بررسی سیستم‌های بانکداری و پرداخت الکترونیک در کشور عراق
یکی از اهداف اصلی بانک مرکزی عراق، تقویت رشد و رونق پایدار و مبتنی بر توسعه سیستم مالی رقابتی و بازار-محور است.به‌منظور تسهیل تحقق این اهداف، بانک مرکزی این کشور یکی از وظایف اصلی خود را بر محور ایجاد، نظارت و ارتقای یک سیستم جامع پرداخت بنا نهاده است.
به گزارش پایگاه خبری بانکداری الکترونیک کانون توجه این برنامه تا به امروز ایجاد و ارتقای زیرساخت‌های اساسی برای سیستم پرداخت ملی بوده است.
علی‌رغم اینکه در اسناد بانک جهانی هیچ اطلاعاتی در مورد سیستم تسویه اوراق بهادار در عراق وجود ندارد، در سال 2008، حدود 3 میلیون دلار از طریق مهاجران عراقی به این کشور ارسال شده است.
به‌منظور آشنایی با سیستم‌های بانکداری و نظام‌های پرداخت در سراسر جهان مطالعه کاملی در امور روابط عمومی و تبلیغات صورت گرفته است. در مقاله حاضر، به‌عنوان اولین بخش از این مطالعه، به بررسی و تحلیل سیستم‌های بانکداری و پرداخت الکترونیک در کشور عراق پرداخته‌ایم.
– معرفی سیستم‌های پرداخت در عراق
سیستم پرداخت الکترونیک در عراق به‌عنوان تضمینی برای انجام اتوماتیک سفارشات پرداختی بین بانک‌ها و شبکه‌ای کارآمد و امن طراحی شده است. بانک مرکزی عراق (CBI)تسویه حساب‌ها را مدیریت کرده و امنیت و کارآمدی سیستم پرداخت و عملیات تسویه را تضمین می‌کند.
شبکه پرداخت شامل سیستم‌های زیر است:
1- سامانه تسویه ناخالص آنی- RTGS
سامانه تسویه ناخالص آنی در 24 اوت 2006 فعال شد. این سامانه بانک مرکزی عراق را با شعب اصلی بانک‌ها و وزارت دارایی برای تبادل تراکنش‌های با ارزش بالا در درون عراق مرتبط می‌کند.
2- مرکز تسویه اتوماتیک چک- C-ACH
سیستم تسویه اتوماتیک چک به بانک‌های همکار و شعب آنها امکان تبادل اتوماتیک پرداخت را فراهم می‌کند. تسویه نهایی پردازش شده و به سامانه تسویه ناخالص آنی RTGS فرستاده می‌شود. در این سیستم چک‌های رمزدار تبدیل شده و کپی‌های اصلی چک‌ها در شعبه سپرده نگهداری می‌شود سپس نسخه الکترونیک اطلاعات چک از طریق شعبه به سیستم اداری مرکزی ارسال می‌شود. این سیستم در 14 سپتامبر 2006 برای شعب مرکزی بانک‌ها (بانک الرافدین، بانک الرشید، بانک بغداد، بانک تجارت، بانک خاورمیانه) فعال شد. از آن زمان تعداد مشترکین افزایش یافت و اکنون بیش از 19 بانک و شعب آنها با بانک مرکزی عراق همکاری می‌کنند.
3- سامانه ثبت اوراق بهادار دولتی- GSRS
سامانه ثبت اوراق بهادار دولتی، اوراق بهاداری را که توسط بانک مرکزی عراق و وزارت دارایی منتشر شده است، مدیریت می‌کند. با استفاده از این سامانه بانک مرکزی عراق کنترل بیشتری بر نقدینگی خواهد داشت. این سامانه در نوامبر 2008 فعال‌سازی شد.
– سیستم پرداخت خرد در عراق
چارچوب قانونی کارکرد بانک‌ها تحت مجموع قوانین بانکداری مصوب 19 سپتامبر 2003 و قانون بانک مرکزی عراق مصوب 6 مارس 2004 تعیین شده است. اجرای این قوانین می‌تواند کشور عراق را در ردیف کشورهای دارای استانداردهای بین‌المللی بانکداری قرار داده و خودکفایی اقتصادی از طریق ایجاد یک سیستم بانکی امن، رقابتی، دقیق و عملیاتی را به ارمغان آورد. یکی از اهداف بانک مرکزی عراق حفظ ارزش پول داخلی و ارتقای سیستم مالی پایدار و رقابتی با کمک همین قوانین است.
