راهحل خانوارها در مقابله با کسری
در بررسی وضعیت معیشتی خانوارها، یکی از اصلیترین آمارها، دادههایی است که در گزارشهای سالانه بودجه خانوار از سوی بانک مرکزی و مرکز آمار منتشر میشود. از آنجا که آخرین گزارش بودجه خانوار بانک مرکزی، مربوط به سال گذشته به تازگی منتشر شده، در اینجا بحث را معطوف به این گزارش خواهیم کرد.
به گزارش پایگاه خبری بانکداری الکترونیک،از دنیای اقتصاد نکته نخست این است که در گزارش بودجه خانوار، دو بحث مطرح میشود: هزینههای خانوارها و درآمدهای خانوارها. این دو بخش با هم در ارتباط هستند و به نوعی مکمل یکدیگرند. اما از لحاظ دقت، در بخش آمارهای مربوط به درآمدها، ما با «کمگویی» قابلتوجهی مواجه هستیم. بنابراین میتوانیم بگوییم که سطح درآمدهایی که خانوارها اظهار میکنند و میانگین آن به عنوان «متوسط درآمد سالانه خانوارهای ایرانی» در گزارش بودجه خانوار درج میشود، عموما از درآمد واقعی متوسط خانوارها در کشور کمتر است و کمگویی دارد. دلایل این کمگویی متعدد است و پیش از این، به میزان کافی روی آن بحث شده است. اما بهدلیل این کمگویی، باید با احتیاط بیشتری با آمارهای بودجه خانوار برخورد کرد و نمیشود راجع به درآمد متوسط خانوارها در کشور، از نظر اندازه و سطح، با استفاده از دادههای این گزارشها قضاوت کرد. بهویژه در این زمینه، باید توجه کنیم که تحلیلهای عمدتا رسانهای که به عنوان مثال میگویند: «خانوارها امسال هم با کسری بودجه مواجه بودند»، به نظر میآید درست نباشد؛ چراکه در این صورت، حداقل از 20 سال پیش تا کنون، خانوارهای ایرانی با کسری بودجه مواجه بودهاند و ممکن نیست که برای دورهای به این مدت، هزینهها از درآمدها بیشتر باشد. آیا میتوان گفت بهدلیل این مساله، آمارهای بودجه خانوار برای سنجش وضعیت معیشتی خانوارها قابلاستفاده نیست؟ با وجود کمگویی در درآمدها، میتوان با نگاه دیگری به بخش درآمدی بودجه خانوار، از اطلاعات آن استفاده کرد. به عنوان مثال، نرخهای رشد درآمدهای اظهارشده، همچنان میتواند معنیدار باشد. چون میتوان ضریب خطای ناشی از کمگویی را، تا حدودی در آمارهای سالهای مختلف معادل با هم در نظر گرفت و در نتیجه، رشد درآمدهای اظهار شده، تناسب بیشتری با رشد درآمدهای واقعی پیدا میکند و حتی ممکن است با آن برابر باشد. همینطور، اطلاعات اظهار شده از سوی خانوارها در مورد سهم درآمدهای مختلف آنها، قابلاستفاده خواهد بود. مثلا اینکه چه سهمی از درآمد خانوارها، ناشی از درآمدهای پولی و چه سهمی، مربوط به درآمدهای غیرپولی بوده است و از خود درآمدهای پولی، اجزای مختلف مثل دستمزد، حقوق یا درآمدهای دیگر، چه سهمی در آن داشتهاند؛ بنابراین میتوان گفت اینگونه اطلاعات، نسبتا مفیدتر، دقیقتر و قابلاستفادهتر از سطح مطلق درآمدهای اظهارشده در این گزارشها است. بر همین اساس، میتوان تحولات مختلف بودجه خانوار را در سالهای گذشته تحلیل کرد و مورد بررسی قرار داد. در این چارچوب، بررسی دادههای درج شده در گزارشهای بودجه خانوار بیانگر این است که اولا، سهم دستمزدها از کل درآمد خانوارها در کشور، بهطور متوسط در سالهای گذشته کاهش پیدا کرده است. بهویژه، سهم دستمزدهای حاصل از اشتغال در بخش عمومی، به عنوان مثال از ناحیه کار کردن برای دولت، از درآمد خانوارهای ایرانی؛ با نرخ بیشتری کاهش پیدا کرده است. دلایل متعددی میتواند برای این روند وجود داشته باشد. یک دلیل آن، ممکن است این موضوع باشد که تعداد کارکنان دولت در سالهای اخیر، کاهش پیدا کرده است یا ناشی از بازنشستگیهای صورت گرفته در این سالها باشد. در مقابل این روند کاهشی در درآمدهای حاصل از مشاغل، این آمارها نشان میدهد که سهم درآمدهای متفرقه زیاد شده است. درآمدهای متفرقه از مواردی مثل مستمریهای بازنشستگی تشکیل میشود. این موضوع، میتواند تقویتکننده این نظر باشد که کاهش سهم حقوق و دستمزد، بهدلیل بالا رفتن نسبت بازنشستگان به کل جمعیت بوده است. علاوهبر این، بیکاری هم در سالهای اخیر بیشتر شده است که ممکن است یکی از عوامل کاهش سهم دستمزدها از درآمد کل هم، همین موضوع بوده باشد. این مثالها نشان میدهد میتوان با چنین رویکردهایی، به بودجه خانوار نگاه کرد و حتی از بخش درآمدی آن، اطلاعات مفیدی را از آن استخراج کرد. اما در مورد کلیت شرایط معیشتی خانوارهای ایرانی، منبع دیگری که قابلاستفاده است و میتوان به همراه بودجه خانوار آن را مدنظر قرار داد، آمارهای جمعآوری شده در حوزه حسابهای ملی است. در روش محاسبه «حسابهای ملی» بر اساس سیستم SNA1993، یکی از طبقهبندیهایی که وجود دارد و آمارها بر اساس آن ارائه میشود، طبقهبندی «نهادی» است؛ یعنی چندین نهاد از قبیل خانوارها، دولت یا بنگاهها در آن وجود دارد و دادهها با توجه به هر کدام از آنها تعیین میشود. بنابراین در این شیوه محاسبه حسابهای ملی، میتوان مقادیر متغیرهایی مثل تولید، درآمد، مصرف، پسانداز و سرمایهگذاری نهادهای مختلف، از جمله خانوارها را مشاهده کرد.