تهران همپای نیویورک/ پذیرش روزانه ۵ میلیون تراکنش در شهر تهران در لایه مترو و اتوبوسرانی

به گزارش پایگاه خبری بانکداری الکترونیک،پرداخت خرد شهری خیلی زود در اکوسیستم پرداخت الکترونیک رخ نمایاند اما این کسب‌وکار مانند بسیاری دیگر از کسب‌وکارهای حوزه بانکداری و پرداخت، چالش‌های اساسی خود را دارد که از همه مهم‌تر وجود رفتارهایی است که از اصول رقابت و بازار تبعیت نمی‌کند. در گفت‌وگو با سامان میرنبوی مدیرعامل فناسا روشن می‌شود که پتانسیل‌های زیادی در این صنعت نهفته است. به گفته وی ایران -و به‌خصوص تهران- از منظر پذیرش تعداد تراکنش‌ها در حوزه پرداخت شهری، جزء سرآمدان این حوزه در جهان هستیم و یکی از بزرگ‌ترین شبکه‌های پذیرش در دنیا را داریم. پذیرش روزانه 2 تا 5 میلیون تراکنش در شهر تهران در لایه مترو، اتوبوسرانی اعم از خطوط تندرو و خصوصی، تأییدی بر این مدعاست.
اما مسأله چیست که فعالان این صنعت قادر نیستند توسعه خدمات خود را هم‌سطح با دنیا پیش برند؟ گفت‌وگو با سامان میرنبوی را که از خوش‌فکران حوزه پرداخت است با هم می‌خوانیم.

   در مورد اکوسیستم پرداخت خرد شهری توضیحاتی بفرمایید که به چه شکلی عمل می‌کند و همین‌طور مواردی در زمینه حوزه آن و بازیگرانش را تشریح نمائید؟
اکوسیستم پرداخت خرد شهری شباهت‌هایی در کل و تفاوت‌هایی در اجزاء، با حوزه پیمنت بانکی دارد. با توجه به نوع پذیرش و فرمت تراکنش‌ها، می‌توان این بستر را تا حدودی به یک بستر CLOSE LOOP تشبیه کرد و نقطه اتصالش با بانک را لایه clearing دانست که با بانک عاملش انجام می‌دهد. حوزه «مدیریت پرداخت شهری سیستمی» را اصطلاحا به نام AFC می‌شناسیم که تلفیقی از درگاه پذیرش تا مدیریت پرداخت‌های خرد یا مدیریت کرایه است.
در معماری مدیریت پرداخت‌های خرد الکترونیک، دو نقش اصلی وجود دارد، بخش اول صادرکنندگی (issuier) که وظیفه صدور و شارژ کارت و بخش دوم پذیرندگی که وظیفه پذیرش و مدیریت پرداخت‌های خرد است.
ما به زبان بانکی، لایه پذیرندگی را Acq و شاید اگر بخواهیم تشبیه و مصداق نزدیک و درست‌تری با نظام بانکی داشته باشیم، Core تعریف می‌کنیم. در واقع در اینجا نزدیک به همان functionality، منظور از core، همان سامانه AFC است که وظیفه جمع‌آوری وجوه خرد الکترونیک شهری را انجام می‌دهد. در تهران لایه صادرکنندگی را شرکت سهاتو و زیرساخت نرم‌افزاری، سخت‌افزاری و راهبری لایه پذیرندگی با شرکت فن آسا است.

  دقیقا نقش شما چیست؟
در واقع ما به عنوان شریک و سرمایه‌گذار در پروژه بلیت الکترونیک شهرداری تهران ورود کردیم و همان‌طور که عرض کردن مسئولیت تامین زیرساخت سخت‌افزاری، نرم‌افزاری و نهایتا راهبری این پروژه را تقبل کردیم و به مرور زمان این پروژه در لایه‌های مختلف از اتوبوسرانی به مترو و خطوط تندرو (BRT) تعمیم داده شد و یکپارچگی در تمامی سطوح اعم از درگاه‌های پذیرش کارت تا معماری کلان محقق شد.

