاحبه های خود مورد هجوم قرار دهند. برای گزارشگران منطقه ای هنگ کنگ  گذر از موانع سنتی و مصاحبه های معین برای بررسی قضایا و جریانات پشت پرده رهبران استعمار سابق انگلیس موثر تر خواهد بود. مسلما گزارشگران بینالمللی که در سال 1997 از سایتSAR. در جریان واگذاری هنگ کنگ به چین دیدن کرده اند با نگاه به آن سوی رویدادهای نمایشی که با ظرافت طراحی شده بودند به مردم خود خدمت بهتری کرده اند.

روزنامه‌نگاری تحقیقی چیست؟

روزنامه‌نگاری اولین پیش‌نویس تاریخ است. روزنامه‌نگاری کسب و کار نیست، بلکه یک ضرورت اجتماعی است. فردی که احساس مسئولیت اجتماعی نداشته باشد، نمی‌تواند یک روزنامه نگار باشد.

تاریخ  روزنامه‌نگاری، تاریخ انتشار و نفوذ آگاهی‌های فکری است. بیش از پانصد سال، بشر متمدن با استفاده از وسایل و اختراعات علمی خود مانند؛ چاپ، تلفن، رادیو، تلویزیون،  اینترنت  و… سعی کرده است با همنوع خود ارتباط برقرار کند و به نوعی از دنیای اطراف و رویداد‌های روز دنیا با خبر شود .

 آدمیان تلاش می‌کنند تا با کمک وسایل ارتباطی روز به پیشرفت‌های فکری، اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و…. دست یابند. در این میان نقش و اهمیت روزنامه‌نگاری و ارتباطات اجتماعی را نمی‌توان نادیده گرفت .

فریت جوف کاپرا، مردم‌شناس در کتاب نقطه عطف؛ علم، جامعه و فرهنگ در حال ظهور می‌نویسد: در آینده، تفکر حاکم بر روزنامه نگاری از جزیی‌نگری به کلی‌نگری تغیر خواهد کرد و اخلاق حرفه‌ای جدیدی شکل خواهد گرفت که مبتنی بر آگاهی زیست محیطی و جامعه شناختی است .

آینده‌ای که او در سال 1982 پیش‌بینی کرده بود، امروز به واقعیت پیوسته است. چرا که امروزه تئوری‌های ارتباطی و فنون روزنامه‌نگاری به یکی از رشته‌های پر طرفدار علوم اجتماعی تبدیل شده است و هزاران دانشمند و دانشجوی جامعه‌شناس، علوم سیاسی و اقتصادی در این رشته تحقیق و مطالعه می‌کنند. این رشته و فعالان آن نقش بسیار مهمی در حفظ سلامت ساختار یک جامعه ایفا می‌کنند .

با این وجود، جستجوی عبارت"روزنامه نگاری تحقیقی" در موتور جستجوی  گوگل  به زبان فارسی نتیجه‌ای در بر ندارد، این در حالی است که سال‌ها می‌شود جهان به این روش‌ رو آورده و از آن بهره‌برداری می‌کند .

رویکرد روزنامه‌نگاری تحقیقی (Investigative Journalism)  در جامعه ما آنقدر غریب است که حتی خیلی از دانشجویان ارتباطی شناخت کاملی از آن نداشته و شاید ضرورت شناخت آن را درک نکرده‌اند .

روزنامه‌نگاری تحقیقی یکی از دشوارترین شاخه‌های روزنامه‌نگاری است که نیاز به هوش، پشتکار و جسارت زیاد روزنامه‌نگار دارد. از دیدگاه بسیاری از محققان و روزنامه‌نگاران، روزنامه‌نگاری تحقیقی نقطه اوج کار حرفه‌ای روزنامه‌نگاری است. به عبارتی روزنامه‌نگاری تحقیقی نوعی روزنامه‌نگاری عمقی است .

پدر روزنامه‌نگاری تحقیقی را توماس وایتساید (Thomas Whiteside) متولد یکی از روستاهای  انگلیس  (1997 – 1918) و روزنامه‌نگار امریکایی می‌دانند .

توماس وایتساید در مقاله 1971 خود تحت عنوان "ماموران در محل" می‌نویسد؛ این نقش روزنامه‌نگاران تحقیقی است که برای محافظت از بی‌صدایان، دموکراسی و مظلومان به افشای مافیای سیاسی اقدام کنند .

او در ادامه اضافه می‌کند؛ توجه داشته باشید که سیاست پر از منافقان سیاسی، راهزنان، دروغگویان و قاتلان است. نقش روزنامه‌نگاران تحقیقی، نظارت و تحقیق در این زمینه و اشاره کردن به این عاملان با دقت است. چه عاملانی که برای بی‌اعتبار کردن سیاستمداران پاک می‌کوشند و چه عاملانی که برای منافع شخصی خود به کشور و مردم خیانت می‌کنند …

کارشناسان امر، تاریخ شکوفایی، روزنامه‌نگاری تحقیقی و تحولات آن را به اوایل دهه 1970، یعنی زمانی که سلسله گزارش‌های دو روزنامه‌نگار آمریکایی به نام‌های "کارل برنشتاین" و "باب وودوارد" درباره رسوایی "واتر گیت" در روزنامه واشینگتن پست به چاپ رسید و منجر به کناره‌گیری ریچارد نیکسون از ریاست‌جمهوری  امریکا  شد، نسبت می‌دهند. البته به نظر من در این دهه این سبک از روزنامه نگاری به رسمیت شناخت شده است .

