تحلیل دلایل سفر نوری مالکی به تهران

به گزارش پایگاه خبری بانکداری الکترونیک،قرار است امروز چهارشنبه، نوری مالکی، نخست وزیر عراق به تهران سفر کند و با مقام‌های ایرانی دیدار مفصلی داشته باشد. در همین حال با اینکه تا انتخابات عراق نزدیک به پنج ماه باقی است، درگیری‌های سیاسی عراقی‌ها از هم اکنون آغاز شده است. باید گفت، نوک تمام حمله جریان‌های سیاسی نیز متوجه نوری مالکی است.

بنا بر ‌قانون انتخابات عراق پس از برگزاری انتخابات احزاب پیروز رئیس جمهور را معرفی کرده و رئیس‌جمهور منتخب نخست وزیر را از میان احزاب پیروز به نمایندگان مجلس معرفی می‌کند. جلال طالبانی، رئیس جمهوری عراق نیز بیمار است و کرد‌ها بر سر جانشینی او اختلاف نظر دارند، بنابراین، اکنون‌ بحث نخست‌وزیری و ریاست‌جمهوری به دو معضل بزرگ عراق تبدیل شده است.

در همین زمینه با مسعود اسداللهی از کار‌شناسان برجسته کشور عراق درباره علل سفر مالکی به تهران و اوضاع کنونی داخلی عراق به گفت‌و‌گو نشستیم.

* آ‌قای اسد‌اللهی نزدیک به پنج ماه دیگر به انتخابات عراق ‌باقی است؟ وضعیت گروه‌بندی‌ها و جناح‌بندی‌ها در این کشور چگونه است؟

ــ از دیرباز، صحنه سیاسی عراق دچار مشکلات زیادی بوده است. نیروهای خارجی و کشورهای خارجی تلاش می‌کنند‌ در این کشور تأثیرگذار باشند. ما می‌بینیم‌ که عربستان سعودی و حتی تا اندازه‌ای قطر در ماه‌های اخیر تلاش کردند با صرف هزینه‌های هنگفت، نه تنها در میان اهل سنت عرب تأثیر‌گذار باشند و آن‌ها را سمت هدف‌هایی که دارند سوق بدهند، بلکه در تلاشند‌ در جبههٔ احزاب شیعی عراق هم تفرقه بیندازند و نوع ائتلاف‌های گذشته را برهم بزنند. آن‌ها‌ می‌کوشند، بخشی از شیعیان را به سمت مخالفت با آقای مالکی و بقیه گرو‌ها بکشانند و اکثریت شیعی را که باعث تشکیل دولت مالکی می‌شد‌ از میان ببرند.

از سوی دیگر، ترکیه ‌تلاش می‌کند‌ با نفوذ سیاسی در گروه‌های عراقی، تأثیر خودش را داشته باشد. مثلاً طارق هاشمی که معاون رئیس جمهور عراق بود، پس از اینکه نقش این فرد در عملیات تروریستی قطعی شد، دادگاه عراق نسبت به ایشان احکام قطعی صادر کرد. آقای طارق هاشمی به ترکیه پناهنده شد و الان هم در این کشور است. ترکیه تلاش داشت‌ در یکی دو سال اخیر از طریق آقای هاشمی در میان اهل سنت تأثیر‌گذار باشد.

کردهای عراق نیز‌ وضعیت خاص خودشان را دارند. اهداف آن‌ها اهداف مشخصی در صحنه سیاسی عراق است؛ البته بیماری طالبانی و بحث جانشینی وی هم ایجادساز شده است.

از سوی دیگر، این شیعیان هستند که از تعداد زیادی گروه و احزاب سیاسی تشکیل می‌شوند. این امر باعث شده ‌که صحنه سیاسی عراق پیچیده‌تر شده باشد. متأسفانه ما دیدیم در ماه‌های اخیر عربستان، قطر و حتی تا حدی ترکیه تلاش کردند که آقای مقتدا صدر را از صف ائتلاف احزاب شیعی جدا کنند و این‌ها را به سمت حزب اسلامی آقای طارق الهاشمی بکشانند. این‌ها به دنبال این موضوع هستند که ائتلافی متشکل از بارزانی، مقتدا صدر ایاد علاوی و اهل سنت عرب تشکیل دهند و با این ائتلاف جدید وارد انتخابات شوند و اکثریت را به دست بیاورند‌ و پس از آن دولت را به ریاست ایاد علاوی تشکیل دهند.