قوانین ضروری سیستم پرداخت در زمینه قطعیت پرداخت، سیستم‌های پرداخت الکترونیک و نقد کردن چک همچنان در حال توسعه یا تحت بازبینی بانک مرکزی عراق قرار دارد؛ با این وجود توافق‌های قانونی برای مشارکت در سیستم پرداخت عراق به همه اعضا و مشارکت‌کنندگان اطمینان می‌دهد که حقوق ایشان در داخل سیستم مذکور محفوظ خواهد ماند. به‌علاوه عمل به دستورالعمل‌های بانک مرکزی در زمینه فرآیندها و قوانین سیستم‌های پرداخت، بر اساس توافقنامه مشارکت‌کنندگان IPS قانونا برای مشارکت‌کنندگان الزامی است. قانون اوراق بهادار نیز در سال 2004 منتشر شد اما این قانون جهت پوشش فعالیت‌های بخش خصوصی و همچنین قانون‌گذاری بازارهای اصلی و دوم اوراق بهادار دولتی، نیاز به اصلاح دارد.
براساس اسناد موجود در سایت بانک جهانی، سیستم پرداخت خرد کشور عراق با وجود اینکه در سال 2006 با مشارکت پنج بانک راه‌اندازی شد اما سیستم مرکز کلیرینگ (ACH) آن تا آغاز سال 2009 به بهره‌برداری کامل نرسید. در حال حاضر 15 بانک برای عضویت در ACH ثبت‌نام شده‌اند و بانک مرکزی این کشور در نظر دارد این سیستم را در تمام استان‌های عراق راه‌اندازی کند. بانک مرکزی با توجه به سیستم RTGS، شعب بانک‌ها را برای ورود به این سیستم آموزش می‌دهد. برای توسعه سیستم پرداخت خرد نیز یک سیستم اتوماتیک پردازش چک در حال طراحی است.
– جهش بزرگ بانکی در عراق به کمک USAID
بانک مرکزی عراق و 1 USAID میزبان مشترک کنفرانس پروژه توسعه مالی عراق به‌نام «یکپارچه‌سازی بخش بانکداری و سرویس‌های مالی در عراق» بودند. این نشست که در تاریخ 18 و 19 نوامبر 2011 در استانبول برگزار شد، پیرامون تغییرات پیشرو در سیستم پرداخت است که پتانسیل ایجاد تحولی انقلابی در بخش بانکداری عراق را دارد.
تغییر نخست معرفی «سوییچ ملی» برای پردازش تراکنش‌های کارت اعتباری و ATM است. این سوییچ موجب اتصال تمامی دستگاه‌های خودپرداز و پایانه‌های فروش کارت اعتباری به یک پلت‌فرم عمومی می‌شود. در حال حاضر، هر بانک صادرکننده کارت سیستم مخصوص خود را دارد و از آنجا که پایانه‌های فروش به تمامی سیستم‌ها متصل نیستند، یک کارت در همه‌جا قابل استفاده نیست و تعجبی ندارد که در حال حاضر در عراق تقریبا بهای همه‌چیز نقدی پرداخت می‌شود.
تغییر دوم راه‌اندازی سیستم پرداخت موبایلی جامع عراق IIMPS2 است. این سیستم بانکداری تلفنی را از طریق تلفن‌همراه برای افرادی که حساب بانکی ندارند میسر می‌کند. کاربران می‌توانند با شماره‌گیری یک عدد و صحبت با نماینده بانک، حساب بانکی باز کنند. سپس با ایجاد سپرده نقدی از طریق شعب و نمایندگی‌های مورد تایید بانک، برداشت انجام دهند. بنابراین پرداخت، چیزی بیش از یک تماس تلفنی برای انتقال وجه به حساب فروشنده نبوده و نیازی به حمل دسته‌های پول برای پرداخت نیست.