از آن زمان به بعد، روزنامه‌نگاری تحقیقی یا افشاگرى و علنی ساختن افتضاحات (Muckrake) به عنوان یک سبک روزنامه‌نگاری تحقیقی مورد توجه رسانه‌ها، روزنامه‌نگاران و مردم قرار گرفت .

در این سبک، روزنامه‌نگار یا گزارشگر تحقیقی به مسائل سیاسى، اجتماعى، اقتصادی و… مى‌پردازد. به عبارتی به دنبال ماهیت و واقعیت پنهان در میان رویداد‌های جامعه یا جهانش می‌گردد .

البته، این سبک روزنامه‌نگاری، تنها محدود به سوء استفاده‌های دولت‌مردان نیست، بلکه به طور کلی عملکرد نهادها، موسسه‌ها، شرکت‌ها و سازمان‌هاى مختلفى که در جامعه فعالیت مى‌کنند، مربوط می‌شود. یعنی همه فعالیت‌های جامعه اعم از دولتی و غیر دولتی، خصوصی و شخصی، زیر نگاه‌های تیز بین روزنامه‌نگاران محقق، مورد تحقیق و بررسى قرار مى‌گیرند .

می‌توان گفت که این سبک بیشتر به عنوان یک شیوه تأثیرگذار روزنامه‌نگاری در خدمت بهبود کیفیت زندگی مردم قرار دارد. سبک و شیوه‌ای که راه خود را به منابع آموزشی روزنامه‌نگاری نیز باز کرده ‌است و برای حفظ و ادامه حیات آن تلاش بسیاری می‌شود .

روزنامه‌نگاری تحقیقی یکی از پیچیده‌ترین، زمان برترین، پی‌گیرترین، خطرناک‌ترین و صد البته جذاب‌ترین سبک‌های گزارش یک موضوع است. ریسک‌پذیری جزو مهم‌ترین خصیصه‌های این روزنامه‌نگاری است. و برای خود افراد خاصی که سری پر درد، جسور، مسئولیت‌پذیر و باهوش باشند، می‌طلبد. چرا که در این سبک از روزنامه‌نگاری، روزنامه‌نگار پا به ورای پاراگراف‌های خبری می‌گذارد. او به دنیای ناشناخته‌ها و شناخته‌های خطرناک پنهان قدم می‌گذارد تا پرده از اسرار یا واقعیت‌های پنهان در میان سطر‌های پاراگراف‌های خبری روزنامه‌ها یا رویداد‌های جامعه‌ بر دارد .

روزنامه‌نگار تحقیقی نه تنها کار یک محقق را انجام می‌دهد، بلکه نقش یک داستان‌نویس را هم دارد. آنان به جستجوی جزییات و ناگفته‌های یک موضوع می‌پردازند. این سبک، نه تنها جنبه‌هاى عینى و تشریحى را در بر دارد، بلکه به رابطه میان رویدادها و فرآیندها نیز توجه خاص دارد. آنان محصول جستجو‌های خود را از طریق شخص یا اشخاصی که داستان به وسیله آنها گفته یا روایت شده است را به خواننده منتقل می‌کنند .

روزنامه‌نگار تحقیقی با تهیه گزارش از وقایع و مصاحبه با اشخاصی که در جریان شکل‌گیری یک خبر یا رویداد نقش داشتند و یا منابع موجودی که می‌توانند در شفاف کردن زوایای موضوع گزارش به او کمک کنند، الهام گرفته و کار خود را تکمیل می‌کند .

در حال حاضر، روزنامه‌نگاری تحقیقی به یکی از بخش‌های جدی روزنامه‌نگاری کشورها تبدیل شده است. در برخى از کشورها، روزنامه‌ها و مجلات گروهى از خبرنگاران خود را مأمور تهیه گزارش‌هاى تحقیقى در زمینه‌هاى سیاسى از قبیل؛ سوءاستفاده‌های تجاری،اجتماعی، سیاسی از قبیل؛ قاچاق،مواد مخدر، سرقت، جنگ‌ها، قتل‌ها و… مى‌کنند. حتی، هر ساله آموزشگاه‌های معتبر روزنامه‌نگاری بخشی را به این رشته برای اهدای جایزه به روزنامه‌نگاران اختصاص می‌دهند .

با وجود این، هنوز روزنامه‌نگاری تحقیقی به معنای واقعی‌خود، حتی در کشورهای پیشرفته که مدعی استقلال، بی‌طرفی و آزادی مطبوعات و سایر رسانه‌ها هستند نیز، وجود ندارد و اگر هست تعداد گزارش‌های آن از انگشتان یک دست هم تجاوز نمی‌کند. چرا که وابستگی روزافزون رسانه‌ها به منابع قدرت اعم از قدرت سیاسی یا اقتصادی و گره خوردن منافع آنها به یکدیگر، تجاری شدن بیشتر موسسه‌های رسانه‌ای، همچنین، هزینه‌ بالا، زمان‌بری و خطر بالای تهیه اینگونه گزارشهای تحقیقی، باعث کاهش تعداد آنها در رسانه‌ها جهان شده ‌است .

سبک و ساختار نگارش در گزارش‌های تحقیقی تحت تاثیر محتوا است. محتوا از سبک نگارش بسیار مهم‌تر است. در منابع آموزشی کمتر درباره سبک نگارش، گزارش‌های تحقیقی نوشته شده است. چرا که سبک‌های نوشتاری گزارش تحقیقی، چندان تفاوتی با دیگر گزارش‌ها ندارد. گزارش باید بر اساس، سبک نوشتار گزارشی نوشته شود. از طرفی گزارش‌های تحقیقی، معمولا غیر توصیفی هستند. چرا که این گزارش‌ها پر از اطلاعات، آمار و ارقام دقیق و صریح  هستند و جنس آنها سخت است .

