اجرای آزمایشی چکاوک در ۱۰۰ شعبه بانکی از بهمن ماه جاری

به گزارش پایگاه خبری بانکداری الکترونیک،محمد‌سعید طباطبایی، مدیر سامانه‌های ملی پرداخت شرکت خدمات انفورماتیک در خصوص آخرین وضعیت این سامانه به خبرنگار ما گفت: «نسخه فنی این سامانه در مراحل نهایی است و قرار است به‌صورت پایلوت از هفته دیگر اجرایی شود. در این صورت در 100 شعبه به‌صورت آزمایشی مبادلات چک، هم به‌صورت دستی و هم به‌صورت الکترونیکی انجام خواهد شد. »

طباطبایی در خصوص تغییراتی که در تبادلات چک به‌صورت الکترونیکی رخ خواهد داد، گفت: «این سامانه برای چک‌های بین‌بانکی عملیاتی می‌شود. در حال حاضر مشتری، چک خود را به باجه کلر در شعبه بانک بدهکار تحویل می‌دهد. ماموران جمع‌آوری در ساعت مشخصی چک‌ها را از سطح شعب جمع آوری می‌کنند و به بانک یا اتاق پایاپای مرکزی تحویل می‌دهند و نماینده بانک بدهکار به‌صورت دستی مجموعه‌ای از اطلاعات مانند مکفی بودن موجودی و غیره را بررسی می‌کند و بر اساس آن تشخیص داده می‌شود که چک باید پاس شود و یا برگشت بخورد. پس از آن تایید به اتاق پایاپای ارسال می‌شود و از آنجا به بانکی که مشتری در آن حساب دارد، اطلاع داده می‌شود تا موجودی به حساب آورنده چک ریخته شود.»

در سیستم فعلی پردازش دستی موجب کندی عملیات تسویه و همچنین بروز خطاهای نیروی انسانی می‌شود، به‌طوری‌که ریسک ناشی از حمل و نقل چک‌ها بسیار بالا و پرهزینه است. همچنین میزان بدهی بانک‌ها روشن نیست و امکان نظارت موثر بانک مرکزی بر فرایند تسویه بین بانکی وجود ندارد.

 طباطبایی در خصوص روندی که در سامانه چکاوک شکل خواهد گرفت، گفت: «همزمان با این پروژه پروژه استاندارسازی چک‌ها در دستور کاری بانک مرکزی قرار گرفت، زیرا برای پیاده‌سازی چکاوک باید استاندارسازی چک‌ها انجام شده باشد و فرمت چک‌ها در همه بانک‌ها یکسان باشد. همچنین هر چک باید بارکد دوبعدی همانند شبنم داشته باشد و اقلام چک مانند نام‌، نام خانوادگی‌، شماره حساب و شماره سریال چک مشخص شود. این اقلام بر نرم‌افزارهای بانک‌ها در همان لحظه خوانده می‌شوند و دیگر نیازی نیست تا کارمند شعبه تک تک اقلام را به‌صورت دستی وارد کند.»

او در ادامه گفت: «پس از آن، تصویر پشت و روی چک و سایر اقلام اطلاعاتی به‌صورت آنلاین به سامانه چکاوک ارسال می‌شود. آنجا اعتبارسنجی‌ها صورت می‌گیرد و کنترل‌‌های بانک مرکزی انجام می‌شود. در صورت اینکه مشکلی نباشد، رکوردی برای بانک بدهکار ارسال می‌شود. بانک بدهکار اقلام چک را ملاحظه می‌کند و با استانداردهایی که در سیستم کربنکینگ وجود دارد، تطبیق می‌دهد و نسبت به پاس‌شدن و یا برگشت خوردن چک اقدام و تایید و عدم تایید را به سامانه چکاوک ارسال می‌کند.»

او افزود: «در خصوص وضعیت پاس شدن و یا برگشت خوردن چک‌ها به‌صورت آنلاین به بانک بستانکار گزارش داده می‌شود. همچنین سامانه‌های نظارتی که بانک مرکزی و سایر نهاد نیاز دارند، بر چکاوک تعریف شده و به‌صورت آنلاین این نظارت صورت می‌گیرد.»

او در پاسخ به این سوال که این روند الکترونیکی چه تاثیری در حضور مشتری دارد گفت‌: «سوئیچ چکاوک آنلاین است، اما بر اساس مدل کسب‌و‌کار و روندی که باید برای گردش کاری طی شود، مشتری باید یکی دو ساعت در شعبه بماند. اما وب‌سرویسی در سامانه دیده شده است که در اختیار بانک‌ها قرار داده می‌شود. در این صورن بانک‌ها می‌توانند این نرم‌افزار را بر سیستم اینترنت بانک یا بانکداری همراه خود پیاده‌سازی کنند تا مشتریان بتوانند وضعیت چک را استعلام کنند و با شماره رهگیری که به مشتریان داده می‌شود بتوانند وضعیت چک خود را بررسی کنند.»