  همه این کارت ریدرها مربوط به فن آسا است؟
بله؛ تجهیزات فناسا شکل‌های مختلفی دارند مثلا در اتوبوسرانی ما از یک DEVICE که دستگاهی است که جلوی کنسول راننده قرار دارد که هم می‌تواند تراکنش‌ها را دریافت و هم تجمیع کننده است، در کنار دستگاهی است که در وسط اتوبوس واقع شده و بروی یک استند فلزی نصب شده است، استفاده می‌کنیم. در مترو و خطوط تندرو هم تفاوت‌های در ریدرها، دستگاه پذیرش و نوع پذیرندگی وجود دارد.
به عنوان مثال ما در حوزه بانکی همانطور که کیوسک، ATM داریم، POS داریم، در حوزه مدیریت پرداخت‌های خرد شهری، دیوایس‌های جدیدی داریم مانند CR320، CR430 داریم؛ اینها دیوایس هایی هستند که پذیرنده کارت‌های شهروندی هستند.

  این‌ها غیر از این ریدری است که در مترو و اتوبوس وجود دارد؟
خیر همین ریدرها هستند، نام‌گذاری برخی از این تجهیزات یا دستگاه‌های پذیرنده کارت، توسط شرکت فناسا انجام شده است زیرا طراحی صنعتی این دیوایس‌ها توسط پرسنل متخصص فناسا انجام شده است و در حال حاضر نیز دستگاه‌های جدید با قابلیت‌های نوین را در دستورکار قرار داده ایم. در واقع برنامه‌نویسی روی دستگاه، توسعه متقارن و سازگاری این دستگاه با سامانه AFC از ابتدا در دستور کار شرکت قرار گرفته و در شرایط کنونی و آینده، این روند به سرعت توسعه پیدا خواهد کرد.
  آیا طرح دستگاه‌های QR که در مترو موجود است و به‌سرعت در حال توسعه است توسط فناسا انجام شده؟
بله طراحی دستگاه و تعریف بیزینس با شرکت فناسا آغاز و انجام شد.

  آیا موفق شدید؟
قطعا بله حجم تراکنش‌ها، صرفه اقتصادی بودن آن، قابلیت توسعه و صدور اعتبار بر روی کانال‌های نوین نظیر موبایل، موید موفقیت‌های فعلی و آتی ماست.

  آیا توسعه بر روی بستر QR را مثبت می‌پندارید؟
مسیر توسعه تکنولوژی، تمامی کسب‌وکارها را ناگزیر می‌کند تا خالق ارزش‌های جدید باشند. ما هم از این قاعده مستثنی نبوده‌ایم. تنها نکته مهم این است که هر توسعه‌ای نیازمند سرمایه‌گذاری‌های جدید است. به نظرم شرکت فناسا توانسته ارزش افزوده‌ای جدید و ارزشمند را به شهروندان ارائه کند ولی در قیاس، با توجه به حجم سرمایه‌گذاری و زیرساختی که فراهم کرده، نتوانسته برای خودش پشتوانه مالی ایجاد کند.

  اگر الان بخواهیم تخمین سرمایه‌گذاری بزنیم زیرساخت شما چقدر هزینه دربرداشته هم زیرساخت اولیه و هم توسعه QR؟
بیش از 50 میلیارد تومان هزینه داشته.