در جبهه شیعیان مجلس اعلای عراق، گروه بدر، گروه‌های ‌شیعه از جمله حزب‌الدعوه و گروه‌های دیگری در مجموعه ائتلاف شیعی قرار دارند. ‌اوضاع کنونی بسیار حساس است و گروه‌های عراقی، باید هشیار باشند. گرو‌هایی که در صحنه سیاسی عراق مشارکت دارند، نباید بگذارند نفوذ کشورهایی همچون عربستان شدت گیرد.

* آقای دکتر بحث وضعیت طالبانی و آینده ریاست جمهوری عراق چگونه خواهد بود؟

ــ اخباری درباره مرگ آقای طالبانی پخش شده، ولی حتی اگر ایشان زنده هم بمانند، قادر به انجام وظایف ریاست جمهوری نخواهند بود. طالبانی نقش بسیار مهمی در صحنه عراق داشتند‌. وی نقش یک متوازن کننده صحنه سیاسی عراق را داشت‌ ‌و سعی می‌کرد، از هر ‌افراط‌گرایی و ائتلاف‌های تندرور در عراق جلوگیری کند و سیاست‌های عاقلانه و مدبرانه در پپش بگیرد. ما دیدیم، که یکی دو سال پیش، همین ائتلافی که عربستان دنبال آن بود به سمت این رفت که آقای مالکی را استضیاح و دولت ایشان را سرنگون کند. نقش جلال طالبانی در آن دوران انحصاری بود. وی با استفاده از اختیارات ریاست جمهوری، نگذاشت دولت مالکی سرنگون شود. با خروج طالبانی‌ از صحنه عراق، متأسفانه این کشور از وجود یک چهره معتدل، عاقل و دارای نفوذ که در سطح جهانی‌ کاملا شناخته شده بود، محروم شد.

در اوضاع کنونی عراق دو موضوع برجسته است. اگر قرار شود که پست ریاست جمهوری در دست کرد‌ها ‌بماند، چه شخصی می‌تواند این پست را به عهده بگیرد؟ آقای بارزانی قطعا مایل است ‌علاوه بر اینکه در اقیلم کردستان چهره بلا‌منازع است، در حکم رئیس جمهور عراق نیز نقش ایفا کند. اهل سنت عراق از غبیت طالبانی می‌خواهند این استفاده را کنند که دوباره صحنه را به پیش از سال 2003 برگردانند و پست ریاست جمهوری را مال خود کنند؛ بنابراین، درگیری سختی در صحنه دیگر بر سر پست ریاست‌جمهوری وجود دارد.

آیا این پست در اختیار‌ها کرد‌ها ‌می‌ماند‌؟ اگر این باشد صحنه سیاسی به گونه‌ای دیگر خواهد بود. اگر به دست اهل سنت بیفتد، به گونه‌ای دیگر خواهد بود. باید منتظر شد این کنش و واکنش‌های سیاسی در عراق به کدام سمت گرایش پیدا خواهد کرد.

* در چند وقت اخیر، جریان شیعی صدر به عنوان خط مقدم مخالفت با نوری مالکی مطرح شده، شما علت اصلی مخالفت را چه می‌دانید؟

ــ مقتدا صدر‌ برای خود و خانواده‌اش، امتیازاتی ‌قائل است و بر این باور دارد ‌‌که در‌ دوران حکومت صدام، خانواده ایشان عراق را ترک نکردند و پدر و برادر‌های ایشان در صحنه بودند و به این علت به دست صدام به شهادت رسیدند؛ بنابراین، آقای مقتدا صدر خود را برای حکومت محق دانسته و خودش را سردمدار جریان تشیع در عراق می‌داند و هچ حقی ‌برای دیگران قائل نیست. از لحاظ شخصیت فردی، ایشان ‌جوانی است‌ که سواد فقهی خیلی بالایی ‌و ‌عمق فکر سیاسی ندارد.

ما در ‌سال‌های پس از صدام می‌بینیم که شخص آقای صدر فراز و نشیب‌های بسیاری داشته ‌است. تندروی‌های ایشان‌ باعث درگیری‌های بین شیعیان و کشته شدن شمار بسیاری افراد شده است. به علت اشتباهاتی که ایشان مرتکب شد، بسیاری از طرفداران خود را از دست داد. در واقع جریان صدر، دو سه انشعاب در جریان شیعی عراق ایجاد کرد و افراد بسیار نزدیک به ایشان جدا و جریان‌های موازی دیگری را تشکیل دادند. الان آقای مقتدا صدر نفوذ کامل خود را ندارد. با این حال اگر که عربستان موفق شود، ایشان را به سمت خودش بکشد، قطعا این شکافی است میان شیعیان عراق و می‌تواند پیامدهای خطرناکی داشته باشد. تلاش زیادی می‌شود که ایشان تصمیمات درست گیرد و از افراط‌گرایی و قدرت طلبی خودش را دور کند. ایشان مسائل سیاسی عراق را شخصی کرده و به خاطر این اهداف شخصی اشتباهات استراتژیک را مرتکب می‌شود.