انتظار می‌رود که این دو سیستم تا سال 2013 راه‌اندازی شوند. این در حالی است که راه‌اندازی سیستم موبایلی مفیدتر به‌نظر می‌رسد زیرا علی‌رغم وجود سوییچ ملی، ممکن است پذیرندگان تمایلی به قبول کارت‌های اعتباری به‌واسطه هزینه تحمیلی و امکان پیگیری قانونی از طرف اداره مالیات، نداشته باشند. اما می‌توان امید داشت که IIMPS به آسانی توسط افرادی که تلفن‌همراه دارند، به‌کار گرفته شود. بدین ترتیب تعداد مشتریان بالقوه بانک‌ها افزایش می‌یابد. هم‌اکنون کاربران تلفن‌همراه و افراد فاقد حساب بانکی در مجموع 80 درصد جمعیت عراق را تشکیل می‌دهند.
– مطالعه موردی: ارزیابی شرکت MONTRAN از وضعیت سیستم‌های پرداخت در عراق
در این بخش به بررسی ارزیابی شرکت MONTRAN از وضعیت سیستم‌های پرداخت در عراق و راهکارها و سمت‌وسوی آینده این صنعت می‌پردازیم.
شرکت MONTRAN این ارزیابی را با اهداف زیر به انجام رسانده است:
بهبود سیستم‌های انتقال داخلی و بین‌المللی، پردازش چک و انواع سیستم‌های کلیرینگ و تسویه
– تقویت زیرساخت سیستم‌های پرداخت عراق با هدف ارایه مزایای بهتر به مشتری و ایمن کردن بانکداری در عراق
شرکت آمریکایی MONTRAN به مدت سی سال به‌عنوان یکی از پیشروترین ارایه‌دهندگان راهکارهای سیستم‌های پرداخت در جهان مطرح بوده و محصولات و خدمات این شرکت شامل طراحی، توسعه، اجرا و پشتیبانی سیستم‌های پرداخت و تسویه و ارایه محصولات تکمیلی در صنایع خدمات مالی است. این شرکت در طول فعالیت‌های خود بیش از 100 پروژه سیستم‌های پرداخت را در بیش از 40 کشور اجرا کرده است.
شرکت Montran همچنین سیستم فعلی پرداخت عراق (IPS) را توسعه داده و پیاده‌سازی کرده است.
اجزاء IPS عبارتند از:
– سیستم واریز ناخالص آنی RTGS
– اطاق کلیرینگ اتوماتیک ACH
– سیستم ثبت و فروش اوراق بهادار و اوراق قرضه دولتی GSRS
با این وجود طبق ارزیابی این شرکت، ساختار فعلی بانکداری در عراق فاقد قابلیت‌های تحویل کارآمد خدمات بانکداری است. تمامی بانک‌ها دارای ارتباط اتوماتیک با شبکه مرکزی بانکی نیستند و بسیاری از آنها از ارتباط نیمه اتوماتیک بهره می‌برند.
با توجه به ارزیابی شرکت توسعه‌دهنده سیستم فعلی پرداخت در عراق، از مهمترین اقدامات لازم‌الاجرا در آینده نزدیک به‌منظور تقویت سیستم پرداخت این کشور، راه‌اندازی شبکه پرداخت الکترونیک برای پردازش پرداخت‌های خرد و ایجاد شبکه پایانه‌های فروش و پرداخت کارتی است که در حال حاضر در این کشور به شکل کاملا محدود و ضعیفی وجود دارد. (معصومه وکیلی- امور روابط عمومی و تبلیغات)
پاورقی‌ها
1U.S. Agency for International Development
2Iraq Interoperable Mobile Payments System
منابع
"Iraq: Letter of Intent, Memorandum of Economic and Financial Policies, and Technical Memorandum of Understanding." Imf.org. 2011,Web. 5 June 2012.
"Iraq National Retail Payment Systems
Infrastructure." Cbi.iq. Official, 2011, Web. 29 May 2012.
"Iraq Payment System." Cbi.iq. Official, 2012, Web. 5 June 2012.
"Leveraging the Iraq Payment Systems Infrastructure to deliver Customer Benefits and Secure Banking in Iraq." Izdihar-iraq.com. Software provider, Web. 29 May 2012.