  برویم سراغ بحث اصلی جایگاه و سهم پرداخت‌های خرد شهری در بازار پرداخت ایران و جهان؟
به نظرم قبل از اینکه بخواهیم جایگاه و سهم پرداخت خرد شهری را در بازار ایران و جهان موردمطالعه قرار بدهیم، می‌بایست ابتدا به بررسی شاخص‌هایی که منجر به شکل‌گیری جایگاه و افزایش سهم پرداخت‌های شهری در ایران و سایر كشورهای جهان می‌شود، بپردازیم و رویکردی که در دنیا در این خصوص وجود دارد و منجر به ثبات و ارتقاء جایگاه می‌شود را مورد تحلیل و بررسی قرار بدهیم و پس از آن به برخی راه‌حل‌هایی که در این خصوص تعریف، طراحی و پرداخته شده‌اند را مورد رصد و بررسی قرار بدهیم.
شاخص سهولت کسب‌وکار، شاخص بهره‌مندی از فناوری اطلاعات، شاخص قوانین و الزامات حوزه پرداخت، شاخص امنیت و میزان حمایت از سرمایه‌گذار، شاخص اعتبار، شاخص پرداخت مالیات، شاخص توسعه بخش خصوصی، شاخص اصلاح فضای کسب‌وکار و…، در دنیا و به دنبال آن ابلاغ سیاست‌های اصل ٤٤ قانون اساسی از سوی مقام معظم رهبری کـه مبنـای توسعه بخش خصوصی شمرده می‌شود را می‌توان از جمله شاخص‌هایی برشمرد که منجر به شکل‌گیری هر کسب‌وکار، ثبات در آن و ارتقاء آن دانست.
به عنوان مثال شاخص رتبه سهولت در کسب‌وکار در ایران در میان ۱۷۸ کشور جهان، چند سال پیش 131 و جایگاه ایران در MENA رتبه 14 بود؛ این در حالی ست که رتبه عربستان در این منطقه، رتبه برتر بوده است. توجه به این موضوعات منجر به رفتار و عملکرد کشور در حوزه مدیریت پرداخت شهری نیز می‌شود. این‌ها همگی مجموعه شاخص‌ها و عواملی است که در دولت الکترونیک می‌بایست موردتوجه و حمایت قرار گیرد.
اما آنچه مسلم است این است که جایگاه ایران در مدیریت پرداخت‌های خرد در حوزه شهروندی و بلیت الکترونیک جایگاه ارزشمندی است؛ با توجه به تعداد تراکنش‌های روزانه‌ای که در شبکه پذیرندگی، پذیرش می‌شود، تهران همواره بین 5 شهر برتر دنیا در این حوزه بوده؛ بنابراین تهران را به عنوان یک ابرشهر می‌توان در زمره یکی از شهرهای به نام در حوزه ارائه خدمات پرداخت خرد الکترونیک و پشتیبانی از ابزار پرداخت کیف پول الکترونیک دانست؛ اما این معنا نیست که ما در ایران، در قیاس با دنیا از آخرین تکنولوژی‌ها و متدلوژی‌ها بهره‌مند شده باشیم. برای نزدیک شدن به دنیا، فناسا بعد از مطالعه روندها، چند مهم را در دستور کار خود قرار داده است و در این خصوص نیز خلق ارزش نموده و تا پایان سال نیز نسخه نهایی این دستاورد را Release خواهد کرد؛ تولید سامانه متمرکز AFC با رویکرد بانکی و مدیریت شهری با هدف اتصال به ابزارهای بیرونی نظیر clearing و ساماندهی درونی ابزارها مانند periodic settlement Fraud detection، online monitoring، توسعه نرم‌افزاری و سخت‌افزاری درگاه‌های پذیرش و مواردی از این دست از جمله راهکارهایی است که فناسا تا پایان سال میلادی (2016) نهایی و طبق وعده‌ای که با شرکای تجاری بین‌المللی خود دارد در یکی از کشورهای منطقه پیاده‌سازی خواهد کرد. قطعا اجرای این دستاوردها، منجر به کاهش مقاومت‌های درونی خواهد شد و خروجی این اقدام در صورت تمایل مسئولان، برای همه مردم ایران، نه فقط شهر تهران و مرکزنشینان، سودمند خواهد بود. قطعا این رویکرد ماست و در این راستا فناسا از هیچ تلاشی فروگذار نخواهد نمود.

  در نگاه مقایسه‌ای، سهم مدیریت پرداخت‌های خرد الکترونیک در ایران و جهان و دلایل تفاوت این دو سهم را توضیح دهید؟
آنچه که مسلم است ما در ایران و مشخصا در تهران از منظر پذیرش تعداد تراکنش‌ها در حوزه پرداخت شهری، جزء سرآمدان این حوزه در جهان هستیم و یکی از بزرگ‌ترین شبکه‌های پذیرش در دنیا را داریم. پذیرش روزانه 2 تا 5 میلیون تراکنش در شهر تهران در لایه مترو، اتوبوسرانی اعم از خطوط تندرو و خصوصی، تاییدی بر این مدعاست.
 اما در نگاه مقایسه‌ای، می‌توان تفاوت را در درگاه‌های صدور، شارژ و زیرساخت‌های توسعه‌یافته پذیرش دانست که در یک سال گذشته در این حوزه نیز شرکت فناسا خوب عمل نموده است و در حال حاضر نیز در حال تولید افزارهای صدور بلیط با استانداردها و قابلیت‌های جهانی بر روی کانال‌های جدید نظیر موبایل است. لازم به ذکر است ما در این حوزه در یک سال گذشته به شکل جدی مطالعات خوبی داشته‌ایم و در حال حاضر نیز مذاکرات نهایی به‌منظور عقد قرارداد، برای استقرار پروژه صدور و توسعه شبکه پذیرندگی نه‌تنها محدود در لایه بلیت الکترونیک، بلکه در مقیاسی فراگیرتر از حمل‌ونقل عمومی هستیم.
 اما به طور کلان می‌توان دنیا را در برخی محورها پیشرفته‌تر از کشورمان دانست. البته این خصوص نیز بانی آن را نه تنها بخش خصوصی، بلکه قوانین رگولاتوری، حمایت سرمایه‌گذار و … می‌دانیم.