در گزارش‌های تحقیقی، اطلاعات درست و دقیق مهم است، نه توصیف فضا. مکان و… با این وجود، امکان دارد روزنامه‌نگاری روند تحقیق خود و یا ماجراهای دسترسی‌اش به اطلاعات را در گزارش بگنجاند،اما این روش وجه قالب گزارش نخواهد بود .

گزارش‌های تحقیقی، غیر توصیفی و  قیاسی هستند. روزنامه‌نگار تحقیقی یا گزارشگر تحقیقی در شروع گزارش خود موضوع و شرح واقعه را به طور کلی مطرح می‌کند و مهم‌ترین دستاورد‌های تحقیق را اضافه‌می‌کند. تشریح و جزئیات ماجرا در داخل متن گزارش آورده می‌شود و بعد گام به گام مسئله باز می‌شود .

در بسیاری اوقات روزنامه‌نگار تحقیقی، گزارش خود را به محض کامل شدن اطلاعات می‌نویسد. یعنی در مقطع زمانی که گزارشگر به اطلاعات و جزئیات دسترسی پیدا کرده است، اطلاعات را منتشر می‌کند. معمولا گره این گزارش‌ها در پایان گزارش‌ها باز می‌شود. به عبارتی، سرانجام و هدف نهایی در انتهای، آخرین گزارش مشخص می‌شود .

دیدگاه‌ها و نظرات مختلفی در خصوص تعریف، چگونگی تهیه گزارش، مهارت‌ها و ویژه‌گی‌های گزارشگر، روزنامه‌نگاری تحقیقی وجود دارد که به چند نمونه از آنها اشاره می‌کنیم؛

– نیل هانسون رییس تیم روزنامه‌نگاری تحقیقاتی مجله تی وی – سوئد  در باره روزنامه نگاری تحقیقی می‌نویسد: هیچ تعریف نهایی برای روزنامه‌نگاری تحقیقی وجود ندارد. کارشناسان امر تعاریف خاص خود را در این زمینه ارائه می‌دهند و هر کدام به نوعی آن را تعریف می‌کنند. ولی به طور کلی روزنامه نگاری تحقیقی را یک نوع روزنامه نگاری می‌دانند که در آن روزنامه‌نگار به طور کامل به بررسی موضوع توجه داشته و تحقیق، پژوهش یا بررسی وسیعی انجام می‌دهد. این تحقیقات ممکن است ماه‌ها یا حتی سال‌ها طول بکشد. به همین خاطر این سبک از روزنامه‌نگاری هزینه بسیار می‌طلبد .

– هاریسا چاندرا بات 37 سال است که روزنامه‌نگاری می‌کند. از نظر او روزنامه‌نگار تحقیقی کسی است که در پی کسب خبر است، درستی و نادرستی خبر را درک می‌کند، رخدادها را از زوایای مختلف بررسی می‌کند و در پی منافع عمومی است. گزارشگر این سبک خبر را به صورت منصفانه، بی‌طرفانه و بر اساس اصول اخلاقی در اختیار مخاطبان قرار می‌دهد .

– چارلز لوئیس از روزنامه‌نگاران تحقیقی مشهور آمریکا است. او سبک گزارش تحقیقی را به خبرنگاران آموزش می‌دهد. لوئیس سال‌ها برای شبکه‌های تلویزیونی ای‌بی‌سی و سی‌بی‌اس آمریکا کار کرده و مدیر اجرایی کارگاه آموزشی روزنامه‌نگاری تحقیقی در واشنگتن است. دائره المعارف روزنامه‌نگاری از او به عنوان یکی از سی روزنامه نگار کاوشگر مطرح آمریکا در زمان  جنگ جهانی اول  نام برده است. لوئیس در آموز‌ش‌های خود بر منابع خبری درست، منابع اطلاعاتی صحیح و انجام مطالعات لازم در تهیه گزارش‌های تحقیقی تاکید می‌کند.  رعایت اصول روزنامه‌نگاری را به همه روزنامه‌نگاران تحقیقی توصیه می‌کند و می‌گوید؛ روزنامه‌نگاری تحقیقی در اصل کار فردی، جسور، مسئول و دلسوز نسبت به جامعه است. گزارشگری تحقیقی نه تنها با سوالات کنجکاونه‌ بلکه با چرا؟ چه چیز؟ چگونه؟ چه زمان؟ برای چه؟ کجا؟ چه کسی؟ به واسطه کی یا چی؟ چقدر؟ و…شروع می‌شود، تحقیقات را شروع کرده و هر سر نخی را محک می‌زند …

– دکتر  محمدمهدی فرقانی  در فصل ششم کتاب "گزارش‌نویسی، چشم عقاب روزنامه نگاری" می‌نویسد؛ روزنامه‌نگاری تحقیقی نوعی ژورنالیسم افشاگرانه و ناظر بر عملکردها، سوءاستفاده‌ها، فسادها، سوءمدیریت‌ها و انحراف‌ها است. این سبک روزنامه‌نگاری در همه جای دنیا شرایط خاص خود را دارد. چرا که نوعی نگه داشتن آینه جلوی قدرتمندان است و طبیعی است که خوشایند آنها نیز نباشد .

