داستان نفتی که ملی شد

"به‌نام سعادت ملت ایران و به‌منظور کمک به تأمین صلح جهانی، پیشنهاد می‌نماییم که صنعت نفت ایران در تمام مناطق کشور بدون استثنا ملی اعلام شود یعنی تمام عملیات اکتشاف، استخراج و بهره‌برداری در دست دولت قرار گیرد."

به گزارش ایسنا مجلس سنا این پیشنهاد را در 29 اسفند 1329 تصویب کرد و پیشنهاد، قانونی شد. 61 سال است که از تصویب این قانون در مجلس سنای وقت ایران می‌گذرد(قانون ملی شدن صنعت نفت).

نفت، کالایی که به اعتقاد بسیاری، همواره اقتصاد سیاسی ایران تابعی از آن بوده و بخش بزرگی از جهت‌گیری‌های سیاست داخلی و خارجی و چگونگی روابط اقتصادی، ریشه در آن داشته ‌است.

به گفته دکتر "محمدرضا علم"، مدرس تاریخ و عضو هیئت‌علمی دانشگاه شهید چمران اهواز، ورود نفت به تاریخ معاصر ایران عاملی برای تغییر ساختار اقتصادی، سیاسی و فرهنگی در کشور بوده ‌است. "ایران بدون نفت"، به یک‌باره دچار مسائلی می‌شود که متاثر از همین "عامل حیاتی" بوده است.

ساختار سیاسی دوران وقت – قاجاریه – به یک‌باره تغییر می‌کند و عده‌ای میهمان خوانده و ناخوانده با نقش‌ها و نقشه‌های مختلف را در خود جای می‌دهد.

از سوی دیگر با ملی شدن صنعت نفت، دولت مصدق با تحریم برای فروش مواجه می‌شود و اختلافات با انگلستان، اندک اندک راه را برای ورود آمریکایی‌ها به عرصه باز می‌کند. در نهایت هم مصدق در جریان کودتای 28 مرداد، خود، قربانی چالش‌های "نفت" می‌شود.

درطول هشت سال دفاع مقدس هم صنعت نفت ایران به طور مکرر هدف حملات و بمباران‌های رژیم بعث قرار گرفت؛ چراکه رژیم عراق می‌دانست از طریق مختل کردن فعالیت‌های نفتی و قطع صادرات می‌تواند بزرگترین ضربه را به نظام نوپای جمهوری اسلامی وارد کند؛ هرچند هیچ‌گاه به اهدافش نرسید.

نفت اما، گاهی هم از سوی خودمان مظلوم واقع شده‌ و بیشتر از یک منبع و سرمایه ملی، به عنوان درآمدی برای تامین نیازهای کشور دیده ‌شده‌است؛ این وابستگی بیشتر اوقات صدای دست‌اندرکاران حوزه نفت را هم بلند کرده‌است؛ تا جایی که قلعه‌بانی معاون وزیر نفت، چندی پیش "نفت" را به "گاو شیردهی" تشبیه کرد که در حال حاضر به قدری لاغر شده که فقط پوست و استخوانی از آن باقی‌مانده است.

اما دکتر سید"مرتضی افقه"، عضو هیئت‌علمی گروه علوم اقتصادی دانشگاه شهید چمران اهواز، دیدگاه دیگری را بیان می‌کند.

وی می‌گوید: مثل همیشه عادت کرده‌ایم که عقب‌ماندگی‌هایمان را به غیر از خودمان نسبت دهیم. اگرچه عواملی بیرونی مؤثرند اما کمتر از 50 درصد از ناکامی‌ها به عوامل بیرونی مربوط‌ند و بیش از آن، عوامل درونی بر ما تأثیرگذار بوده‌ا‌ند.

وی می‌افزاید: این کفران نعمت است که بگوییم نعمت خدادادی که می‌توانست موتور رشد ما قرار گیرد عامل تنبلی ما شده است که البته ممکن است شده باشد اما اشکال نه از وجود چنین نعمتی است بلکه اشکال از خود ماست که از این نعمت استفاده نکرده‌ایم. همین نعمت و سایر نعمات خدادادی برای بسیاری از کشورها چون نروژ، انگلستان و امریکا به عنوان موتور رشد و توسعه بوده‌ است.