* موضوع ایران در رخدادهای اخیر عراق چیست؟

ــ دیدگاه جمهور‌ی اسلامی ایران، همواره این بوده‌ که دولت ‌دشمن ایران در عراق بر سر کار نیاید. ایران هیچ گاه نخواسته دولت عراق تحت نفوذ ایران ‌یا یک شخصیت وابسته به ایران حاکم بر عراق باشد. ایران با توجه به تجربه تلخ دوران صدام و دوران جنگ تحمیلی هشت ساله نمی‌خواهد در عراق‌ با آمدن ‌فردی که تمایلات خصمانه نسبت به ایران دارد، دوباره تاریخ تکرار شود؛ بنابراین، صرف‌نظر از شخص مالکی، مهم این است که انتخابات بدون نفوذ خارجی برگزار شود و نتیجه آن هم ‌این باشد که دولتی بر سرکار آید که با تمام همسایه‌های روابط دوستانه داشته و حسن همجواری را رعایت کند.

صدام تنها با ایران دشمنی نکرد، بلکه روابطش با سایر کشور‌ها‌ی منطقه نیز بد بود؛ بنابراین، نباید گذاشت تاریخ صدام تکرار شود. ایران پیش از مالکی از ابراهیم جعفر‌ی هم حمایت می‌کرد. برای ایران شخص خیلی مهم نیست. هرچند آقای مالکی از نظر قدرت مدیریت یک توانایی بالایی از خود‌ نشان داد. شاید الان یک مشکل در صحنه سیاسی عراق این باشد که یک شخص توانایی که قدرت مدیریت داشته باشد، کم است. از این نظر ادامه حکومت نوری مالکی این حسن را دارد که خودش شخصیت مقتدری ‌است، ولی ‌انتقادهایی به ایشان وارد است. شاید اگر مالکی، مقداری با سعه صدر بیشتر با مخالفان برخورد ‌و یا تلاش می‌کرد گروه‌های دیگر را در تصمیم‌گیری شریک کند و در واقع با سیاست باز‌تری عمل می‌کرد، امروز دولت وی ‌مشکلات کمتری داشت. اگر نوری مالکی بتواند این نوع اشکالاتی که در دوره قبلی خودش را داشت، برطرف کند، بهترین گزینه برای آینده عراق است؛ اما این گونه نیست که کس دیگری به غیر از ایشان نباشد. مثلا ابراهیم جعفری نیز وجود دارد. این افراد هم می‌توانند در صورتی که اکثریت گرو‌ها از آن‌ها دفاع کنند، عراق را رهبری کنند. امروزه عراق با چالش سنگین امنیتی و اقتصادی روبه‌روست که امنیت ملی این کشور را به خطر انداخته است؛ بنابراین، گویا یک نوع بازنگری در ‌رفتار سیاسی احزاب و شخصیت‌های عراق مورد نیاز است تا در انتخابات بعدی با ‌دید بهتری عمل ‌کنند.

* آقای اسداللهی، سفر نوری مالکی به تهران را چگونه ارزیابی می‌کنید؟

ــ دو بازیگر اصلی در صحنه عراق امریکا و ایران هستند. بی‌گمان ایران یکی از بازیگران اصلی در عراق است و این چیزی است که همه دنیا به آن اعتراف می‌کنند. میزان نفوذ ایران در عراق بر کسی پوشیده نیست‌. ایران توانسته است بسیاری از مشکلات عراق را حل و وفاق ملی در آنجا به راه اندازد. ما دیدیم که ایاد علاوی با یک کرسی بیشتر انتخابات گذشته را پیروز شد، ولی موفق نشد دولت تشکیل بدهد. ‌به این علت‌ که گروه‌های هم‌پیمان ایران با وی تعامل نکردند و ایران توانست از این محبوبیت استفاده کند و یک نوع ائتلاف پشت سر مالکی تشکیل دهد و مالکی به نخست وزیری عراق برسد. قطعا آقای مالکی در این سفر علاوه بر روابط دوجانبه دو کشور مسأله ادامه نخست وزیری خود را مد نظر خواهد داشت. او می‌خواهد از نفوذ ایران در انتخابات آینده عراق استفاده کند.