از سوی دیگر، این سبک در خدمت پیشبرد آزادی بیان، قلم و حقوق شهروندی و یکی از پیشرفته‌ترین مکاتب روزنامه‌نگاری است. ژانری از روزنامه‌نگاری که کشف جریان‌های ناصواب و ناروای درون ساختارهای رسمی قدرت و افشای آن را به منظور کمک به اصلاح و پالایش امور جامعه، کمک به شنیده شدن صدای مردم و حق مردم را برای نظارت بر عملکرد رسمی، در دستور کار خود قرار داده است .

در همه جای دنیا حتی در جهان سرمایه‌داری که ثروت و قدرت تا حدی در لایه‌های مختلف اجتماعی توزیع شده است، هنوز هم دولت‌ها یا به طور مستقیم یا غیر مستقیم بر بخش اعظم منابع، علمی، اقتصادی، تخصصی و انسانی تسلط دارند. به همین خاطر می‌توان گفت: اساساً رسانه‌های دولتی از ژانر مستثنی هستند. بنابراین روزنامه‌های وابسته به دولت نمی‌توانند وارد این حوزه یعنی روزنامه‌نگاری افشاگرانه شوند .

– هوگو دی‌برگ، نویسنده کتاب "روزنامه نگاری تحقیقی، مفهوم و تمرین" در کتاب خود روزنامه‌نگاری تحقیقی را این‌گونه تعریف می‌کند: روزنامه‌نگاری تحقیقی تلاشی است برای دستیابی به حقیقت در جایی که حقیقتی پنهان شده که دیگران منتظر دانستن آن هستند. در شیوه روزنامه‌نگاری تحقیقی تلاش می‌شود نتایج تحقیقات بی‌طرفانه منعکس شود .

او معتقد است که روزنامه‌نگاران تحقیقی، توجهی به تفسیرهایی که قدرتمندان یا صاحبان قدرت از هر رویداد و واقعه به مردم ارائه می‌دهند، ندارند؛ بلکه همیشه به ورای این تفاسیر می‌اندیشند و حس تشخیص درست از نادرست را در ما تقویت می‌کنند. شعار آنها این است: "وفاداری به حقیقت، قانون، عدالت و اخلاق ".

از نگاه او، روزنامه‌نگار تحقیقی به کندوکاو مسائل سیاسی و اجتماعی می‌پردازد و ماهیت پنهان آنها را آشکار می‌سازد. این افشاگری تنها به اعمال سوء سیاستمداران محدود نمی‌شود، بلکه عملکرد نهادها و سازمان‌های مختلفی را که در جامعه فعالیت می‌کنند نیز، مورد تحقیق و بررسی قرار می‌دهد. گزارشگری تحقیقی، کار شخصی، خلاقانه و داوطلبانه درباره موضوع‌های مهمی است که افراد یا گروه‌هایی سعی در پنهان کردن آنها دارند .

دی‌برگ، روزنامه‌نگاران تحقیقی را پاسداران مرزها معرفی می‌کند که باید نگهبان نظم و مراقب انحراف باشند. او نمونه‌هایی از موضوع‌های مربوط به چنین گزارش‌هایی را این‌گونه نام می‌برد: رسوا کردن یک رویداد شرم‌آور حتی اگر غیرقانونی نباشد مانند؛ تخلف از یک قانون اخلاقی؛ افشا کردن سوءاستفاده از قدرت؛ پرس‌وجو کردن درباره مبنای واقعی بیانیه‌های مهم؛ نشان دادن فساد در دستگاه عدالت؛ به چالش کشیدن یک گزارش دولتی در هر زمینه؛ ثابت کردن اینکه قوانین چگونه می‌توانند دور زده شوند؛ سرپوش برداشتن از موارد سرپوش گذاشته شده و… روزنامه‌نگاران تحقیقی ورای منافع شخصی و ملی خود حرکت می‌کنند. آنها به دنبال کشف حقایق و آگاه کردن مردم در سراسر جهان هستند .

– ویسبورد معتقد است گزارشگر تحقیقی به خطاکاری‌هایی می‌پردازد که منافع عمومی را تحت‌تأثیر قرار می‌دهد. این نوع گزارشگری براساس منطق بررسی، به منظور "ایجاد تعادل در سیستم‌های دمکراتیک" عمل می‌کند… انتشار گزارش‌ها درباره خطاکاری‌های سیاسی و اقتصادی می‌تواند برانگیختن تحقیقات قضایی و پارلمانی را هدف قرار دهد .

از دید ویسبورد گزارشگری تحقیقی می‌تواند با پرورش شهروندان آگاه، بسط آزادی بیان، مسئول و پاسخگو نگه داشتن دولت و با نظارت بر عملکرد دولت و نقد آن به پیشبرد دمکراسی و حقوق بشر کمک کند .
 
-مرحوم   دکتر کاظم معتمد نژاد  استاد برجسته ارتباطات، روزنامه‌نگاری تحقیقی را اینگونه تعریف می‌کند؛ روزنامه‌نگاری تحقیقی در عین اینکه از حیث وسعت گزارش‌ها و نیز توجه به عمق رویدادها به روزنامه‌نگاری تشریحی و نیز شیوه روزنامه‌نگاری عمقی شباهت دارد، از جهت نوع برداشت و نگرش اجتماعی با آنها متفاوت است. به بیان دیگر، به سبب عدم اعتماد و اطمینان خبرنگار به اخبار و اطلاعات مندرج در اطلاعیه‌ها و اعلامیه‌های رسمی دولتی، کوشش‌های پیاپی در جهت کشف واقعیت‌ها انجام می‌دهد تا امکان دسترسی به اطلاعاتی فراهم شود که عمداً از دسترس آنها مخفی نگاه داشته شده است .