افقه معتقد است: نوع نگاه ما به ثروت است که مانع پیشرفت ما می‌شود و تا این نگرش به ثروت تغییر نکند هرگز به رشد و توسعه دست نخواهیم یافت.

وی می‌افزاید: به نظر من، بر اساس تجربه توسعه همه کشورها، تنها ثروت موجود و تأثیرگذار بر پیشرفت، عقل انسان و نیروهای انسانی است. همه کشورها با بهره‌گیری از عقل و خرد نیروهای خود و حتی بسیاری از نیروهای مهاجر از سایر کشورها توانسته‌اند از منابع موجود از جمله نفت در جهت رفاه جوامع خود استفاده کنند. به عبارت دیگر اگر نیروهای انسانی، ثروت تلقی شوند و از عقل و خرد و علم آن‌ها استفاده شود، آنگاه نفت و سایر منابع غیر انسانی قابل استفاده خواهند شد.

سید شریف حسینی، نماینده مردم خوزستان در مجلس شورای اسلامی، نیز در این‌باره می‌گوید: امروز بودجه ما، بودجه‌ای نفتی محسوب می‌شود؛ در واقع وابستگی ما به نفت کماکان ادامه دارد.

وی می افزاید: نفت یک سرمایه ملی است و باید بر اساس معیارهای مشخص از آن استفاده شود. به این منظور باید برای سرعت بخشیدن به تولید از میادین مشترک برداشت‌هایی داشته باشیم. اما این امر دلیل نمی‌شود که آینده را با نگاه نفتی بنگریم و لاجرم باید بپذیریم که نفت روزی در همه کشورها و ایران تمام می‌شود. لذا باید به سمتی برویم که صادرات غیر نفتی را افزایش دهیم.

نماینده مردم خوزستان در مجلس شورای اسلامی تاکید می‌کند: وابستگی به نفت مطلوب نیست و باید آن را کاهش داد، زیرا نفت در آینده تمام‌شدنی است و در حال حاضر نیز استفاده از این وابستگی به نفت برای دشمنان ما یک حربه است؛ در تحریم‌ها قصد داشتند بحث عدم خرید نفت توسط کشورهای اروپایی را به عنوان یک اهرم فشار استفاده کنند. البته در زمینه این مسائل با درایت مسئولان کشوری مصون هستیم.

حسینی می‌افزاید: کاهش وابستگی بودجه مملکت به نفت در چشم‌انداز ما مطرح است و باید در دستور کار قرار گیرد. حرکت‌هایی هم در این زمینه در دولت نهم و دهم انجام شده است ولی این حرکت‌ها باید سرعت داده شود و وابستگی ما به نفت کاهش یابد.

وی بیان می‌کند: در این زمینه نخستین و مهمترین موضوع، صادرات غیرنفتی است؛ صادراتی که با افزایش آن‌ و ایجاد برنامه مدون می‌توانیم کشور را توسعه بخشیم. برای اینکه صادر کننده مشکلات عدیده‌ای نداشته باشد، باید طرح تحول اقتصادی اجرایی شود. مرحله دیگر طرح تحول اقتصادی، از بین بردن بروکراسی‌هایی است که از صادرات، جلوگیری و برای صادرکننده ما مشکلاتی ایجاد می‌کند. سیستم نظام پولی، بانکی و مالیاتی و سیستم عوارض و گمرکات ما باید اصلاح شود تا بتوانیم در کنار مشوق بودن، رغبت و انگیزه را نیز برای صادرکنندگان ایجاد کنیم؛ در این صورت صادرکنندگان به سمت صادرات روی می‌آورند و زمینه تولید در کشور ایجاد می‌شود.

وی معتقد است: در حال حاضر متاسفانه برخی مواد، خام فروشی می‌شود؛ می‌توانیم مواد معدنی و دیگر مواد موجود را در کشور، فراوری کنیم و به ایجاد شغل و ارزش افزوده در کشور بپردازیم؛ ضمن این‌که صادرات به چند برابر افزایش خواهد یافت.

به گزارش ایسنا، باید بپذیریم "نفت" هم‌چون سایر منابع، روزی پایان می‌پذیرد؛ باید دید که مسئولان با اندیشیدن و اجرای چه تمهیداتی، با توسعه و پاسداری از ذخایر طبیعی، در جهت کاهش وابستگی کشور به این صنعت ملی گام برمی‌دارند.