وقتی دریای خزر؛ فاضلاب شهرهای ساحلی می شود!
دریای خزر، غیر از وجه هویتی آن، برای بسیاری از مردم ایران خاطره انگیز است و همواره مورد علاقه بسیاری از ما ایرانی‌هاست. رفتن به شمال همیشه به شوق دریای زیبای خزر از لذت‌بخش‌ترین سفرهای ایرانی‌ها به ویژه پایتخت‌نشینان است. اما این اظهار علاقه متاسفانه با نوعی بی‌مهری شدید به این طبیعت آمیخته شده است و آلوده شدن این دریاچه روزبه‌روز به وسیله مسافران وهمچنین ساکنان سواحل خزر، بیشترمی‌شود. از سال گذشته تاکنون روند آلودگی دریای مازندران بحرانی است و سلامت مردم را بسیار تهدید می‌کند.
به گزارش پایگاه خبری بانکداری الکترونیک،به نقل از عصر ایران طبق گزارش‌های مختلف سهم ایران از آلودگی دریای خزر البته در حوزه آلودگی خانگی نسبت به سایر کشورهای دریای خزر،12 درصد و به عبارتی بیشترین سهم است. این آلودگی‌ها شامل آلودگی‌های نفتی، خانگی، صنعتی و کشاورزی است. 7میلیون نفر جمعیت ساحل‌نشین ایرانی از یک طرف و 20 درصد جمعیت مسافرانی که هر ساله به این سواحل سفر می‌کنند، با بی‌مهری و بی‌اعتنایی زیبایی را از دریای مازندران گرفته‌اند. همچنین کوتاهی‌های دولت و مسئولان مربوطه نسبت به این معضل، این دارایی طبیعی و خدادادی را تبدیل به کانون آلودگی کرده است.
فاضلاب خانگی مهم‌ترین منبع آلودگی
خزر، به عنوان بزرگ‌ترین دریاچه جهان بیش از 740 کیلومتر خط ساحلی دارد که در سال‌های اخیر مملو از آلودگی میکروبی از سمت ایران شده است. سالانه 400 میلیون متر مکعب فاضلاب در شمال کشور تولید می‌شود که فقط 40 درصد آن تصفیه می‌شود و 60 درصد باقی مانده به صورت مستقیم و غیرمستقیم به دریای خزر می‌ریزد؛ ازاین‌رو شنا کردن در این آ‌ب‌ها خطرناک است.
با وجود همه هشدارهای زیست‌محیطی سالانه بیش از 1017 میلیون مترمکعب فاضلاب وارد خاک و آبراه‌های استان مازندران می‌شود.
به گفته مدیر برنامه محیط‌زیست دریای خزر، خطرناک‌ترین تهدیدکننده خزر درسواحل ایران آلودگی میکروبی است نه شیمیایی. دکتر «حمیدرضاغفارزاده» همجواری دریا با روستاهای فراوان را عامل اصلی این معضل دانسته و می‌گوید: «شهر یک میلیون نفری رشت، پاسخ گویای این سوال است چرا که همه فاضلاب شهری و صنعتی این مناطق بدون تصفیه به رودخانه‌های منتهی به دریا می‌ریزد. بنابراین منشأ این آلودگی میکروبی کاملا مشخص است و نیازی به فرافکنی ندارد.»
یک کارشناس محیط‌زیست در این باره به تهران امروز گفت: انواع آلودگی فاضلاب‌های خانگی بیشتر نیترات، فسفات، انواع و اقسام میکروب‌ها، کلیفرم‌ها، آنتروکک‌ها و پاتوژن‌ها را وارد آب می‌کنند. نیترات و فسفات باعث مغذی شدن آب دریای خزر می‌شوند. مغذی شدن آب در طولانی مدت، رشد بی‌رویه جلبک‌ها و بروز پدیده کشند قرمز را موجب می‌شود.
«مهدی حاج براتی» افزود: «این آلودگی‌ها یا از طریق خوردن آب وارد بدن انسان می‌شوند یا در تماس پوستی با بدن از طریق آب موجب حساسیت‌ها و بیماری‌های جلدی می‌شوند.» به گفته این کارشناس، آلودگی فاضلاب‌های خانگی بیشترین سهم آلودگی‌هاست که متاسفانه تاکنون هیچ تدبیری برای آن نشده است.
طغیان سطح آب، عاملی دیگر
یک کارشناس ارشد حوزه بهداشت محیط از عوامل موثر دیگر در آلوده شده این دریا را طغیان سطح آب و به تبع آن کوچ آبزیان می‌داند. «وحیده غبیشاوی» با بیان اینکه دریای خزر یکی از آب‌های مهمی است که توسط ترکمنستان، قزاقستان، روسیه و آذربایجان و ایران احاطه شده است، می‌گوید: «80درصد آلودگی دریای خزر متعلق به جریان آب از رودخانه ولگا و سایر رودخانه‌های غرب از جمهوری آذربایجان به دریای خزر است.»
به گفته وی، آلودگی درسواحل باکو (Baku) و قزاقستان آن قدر زیاد است که تقریبا هیچ نژادی از آبزیان در این مناطق که از نظر منابع غذایی و فعالیت‌های ماهی‌گیری بتوان روی آن حساب کرد، وجود ندارد. که متاسفانه علت این امر کوچ آبزیان و آلودگی گسترده این مناطق بوده است.