از نظر  ریموند ویلیامز  یک گزارشگر تحقیقی تنها به تولید یک مطلب اکتفا نمی‌کند، بلکه یک خدمت را عرضه می‌کند؛ خدمتی سازنده در راستای بهبود کیفیت زندگی مردم جامعه یا مردم جهان …

– اتما و گلاسر معتقد هستند که روزنامه‌نگار تحقیقی، گزارش‌ها را براساس معیارهای اخلاقی می‌نویسد. روزنامه‌نگار باید بداند چگونه یک گزارش را با رعایت همه معیارهای اخلاقی بنویسد. این دو محقق از اصطلاح "نگهبان وجدان" برای روزنامه‌نگاران تحقیقی استفاده می‌کنند. چرا که روزنامه‌نگاران تحقیقی با جلب توجه افکار عمومی به فساد و مشکلاتی از این دست، از ارزش‌ها حافظت می‌کنند .

به طور کلی می‌توان گفت که روزنامه‌نگاری تحقیقی؛ کشف اخبار مهمی است که فرد یا افرادی نمی‌خواهند عموم از آن با خبر شوند. چنانکه در ماده نوزده آمده است روزنامه‌نگاران به لحاظ حرفه‌ای و اخلاقی مسئول هستند تا ورای آنچه را بر عهده آنان گذاشته شده است مورد بررسی قرار دهند. به عبارتی، روزنامه‌نگاران حرفه‌ای حافظان آگاهی عمومی هستند .

امروزه روزنامه‌نگاری تحقیقی در مطالعات رسانه‌ای کاربردهای بسیاری یافته است. درباره کارکرد و اهمیت نقش روزنامه‌نگاری تحقیقی در دنیا می‌توان به مواردی اشاره کرد. یکی از مهم‌ترین این کارکردها، تاثیری است که این سبک روزنامه‌نگاری بر تقویت بنیان‌های دموکراسی در دنیا ایفا می‌کند. در واقع روزنامه‌نگاران تحقیقی با طرح پرسش‌های بنیادین و تهیه گزارش‌های مستند نقش خود را به عنوان ناظران، برعملکرد دولت‌ها، شخصیت‌های سیاسی، معاملات تجاری و… مطرح کرده و به نمایندگی از افکارعمومی‌ شرایط و اوضاع را نظارت و بررسی می‌کنند. در غیر این صورت و یا در صورت کاهش میزان گزارش‌های تحقیقی به دمکراسی در یک کشور ضربه وارد می‌شود .

– دورتی بیرن، سردبیر مجله‌های ورلد این اکشن و بیگ استوری به عنوان یک روزنامه‌نگار تحقیقی، می‌گوید؛ به خوبی می‌دانم که کاری از دست ما برای بهبود آنچه که در گوشه و کنار دنیا رخ می‌دهد، ساخته نیست، اما می‌توانم به عنوان یک روزنامه‌نگار به مردم بگویم که واقعیت‌ آن چیزی نیست که به شما گفته می‌شود. چیزهای بسیار مهمی در دنیا وجود دارند که مردم باید درباره آنها بدانند و اگر شما به عنوان یک روزنامه‌نگار تحقیقی آنان را مطلع نکنید درنتیجه آن‌ها از اتفاقاتی که در اطرافشان می‌افتد آگاه نخواهند شد و قادر نخواهند بود کاری برای بهبود اوضاع یا مقابله با رویدادها انجام دهند .

از طرفی، روزنامه‌نگاران تحقیقی با جستجوی واقعیت‌های تکان دهنده که در گوشه و کنار این جهان می‌گذرد، می‌توانند نقش یک دیده‌بان تیز‌بین را ایفا کنند و هر یک رسانه‌‌ای باشند برای گزارش آنچه در گوشه و کنار این جهان خاکی، ناشنیده و پنهان مانده است .

درباره مهارت‌های این سبک روزنامه‌نگاری نیز دیدگاه‌های بسیاری وجود دارد، از جمله؛ استفان کاندیا، موسس مرکز روزنامه‌نگاری تحقیقی در  رومانی   ، او درباره مهارت‌های روزنامه‌نگاران تحقیقی می‌گوید: این مهارت همانند سایر مهارت‌های روزنامه‌نگاری است. آنها باید بتوانند واقعیت‌ها را نشان دهند، به اطلاعات دسترسی پیدا کنند و با صداقت گزارش‌هایی را تهیه کنند که افکار عمومی‌ را از فساد دولتی و اداری آگاه کنند .

البته موضوع‌های مورد بررسی به وسیله روزنامه‌نگاران تحقیقی، پیچیده‌تر از گزارش‌های معمولی است و آنها به زمان و منابع بیشتری برای کار خود نیاز دارند و این کار یک مبارز سر سخت و خستگی ناپذیر می‌طلبد .

– رندل می‌گوید؛ روزنامه‌نگاری تحقیقی مهارت‌های اولیه گزارشگری و روزنامه‌نگاری را با شیوه‌های پیشرفته تحقیق در هم می‌آمیزد. ویژگی متمایز کننده گزارش تحقیقی، تحقیقات بدیع و خلاقانه است. تحقیقات خلاقانه ارائه چکیده مطالب و یا گردآوری یافته‌ها و اطلاعات دیگران نیست، بلکه گزارشگران این تحقیقات را با بهره‌گیری از اطلاعات خام انجام می‌دهند. این تحقیقات می‌تواند یک مصاحبه قوی، مقایسه ارقام و یافتن واقعیت‌ها باشد. در بسیاری موارد؛ خلاقیت در انجام این تحقیقات و نتایج آنها به کشف وقایع و روابطی می‌انجامد که تا آن زمان کسی به آنها دست نیافته بود .