پس از عبور از فاز استعلام روند تسویه چک در سامانه چکاوک آغاز می‌شود. از این پس (بعد از ساعت اداری و وارد نشدن چک جدید به بانک) سیستم به‌صورت آفلاین عمل خواهد کرد و فرایند کاری مشابه فرایند پایا رخ می‌دهد. طباطبایی در خصوص ادامه روند گفت‌: «از اینجا سیکلی شبیه پایا به نام CCS  یا سامانه پایاپای چک داریم که متفاوت با Ach  و مختص چکاوک است. در این حالت به بانک‌ها مجموعه فایل داده می‌شود. مثلا به بانک گفته می‌شود که این مجموعه تراکنش‌ها را به حساب مشتریانت واریز و یا برداشت کن. در نهایت نیز یک مجموعه فایل از وضعیت واریزها و برداشت‌های بانک‌ها آماده می‌شود. در مرحله آخر دستور تسویه بین‌بانکی که در سیستم فعلی به‌صورت دستی انجام می‌شود به‌صورت مکانیزه اجرا می‌شود و فرایند تسویه صورت می‌گیرد.»

ملزومات چکاوک

پیاده‌سازی سامانه چکاوک در سیستم بانکی کشور که از سوی بانک مرکزی از اردیبهشت ‌ماه سال آینده وعده داده شده است، نیازمند وجود ملزوماتی سخت‌افزاری و نرم افزاری در سطح بانک‌ها است.

از یک‌سو شعب بانک‌ها در هنگام دریافت چک باید مجهز به چک‌ریدر باشند تا تصویر چک و اقلام اطلاعاتی آن خوانده شود و از سوی دیگر نرم‌افزارها و سیستم کربنکینگ بانک‌ها باید آمادگی پذیرش و تطبیق‌پذیری در این زمینه را داشته باشند.

همچنین امضای دیجیتالی که وعده فراگیری آن به بهمن‌ماه امسال موکول شده بود، یکی دیگر از ارکان مورد نیاز چکاوک است.

طباطبایی در این زمینه گفت‌: «وقتی سیستم عملیاتی می‌شود، از نظر امنیتی نباید نگرانی وجود داشته باشد. بر این اساس، در مرحله دوم یعنی زمان تهیه تصویر و داده چک نیاز به امضای دیجتالی وجود خواهد داشت تا متصدی کلر با استفاده از امضای دیجتالی تصویر و داده چک را ارسال کند. در این صورت، هم فرایند کنترل می‌شود و رمزنگاری صورت می‌گیرد و هم متصدی نمی‌تواند ارسال داده را انکار کند.»

تغییراتی از جنس زمان

در شرایط فعلی پس از آنکه مشتری چک خود را به باجه کلر در بانک تحویل می‌دهد، وصول چک در تهران حدود 48 تا 72 ساعت کاری و میان تهران و سایر شهرها گاه تا یک‌ماه زمان می‌برد.

طباطبایی در خصوص تغییر زمانبندی انجام عملیات در چکاوک گفت‌: «با پیاده‌سازی این سامانه ار نظر فنی این امکان به وجود می‌آید که تا کمتر از 24 ساعت فرایند وصول چک طی شود. البته بستگی به سیاست‌های بانک مرکزی دارد که بر اساس مدل  کسب و کار خود و فرایند گردش پول  بخواهد در چه زمانی این پروسه انجام شود.»

روزانه حدود 500 هزار تا یک‌میلیون چک در سیستم بانکی کشور مبادله می‌شود و حجم هر چک 100 کیلو بایت خواهد بود. طباطبایی در پاسخ به این سوال که آیا با افزایش حجم چک‌ها سیستم از نظر فنی جوابگو خواد بود، گفت: «بحث بار اضافی شبکه بحث مهمی است که بانک مرکزی راهکارهای متناسب با آن را بررسی می‌کند. البته همان‌طور که مسئولان بانک مرکزی هم اعلام کرده‌اند، قرار نیست راه‌اندازی این سامانه استفاده از چک را تبلیغ کند.»

او در ادامه گفت‌: «هر بانکی موجودی مشخصی دارد اگر حجم تبادلات از میزان ظرفیت بانک‌ها عبور کند، این سیستم قابلیت آن را دارد که هشدار دهد و چراغ قرمز روشن شود. در آن صورت مثلا می‌توان تصمیم گرفت که دیگر چک‌های مربوط به بانک X پذیرفته نشود و غیره.»

در سال‌های گذشته، کاهش اعتماد عمومی به چک و افزایش‌ها چک‌های برگشتی موجب شد تا رگولاتور مالی سه پروژه استاندارد‌سازی چک‌ها، چکاوک و متمرکز‌سازی چاپ و صدور دسته چک را در دستور کاری خود قرار دهد. بر این اساس سامانه‌های جانبی نیز برای صدور دسته‌چک‌، اعتبار سنجی مشتریان پیش از صدور دسته چک و نیز فراهم آوردن زیر‌ساخت‌هایی برای استعلام بر خط از سامانه در‌نظر گرفته شد.

منبع: عصر ارتباط