همچنین نشت مکرر و زیاد نفت به نواحی ساحلی در آذربایجان و قزاقستان از عمل فتوسنتز و تبخیر منابع گیاهی دریایی ممانعت به عمل آورده و یکی از دلائل عمده بسیار مهم برای طغیان سطح آب دریای خزر دراواسط سال 1994 جریان 588میلیون متر مکعب از مواد زائد و پسماندهای بالغ بر 40 کارخانه و پالایشگاه در باکو به سمت دریای خزر بوده که از 2000 تن پسماند ومواد آلاینده، اکثریت آن متعلق به پسماندهای نفتی بوده است.
این کارشناس معتقد است که آب دریای خزر نیمه شور است و در حدود 44درصد از ظرفیت دریاچه‌های دنیا را در بر می‌گیرد. طبق آخرین برآورد مقدار افزایش آب حدود 220سانتی‌متر در دریای خزر بوده است.
به‌طوری که دانشمندان پیش‌بینی می‌کنند میزان آب در سال‌های آتی آنقدر افزایش می‌یابد که ما باید انتظار افزایش آب را در سال 2010 تا حدود 3 متر داشته باشیم. همچنین میزان درآمد نفت دریای خزر حدود 350 هزار بشکه در روز است و این دریا بالغ بر 1000 چاه نفت و 100سکوی نفتی دارد.
وی می‌افزاید: «پسرفت و انقراض انواع آبزیان دریای خزر از سال 1990 دیده شد که این امر باعث تحریک مسئولان محافظت از محیط‌زیست و سواحل برای پیشگیری از این معضل و آسیب وارده به اکوسیستم دریا شد. به همین خاطر نمایندگان کشورهای منطقه سرانجام برای تنظیم پروژه‌های اجرایی و سایر استانداردها برای بهبود وضع محیط‌زیست دریای خزر تصمیماتی اتخاذ کردند که امیدواری بسیاری ایجاد کرد.»
شهرهای شمالی تصفیه‌خانه فاضلاب مناسب ندارند
نزدیکی کارخانه‌های صنعتی به رودخانه‌ها و ورود فاضلاب‌های تصفیه نشده آنها به دریا، باعث آلودگی شدید دریای خزر است. نداشتن تصفیه‌خانه‌های شهری در شهرهای شمالی از معضلاتی است که تاکنون فکری به حال آن نشده است. با توجه به اینکه دو سال گذشته «عبدالرضا کرباسی» مدیرکل دفتر بررسی آلودگی‌های دریایی سازمان حفاظت از محیط‌زیست اعلام کرد که دریای سمت چالوس، نوشهر و نور آلوده است و وزارتخانه‌های بهداشت و نیرو باید برنامه مدونی داشته باشند تا شهرهای بالای 30 هزار نفر جمعیت تصفیه‌خانه فاضلاب شهری داشته باشند اما این کار به دلیل نداشتن بودجه هنوز انجام نشده است. جالب اینکه در سال‌های گذشته مسئولان فقط از این بابت اظهار نگرانی کرده‌اند.
چنانکه سال 90 معاون رئیس‌جمهوری از روند افزایش ورود فاضلاب‌های خانگی به دریای خزر در منطقه شمال ابراز نگرانی کرد.
«محمد‌جواد محمدی‌زاده» در آن زمان آلودگی دریای خزر را صرفا متعلق به ایران و استان‌های شمالی ندانست و گفت: برخی کشورهای منطقه‌ای نظیر آذربایجان بیشترین آلودگی منطقه را به واسطه استخراج نفت در دریای خزر صورت می‌دهند. بیشترین ضایعات و آلودگی دریای خزر نفتی بوده است و متاسفیم که دولت آذربایجان اقدام جدی برای کاهش آلایندگی در دریای خزر صورت نمی‌دهد.
در همان زمان مقرر شد از طریق وزارت نیرو و ظرف زمانی پنج سال آینده، تصفیه‌خانه‌های فاضلاب در نواحی و شهرک‌های صنعتی استان‌ها ایجاد شود تا عملیات پاکسازی قبل از رهاسازی شکل گیرد. همچنین مقرر شد احداث کارخانه زباله سوز در شهرهای شرقی و غربی مازندران در ماه‌های آینده انجام گیرد که این مسئول وعده اجرای این طرح را ظرف سه تا پنج سال در استان‌های گیلان، گلستان، مشهد مقدس و تهران و سایر نقاط کشور داده بود که متاسفانه هنوز عملی نشده است.
همچنین براساس اهداف برنامه پنجم توسعه، سازمان حفاظت محیط‌زیست کشور موظف شد حدود 45 هزار تن زباله تولیدی روزانه کشور را به روش‌های کمپوست و زباله سوز امحای بهداشتی کند.
اما گویی همه این وعده‌ها فقط در حد شعاربود و چند صباحی مردم را امیدوار کرد اما با گذشت زمان، آنچه شاهد هستیم آلوده‌تر شدن دریای خزر و از بین رفتن آن است.