او می‌افزاید؛ اغلب گزارش‌های تحقیقی از شک، نسبت به وقوع تخلف شروع می‌شود. یک گزارشگر تحقیقی می‌بایست خود را درگیر تحقیق و پرس‌و‌جوی مداوم و گردآوری پرونده‌های مربوطه برای تحقیق کند که بر اساس آنها گزارش و یا گزارش‌های تحقیقی خود را بنویسد. البته چنین تحقیق و پرس و جوهایی نیازمند گزارشگر و ویراستاری است که مدیریت زمان و منابع را بر عهده داشته باشد تا نتایج حاصله را به حداکثر برساند .

روزنامه‌نگاری تحقیقی خطرات خاص خود را دارد. به عبارتی هرگزارشی که به جرایم سازمان یافته مربوط است، می‌تواند خطرناک باشد. میزان خطر با گستردگی فعالیت مجرمان و جدی‌تر شدن خلافکاری آنها افزایش می‌یابد. تهیه بعضی از گزارش‌ها برای خبرنگاران تحقیقی بسیار جدی و خطرناک است. مخصوصا گزارشگری مخفی و اطلاع رسانی درباره رخدادهای سیاسی، مناطق بحرانی، ثروتمندان و… که می‌تواند جان روزنامه‌نگاران این رشته را به خطر اندازد .

گینس در این باره می‌گوید؛ اسناد، مصاحبه، نظارت و نظرسنجی ابزازهای گزارشگر تحقیقی هستند. گزارشگر می‌آموزد که همچون یک گلف باز حرفه‌ای در شرایطی که از مرحله به مرحله‌ی دیگر پیش می‌رود، چگونه چوب گلف خود را انتخاب و استفاده کند، او نیز به درستی و با دقت از این ابزارها استفاده کند. محققین برتر نیز طی دوره تحقیق خود در هر زمان از یکی از ابزارها کمک می‌گیرند .

البته، شرط موفقیت گزارشگر تحقیقی در انجام تحقیقات، منصف و اخلاقی بودن و پرهیز از جهت‌گیری سیاسی است، زیرا هر عمل غیرقانونی یا جهت‌گیری سیاسی که براساس معیارهای پذیرفته‌شده، غیر منصفانه و غیر اخلاقی باشد، می‌تواند اعتبار تحقیقات گزارشگر را مخدوش و تخریب کرده و همچنین اعتبار روزنامه یا رسانه پشتبان او را به خطر اندازد .

شکیبایی، پیگیری و داشتن پشتکار در انجام تحقیقات صادقانه، پیگیرانه و منظم برای کشف حقیقت و شجاعت پذیرش اشتباه در تشخیص حقیقت و برداشتن گام‌های لازم برای اصلاح فوری اطلاعات نادرست و… مواردی هستند که یک گزارشگر تحقیقی باید دارا باشد. البته این مهارت‌ها زمانی بدست می‌ایند که گزارشگر تحقیقی با شناخت هدف‌ها، کارویژه‌ها، ساختارها و محتوای گزارش تحقیقی اقدام به کار کند. زیرا تا یک گزارشگر تحقیقی علم و شناخت لازم در این زمینه را به دست نیاورد، اقدام  و نتیجه چندانی کسب نخواهد کرد .

به طور کلی، می‌توان گفت؛ گزارشگر تحقیقی، فردی جسور، ریسک‌پذیر، منظم، صبور، دقیق، منصف، باوجدان، اخلاق‌مدار، با پشتکار، قانون‌گرا و متعادل و فاقد جهت‌گیری خاص سیاسی است. او منافع عمومی را بر منافع فردی و رسمی ترجیح می‌دهد و گاه به خاطر این‌ترجیح ممکن است ناگزیر از پذیرش پیامدهای ناگوار شود .

به همین دلیل بیشتر این نوع فعالیت را داوطلبانه می‌دانند تا انجام یک مأموریت رسمی در چارچوب نهاد رسانه… علاوه بر آن، برخلاف روزنامه‌نگاری عادی، گزارشگر تحقیقی اساساً به منابع غیررسمی و غیردولتی استناد می‌کند و اطلاعات به ‌دست آمده از این منابع را با اطلاعات منابع رسمی مقایسه می‌کند تا نادرستی یا تناقض را در آنها نشان دهد .

مالنهوف در کتاب معروف خود "گزارشگری تحقیقی"، قوانینی را برای گزارشگران تحقیقی عنوان می‌کند و می‌نویسد؛ عملکرد صحیح گزارشگر تحقیقی بسیار اهمیت دارد. به همین خاطر رعایت این قوانین، از شما فردی منصف و دقیق ساخته و همچنین در برابر حمله‌های جدی، آسیب‌پذیری کمتری خواهید داشت .

او یادآوری می‌کند که داشتن خلوص و صداقت شخصی همراه با قضاوت متعادل و منطقی، به‌گونه‌ای که مخاطبان همواره بتوانند به گزارشگر و رسانه او اعتماد کنند، ضروری است. تنها چند مورد خطای جدی، به دیگران اجازه می‌دهد که رسانه‌ها را غیرمسئول نشان داده و ارزش کار چندین گزارشگر تحقیقی را از بین ببرند .