  ایران در روند توسعه پرداخت‌های خرد شهری چه مسیرهای را طی کرده و بیشتر روی کدام شاخه‌ها متمرکز بوده است؟
در مدیریت پرداخت‌های خرد شهری می‌توان گفت ایران در تمامی شاخه‌های اصلی ورود نموده ولی آنچه وجه تمایز ما با دنیاست؛ در ورود به شاخه‌ها نیست، بلکه بهره‌مندی از بسترهای متنوعی است که ما را با دنیا ناهمگون ساخته است.
مدیریت و برنامه‌ریزی شهری (urban planning)، نیازمند توجه و نگاه جدی‌تری در حوزه مدیریت پرداخت‌های شهری است. آنچه که در مدیریت پرداخت‌های شهری در سنوات گذشته تکیه شده؛ صرفا محدود به مترو، اتوبوس‌رانی و پارکومتر است. ولی اگر بخواهیم کلان‌تر به این حوزه نگاه کنیم، مدیریت پرداخت‌های خرد شهری تنها به این لایه‌ها (لایه حمل‌ونقل عمومی ریلی با انرژی‌های تجدید ناپذیر) محدود نمی‌شوند؛ صندوق صدقات الکترونیک و طرح دوچرخه شهری (که یکی از دستاوردهای اجرایی شرکت فناسا است)، نانوایی‌ها، کیوسک‌های فروش مطبوعات، جایگاه‌های عرضه CNG، سوپرمارکت‌ها، دفاتر پیشخوان دولت، پلیس +10 و بسیاری دیگر از مراکز ارائه خدمات و فروش کالا در زمره پرداخت‌های خرد شهری محسوب می‌شوند که بخش خصوصی می‌تواند با سرمایه‌گذاری و مشارکت با شهرداری‌ها در این عرصه‌ها نیز ورود نماید؛ اما تحقق این مهّم در گرو ایفای نقش تمام ذینفعان و انضباطی است که می‌بایست در این حوزه تحقق یابد. برای تحقق این آرمان، می‌بایست یک IT Master Plan در حوزه مدیریت پرداخت‌های خرد شهری تدوین شود و رویکردهای جدید، با توجه به تقاضاهای موجود به آن تزریق شود.
نگاه درست به موضوع کیف پول الکترونیک، توجه به ابعاد امنیتی و تولید پول الکترونیک، تولید برنامه‌های کاربردی همگون برای دستگاه‌های پذیرش کارت با SAM کارت‌هایی برای نگهداری کلیدها، مدیریت تراکنش و تنظیم انواع مختلف تسویه با پذیرندگان، تفکیک موضوعات و بسترهایی نظیر شاپرک با پرداخت‌های خرد شهری، می‌تواند جدا از اینکه بار مالی و زیرساختی را نزد پذیرندگان، شبکه شاپرک و تمامی بازیگران این عرصه بکاهد، می‌تواند استقلال، انضباط، تفویض مسئولیت‌ها و ماموریت‌ها را تبیین و انتظارات را در لایه‌های مختلف شفاف نماید. این رویکرد نیازمند نشست‌ها و تشریک مساعی رگولاتورهای عرصه پرداخت الکترونیک؛ نظیر بانک مرکزی، شاپرک، مدیران فناوری اطلاعات شهرداری‌ها و بالاخص فعالان بخش خصوصی نظیر شرکت فناسا و سایر شرکت‌های حاضر در این عرصه است که می‌توانند با نظرات خود و ارائه پیشنهادات، راهکارها و ظرفیت‌های جدیدی را در عرصه پرداخت الکترونیک، بالاخص پرداخت‌های خرد شهری مهیا نمایند.

  در جهان حساب‌های خرد که بانک مرکزی به آن ریز می‌گوید از چه رقمی به پایین محسوب می‌شوند؟
اینجا با کشورهای دیگر فرق دارد.

  به‌صورت کلی مثال زیر 5 دلار را می‌گویند یا معیار خاصی وجود دارد؟
نه من تابه‌حال معیار خاصی ندیده‌ام.