* نقش امریکا چیست؟

ــ امریکایی‌ها نیز در عراق تأثیر‌گذار و تعیین کننده هستند. آن‌ها نیز قطعا گزینه مالکی را ترجیح می‌دهند؛ بنابراین، ایران و امریکا می‌توانند تعیین کننده باشند، نه اینکه نتیجه اتنخابات را تغییر ‌‌دهند، اما می‌توانند در ائتلاف‌های انتخاباتی تأثیر‌گذار باشند. رابطه کشورهای عربی با دولت عراق، خوب‌ نیست. عربستان تا به امروز نپذیرفته تحول بزرگی در عراق رخ داده است. حکومت عراق بر اساس اصول دمکراسی دولت عوض می‌شود. عربستانی‌ها نمی‌خواهند این موضوع را بپذیرند. آن‌ها از هر نظام‌ مردمی در هر کشور عربی ‌می‌ترسند که مبادا این نوع افکار به کشور خودشان سرایت کند؛ بنابراین، می‌خواهند به هر بهایی وضعیت را به قبل از سقوط صدام برگردانند و همین باعث شده ‌که کشورهای خلیج فارس نیز تحت فشار عربستان رابطه خوبی با دولت عراق نداشته باشند؛ این بر خلاف حسن همجوری است.

از سوی دیگر، ترکیه نیز سیاست‌های خصمانه‌ای نسبت به دولت مالکی داشت. حتی در برهه‌ای آقای اردوغان تلاش کرد با تماس و توافق‌های مستقیم با اقلیم کردستان نقش دولت مرکزی عراق را تضعیف کند. ترک‌ها به تازگی به این نتیجه رسیده‌اند که سیاست‌هایشان در عراق و سوریه اشتباه بوده‌ و برای همین، تلاش می‌کنند به تدریج این سیاست‌ها را تلطیف کنند. به تازگی آقای اغلو به بغداد سفر ‌کرد و تلاش نمود‌ باب جدیدی ‌در روابط بین ترکیه ـ عراق ایجاد کند.

مالکی در چنین شرایطی قطعا می‌بیند، با وجود دشمنی کشورهای حوزه خلیج‌فارس عرب و روابط متشنج با ترکیه، به صلاح است که روابط را با ایران گسترش داده و با ‌نفوذ ایران و همچنین نقش امریکا، سعی کند مانع به هم ریخته شدن اوضاع عراق شود و انتخابات آینده به نحوی برگزار شود که ائتلاف حاکم ‌بماند.

* ارزیابی شما از آینده سیاسی عراق چیست؟

ــ نمی‌شود منکر شد که وضعیت کنونی آقای مالکی در این دوره انتخابات نسبت به دوره گذشته ضعیف‌تر شده است. این یک واقعیت است‌ و دلایل گوناگونی دارد؛ یکی به علت نا‌توانی دولت عراق در برقراری امنیت و اشتباهات نوری مالکی در سپردن امور امنیتی به افسران عراق در زمان رژیم صدام است. مالکی تلاش کرد از نیروهای خبره استفاده کند، ولی متأسفانه افرادی ‌وارد سیستم امنیتی عراق شدند‌ که با مخالفین همکاری می‌کردند و همین‌ باعث شد که وضعیت امنیتی در عراق به شدت خراب شود. هم‌اکنون به طور متوسط هزار تن در عراق کشته می‌شوند؛ این یکی از بزرگ‌ترین اشتباهات مالکی بود.

از سوی دیگر به علت شرایط نابسامان عراق، میزان فساد اداری در عراق خیلی بالاست. به رغم اینکه درآمدهای این کشور از فروش نفت بسیار بالاست، این کشور ‌می‌تواند به آسانی نفت خود‌ را بفروشد. با ‌وجود این، دولت مالکی‌ در مسأله اقتصادی کارنامه قابل قبولی نداشته است. البته باید گفت، گاهی هم کارشکنی‌های قدرت‌های خارجی بوده، ولی کارکرد‌ دولتمردان عراقی هم خیلی قابل دفاع نبوده است. آقای مالکی می‌داند وضعیتش در حال حاضر، متزلزل‌ است و بسیار نیازمند ائتلاف قوی است که پشت سرش باشد. اگر این ائتلاف متزلزل شود، قطعا انتخابات را می‌بازد و دیگر نمی‌تواند به پست نخست‌وزیر برگردد. به همین دلیل مالکی‌ نیازمند یک حمایت داخلی و خارجی است.