– گزارشگر باید در خلال جمع‌آوری اطلاعاتی که منجر به بروز حقیقت می‌شود، از یک سو سرسخت و عینی‌گرا باشد و از سوی دیگر، براساس موازین اخلاقی و عاطفی، عمل کند .

– او باید از دخالت دادن علایق حزبی و سیاسی در جریان تهیه گزارش تحقیقی خودداری کنید .

– هنگام جستجوی حقایق و طرح سوال با وجدان باشد. تلاش کند برخورد او با افراد درگیر ماجرا اعم از آنان که دوست‌شان دارد یا به آنها اعتماد ندارد، برابر باشد .

ـ اطلاعات و شناخت خود را در خصوص موضوعی که تحقیق می‌کند، کامل کند. محدوده آن را در نظر بگیرد، هدف و انگیزه خود را از انجام مصاحبه‌ها، طرح سؤال‌ها و مطالعه اسناد و پیشینه موضوع مشخص کند .

ـ از اغراق، افراط، تفریط و تحریف حقایق خودداری کند .

ـ با منابع و موضوع تحقیق‌ خود یکسان و مستقیم برخورد کند. سؤال‌های بی‌پرده بپرسد، از فریبکاری بپرهیزد، نام یا هویت نادرست به کار نبرد، اگر قول داده‌ است که یک خبر محرمانه را حفظ کند به قول خود پایبند باشد؛ حتی اگر این کار، او را به خطر بیندازد، احترام گذاشتن و جلب اعتماد منابع، اعتمادهای بعدی را همراه خواهد داشت .

ـ از قانون تخطی نکند، مگر آنکه آماده پذیرش پیامدهای آن باشد. از حقوق قانونی خود مطلع باشد .

ـ هنگام نوشتن گزارش علیه یک شخص از مدارک مستقیم استفاده کند و به آن شخص فرصت دهد تا به سؤال‌های مطرح شده، پاسخ دهد .

– یادتان باشد که هیچ گزارشی ارزش آن را ندارد که اعتبار و شهرت خود و رسانه خود را به خاطر آن به خطر بیندازید ./منبع:شرق

روزنامه‌نگاری تحقیقی در فضای مجازی

در حال حاضر  اینترنت  به منبع اطلاعاتی جدید گزارشگران تحقیقی تبدیل شده است. اینترنت جایگزین‌های غیر چاپی در شیوه روزنامه‌نگاری به و جود آورده است. فضای اینترنت امکان انتشار آزاد و مستقل اطلاعات را فراهم آورده است و  مفاهیم اولیه روزنامه‌نگاری را تحت تاثیر قرار داده است. اینکه دیگر روزنامه‌نگار صرفا کسی نیست که در استخدام  رسانه جمعی  باشد، خود تغییر بزرگی است .

رد و بدل شدن  پست‌های الکترونیک، فایل‌های صوتی و تصویری که از طریق اینترنت انجام می‌شود به گزارشگران امروزی این اجازه را می‌دهند تا ارتباطات جهانی خود را با موسسه و مردم حفظ کنند و حتی در جلسات هیئت تحریریه، جایی که گزارش‌ها مورد بحث و بررسی قرار می گیرند، به صورت آنلاین شرکت کنند .

متن، صدا و تصویر در فایل‌های  دیجیتال  گنجانده می‌شوند و به آسانی از طریق تلفن، ارتباط ماهواره‌ای، پخش رادیویی و اینترنت به مرکز رسانه یا هر‌جای دیگر منتقل می‌شوند. لپ‌تاپ‌ها،  تبلت‌ها، موبایل‌ها و تلفن‌های  ماهواره‌ای جایگزین امکانات پخش زنده  شده‌اند .

دیوید شارپ مسئول اداره سایت پایگاه خبری  فرانس پرس  می‌گوید؛ اینترنت بر نحوه نگارش خبر روزنامه‌نگاران تاثیر گذاشته است. هر چند که روزنامه‌نگاران در انتخاب فناوری جدید ارتباطی سرعت عمل نشان دادند، اما در کنار گذاشتن شیوه‌های نوشتاری قدیمی کندتر‌ عمل کردند. چرا که سبک جدید نوشتاری در مواجهه با ظرفیت‌های رسانه‌های آنلاین شکل گرفته است .

شبکه جهانی اینترنت امکان "هایپر لینک" و  چانک  را به وجود آورده است. به همین دلیل گزارشگران می‌توانند، ساختارهای خبری بسیار غنی‌تری خلق کنند. همچنین، ساختارهای پیچیده‌ای را که پیگیریشان برای مردم بسیار دشوار بود آسان کرده است .

از طرفی، مطالعه عمومی گزارش‌های خبری، گرایش به سمت اختصار و ایجاز دارد. چرا که میانگین سرعت مطالعه یک متن در صفحه وب 25 درصد کند‌تر از خواندن همان مطلب در صفحه چاپی است. از طرفی مردم علاقه‌ای به بالا و پایین بردن صفحه‌های  وب  برای خواندن مطلب ندارند، بنابراین اختصار نویسی خبری ضرورت می‌یابد. به همین دلایل گفته می‌شود؛ اینترنت شیوه نگارش نویسندگان را تغییر داده است .