  کشور خودمان باید چه عددی را به‌عنوان پرداخت خرد در نظر بگیرد؟
به نظر من زیر 50 هزار تومان را باید پرداخت ریز در نظر گرفت مضاف بر اینکه هر روز این عدد دارد بزرگ‌تر می‌شود. به نظرم باید یک مبنایی تعریف شود و آن‌هم بر اساس نرخ تورم واقعی تعیین شود.
  به‌طور مثال الان برای خرید نان ممکن است 20 هزار تومان هزینه پرداخت شود یا برای خرید شارژ ممکن است 50 هزار تومان هزینه شود.
فکر کنم باید 50 هزار تومان را عدد پرداخت ریز با این احتسابات در نظر گرفت چون اولین و کوچک‌ترین چک‌پول ما 50 هزار تومانی است بنابراین این مبلغ می‌تواند جزو پرداخت‌های خرد باشد.

  اگر این اتفاق بیفتد شاید خیلی از تراکنش‌های سوپرمارکت‌ها را هم پوشش بدهد؛ یعنی بیش از 50 تا 60 درصد تراکنش‌ها را شامل شود.
من فکر می‌کنم سوپرمارکت‌ها کمی متفاوت است.

  شاید لازم باشد که ما کیف پول را گسترش دهیم؟ چون شما اگر 100 تا 200 هزار تومان را سقف قرار بدهید خیلی از چیزها را شامل می‌شود.
دقیقا، کیف پول اتفاق خیلی خوبی است در صنعت پرداخت ولی آنجاست که بازیگران باید نقش خودشان را خیلی خوب ایفا کنند.

  چرا شما نمی‌روید به سمت توسعه کیف پول و فروشگاه‌ها و نانوایی‌ها را در یک منطقه پوشش بدهید؟
این‌ها منوط به توافقاتی است که ما با رگولاتور خودمان می‌کنیم. در حوزه بانک مرکزی رگولاتور شاپرک است. در حوزه پرداخت‌های درون‌شهری رگولاتور شهرداری است.

  چرا فناسا در چند سالهای گذشته در سایر استان‌ها ورود نکرده است؟ آینده را در استان‌ها چگونه می‌بینید؟
من تمام تلاشم را می‌کنم تهران را توسعه بدهم، علاقه‌مند هستم که استان‌ها را نیز در دستور کار قرار بدهم، ولی جزء الویت‌های سال جاری‌مان نیست، زیرا برخی از استان‌ها سود ده نیستند. دغدغه‌ها و هزینه‌هایشان بالا است و من ترجیح می‌دهم تهران را تبدیل به یک
Best Practice خوب تبدیل کنم. به‌گونه‌ای که قطب مطالعه شود و بیایند بررسی کنند. ابزارها را بررسی کنند، این ارزش در تعاملات بین‌المللی آسان‌تر دیده می‌شود و وزن توسعه، مناسب‌تر ارزیابی می‌شود.

   آینده پرداخت‌های خرد شهری چه خواهد بود. پیش‌بینی شما در ایران و هم جهان چیست؟
آینده مدیریت پرداخت‌های خرد شهری در ایران، بسته به اتصال موجودیت‌های فعلی و در گرو سیاست‌هایی است که در این عرصه تدوین خواهد شد؛ گام‌های آهسته‌ای در این خصوص برداشته‌شده ولی تا زمانی نگاه و معماری integrate با دیدن درست تمامی موجودیت‌ها، عزم جدی و حمایت از بخش خصوصی وجود نداشته باشد؛ قطعا شرکت‌ها با توجه به هزینه‌های زیادی که در این حوزه می‌کنند به مرور زمان از چرخه حذف و یا کنار گذاشته خواهند شد. فناسا با توجه به حمایت‌ها و نگاه همسویی که در مدیریت کلان هولدینگ خود دارد توانسته از این فضای پر پیچ‌وخم عبور کند و بعد از بیش از 7 سال مشارکت و سرمایه‌گذاری سخت‌افزاری، نرم‌افزاری و عملیاتی، کیفیتی مطلوب را از خود به جا بگذارد و چشم‌اندازی بی‌نظیر را برای آینده ترسیم کند. اما آینده پرداخت‌های الکترونیک در دنیا؛ بحث پرداخت با شاخص‌های بیومتریک و مشخصا احراز هویت براساس پردازش تصویر و تشخیص چهره افراد است که فناسا نیز به دنبال حضور به هنگام در این بخش مطالعات و طرح‌های خود را در ICIP 2016 ارائه خواهد نمود.

منبع: ماهنامه بانکداری آینده، شماره 12 و 13، مرداد و شهریور 95