در یک جمع‌بندی کلی می‌توان گفت؛ روزنامه‌نگاری تحقیقی چه به صورت آنلاین چه به صورت سنتی، ارتباط مستقیمی‌ با حقوق بشر، آزادی بیان، آزادی قلم، آزادی عقیده، آگاه سازی و دفاع از حقوق شهروندی مردم در مقابل تجاوز و تعدی احتمالی دارد .

کارشناسان امر، این نوع روزنامه‌نگاری را نقطه اوج آزادی مطبوعات می‌دانند و آزادی مطبوعات زیر بنای انواع آزادی‌های دیگر از جمله آزادی بیان و قلم شمرده می‌شود، به همین خاطر آن را مستقیما با تامین حقوق بشر مرتبط می‌دانند و معتقدند که این مکتب و این ژانر باید توسعه پیدا کند

روزنامه نگاری تحقیق

برای رسیدن به حقیقت در یک گزارش تحقیقی هیج رمز استاندار وجود ندارد. هر روزنامه نگار بر مبنای روشهای شخصی خود در آزمودن و اندازه گیری عمل می­کند. کارهای مانند یافتن شاهدان متعدد برای یک رویداد، سنجش منابع تا حد ممکن و سوال کردن از طرفهای ذی نفع ابزارهای هستند که در تحقیق به کار می­آیند. تمامی این روش میتوانند شخصی باشد.

نظم تحقیق از نیازهای دیگر در روزنامه نگاری تحقیقی است. نظم روزنامه­نگاری را از سرگرمی، هوچی­گری، تخیلی­نویسی یا هنر جدا می­کند. سرگرمی بر چیزی تکیه دارد که بیشتر انحرافی است. تبلغات واقعیت­ها را گزینش می­کند و آنها را برای این که هدف واقعی دنبال کند، جعل می­کند. داستانها، سناریوهایی کشف شده­ای هستند که بیشتر بیانی فردی از حقیقت را در خود دارند.

مبنای اصلی روزنامه نگاری بیشتر به دست آوردن چیزی است که  واقعا اتفاق افتاد است. این برای تمام روزنامه نگاران مصداق دارد. چه آنهای که در روزنامه­ها کار می­کنند و چه آنهای که وبلاک نویسی می­کنند. تحقیق در باره اجزای خبر در کارکرد محوری رونامه­نگاری قرار دارد. آنگونه که «والتر لیمپان» در سال 1920 گفت: «آزادی، در جامعه­ای که اطلاعات با تحقیق در باره دروغ­ها در آن ­جاه ندارد، وجود ندارد.»

جریان تحقیق در نزد مخاطبان روزنامه­نگاری زمانی مهم شد که خبر به یک کالا تبدل شد و  به مانند یک محصول، در جریان زمان، می­توانست دست یافتنی باشد.

دو منبع اصولی باعث فشار روی روند تحقیق می­شود. اول مشکل فوری چاب یا نشر خبر است. زیرا امکان دارد که بعدها چیزی واقعی­تری به دست آید. دوم انگیزه انتشار ساده خبر است.

مفهوم عینیت یکی از بحث­های دیگر در روزنامه­نگاری تحقیقی است. با شخصی شدن نظام تحقیقی

مفهوم عینیت باعث سردرگمی روزنامه­نگاران شده است. رد این مفهوم به این معنا است که آنها همواره این مفهوم را بهانه قرار می­دهند که عینی بوده نمی­توانند.

«دان گیلمور» در تحقیقی تحت عنوان «پایان عینیت» نوشت: «ما بشریم. ما دارای پس زمینه­ها و گرایش­های هستیم و از مجموعه­ای پس زمینه­ها شکل می­گیریم که هر روز آنها را به کار  می­گیریم.» او به این عقیده است که روزنامه­نگاران واژه عینیت را تنزیل داده­اند و جای آن را به کمال صحت، عدالت و شفافیت داده­اند. هنگامی که  مفهوم عینیت اصالتاً به روزنامه­نگاری کشیده می­شود، به این معنا دلالت نمی­کند که روزنامه نگاران خالی از گرایش هستند. بلکه کاملا بر خلاف آن است.

در درک اصولی از عینیت، بی طرفی یک اصل بنیادین روزنامه­نگاری نیست. این صرفا یک صدا، یا یک روش است که مخاطب را نسبت به درستی یا بی­طرفی متقاعد کند.

مفهوم دیگر عینی­گرایی به مثابه یک روش، آن است که خود را با گونه­های دیگر روزنامه­نگاری آمریکایی که در اصول گسترده روزنامه نگاری قرار گرفته است تطبیق می­دهد. این موضوع برای همه رسانه­های جایگزین که به طور نمونه در دهه­های 1960 و 1970 از جناح­ها و طیفها مصداق دارد. اگر روزنامه­نگاری با بی­طرفی آغاز کند و یک روش حرفه­ای یا انضباط تحقیق و روش واحدی برای این فرایند تحقیق اطلاعات را در پیش گیرد، آنگاه می­تواند طیفی از شیوه­های عرضه را در اختیار گیرد.

روزنامه­نگاران باید برای ارزشهایی که بر کار آنها در 250 سال گذشته پرتو افکنده است، یا حتی برای غریزه نخستین مورخانی نظیر توکایدیدس پرونده­ای تشکیل دهند، باید اصول و روشهایی را که  به حقیقت­یابی منجر می­شود، در کار خود لحاظ کنند و پس از آن، راههایی را برای آشکار کردن آن روش به توده بیابند.

منبع: اصول روزنامه­نگاری، بیل­کواج- تام رزنتیل

روزنامه‌نگاری تحقیقی در جهان سوم

ال هستر(Albert L. Hester)