پنج چالشِ بانک‌های غربی برای ورود به ایران

پایگاه خبری بانکداری الکترونیک – مصطفی خدایگان – پس از گذشته حدود بیست روز از لغو تحریم‌های ایران، اگرچه شاهد تحرکات مثبتی در برخی بخش‌های اقتصادی کشور نظیر بورس بوده‌ایم اما هنوز ابهامات زیادی در خصوص چگونگی آینده اقتصاد ایران به تأثر از لغو تحریم‌ها وجود دارد. بسیاری معتقدند راه درازی را باید پیمود تا به روزهای خوب اقتصادی رسید و افزایش رونق بورس و مذاکرات تجاری فعلی فقط هیجانات ناشی از لغو تحریم‌هاست. عده‌ای نیز معتقدند شتاب رونق اقتصادی به تبع لغو تحریم‌ها بیشتر از آن چیزی است که تصور می‌شد و اگر خللی در روند اجرای برجام پیش نیاید به‌زودی رونق اقتصادی در کشور را شاهد خواهیم بود. برخی نیز که همواره بدبینانه‌ترین حالات ممکن را می‌بینند معتقدند لغو تحریم‌ها هیچ گرهی از مشکلات کشور باز نمی‌کند و فقط دست واردکنندگان را بازتر می‌گذارد تا فعالیت خود را گسترش دهند و در این بین، هم صنعتمان بی‌رونق‌تر خواهد شد و هم ارزهای فراوانی از دست خواهیم داد.
در این میان، نگاه غربی‌ها –به‌ویژه در حوزه بانکداری- از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. بر اساس آنچه مشاهده می‌شود تمایل غربی‌ها برای ورود به صحنه‌های اقتصادی ایران -به‌ویژه در بخش‌های نفتی و پولی- بالاست و این امر دولت را به آینده کار خود خوشبین کرده است. اما در خبرگزاری‌های غربی نظرات و تحلیل‌هایی دیده می‌شود که از نگاه تردیدآمیز شرکت‌های مالی و بانک‌های بزرگ غرب به ایجاد روابط اقتصادی با ایران حکایت دارد.

نگرانی از اجرای کامل برجام
در همین رابطه خبرگزاری بلومبرگ معتقد است که فضای اقتصاد و بازار ایران مدت زیادی طول می‌کشد تا مهیای حضور بانک‌های غربی شود. آن‌هم درصورتی‌که در مسیر اجرای برجام خللی به وجود نیاید و همه‌چیز طبق برنامه پیش برود. اجرای برجام اگرچه شروع خوبی داشته است اما مسائل حاشیه ای قدرتمندی پیرامون توافق هسته ای وجود دارد که اجرای کامل و طولانی مدت این توافق را تهدید می کنند. برای مثال “تد کروز” کاندیدای پيشتاز حزب جمهوری خواه آمریکا همین امرزو گفته است در اولین روز کاری خود به عنوان رئیس‌جمهور، توافق فاجعه بار با ایران را پاره خواهم کرد! از سوی دیگر سنگ اندازی های کنگره و مخالفت های اسراییل همچنان ادامه دارد. ضمن آنکه هنوز هم در داخل ایران مخالفت هایی دیده می شود که مجموعه این عوامل، برخی سرمایه گذاران و بانک های غربی را نسبت به اجرای کامل برجام بدبین کرده است.

عربستان، بحرین و شرایط منطقه
از نظر برخی از کارشناسان غربی، شرایط بحرانی منطقه و چالش‌هایی که اعراب با ایران ایجاد کرده‌اند موجبات نگرانیِ برخی از بانک ها و سرمایه گذاران غربی را فراهم آورده است. عرب‌ها که از همان ابتدا نسبت به توافق ایران با غرب مسئله داشتند و در مسیر نافرجام ماندن توافق هسته‌ای تلاش زیادی کردند هم‌اکنون با بحرانی کردن اوضاع منطقه سعی دارند ایران را برای غربی‌ها، کشوری ناآرام و پُرریسک نشان دهند. یکی از چالش‌های فراروی بانک‌های غربی برای ورود به ایران، همین ناآرامی‌های منطقه است که عربستان و بحرین روز به روز به آن دامن می‌زنند.

ترس از جریمه‌های آمریکا
برخی از بانک‌ها و مؤسسات مالی غربی حضور در ایران را به مثابه پذیرفتن درصد بالایی از ریسک تلقی می‌کنند. دومین عامل احتمال ریسک بالا برای غربی‌ها، جریمه‌های احتمالی از سوی دادستانی آمریکاست. رویدادهای ناخوشایند سال‌های قبل در خصوص جریمه شدن برخی بانک‌های اروپایی از سوی آمریکا به اتهام همکاری با بانک‌های ایران، آینده روابط بانکی ایران با اروپا را مبهم و غیرقابل پیش‌بینی کرده است. این بانک‌ها معتقدند که برخی قوانین لغو تحریم‌ها از سوی آمریکا طوری تنظیم شده که نمی‌توان به آسانی آن را تفسیر کرد و این احتمال وجود دارد پس از ورود به ایران، دادستانی آمریکا بهانه‌ای برای متهم کردن بانک‌ها از دل این قوانین به دست بیاورد و این امر، مشکلات مالی و حقوقی خسارت‌باری برای بانک‌های اروپایی در پی خواهد داشت.

رکود عمیق در بازار ایران
وضعیت تورم و رکود ایران در شرایط خوشایندی به سر نمی‌برد و مردم دچار یک مشکل بزرگ به نام «ضعف قدرت خرید» هستند. این امر موجبات نگرانی‌های زیادی برای سرمایه‌گذاران غربی را فراهم آورده، چراکه عدم قدرت خرید مردم به‌مثابه سکون و رکود در بازارهاست. پس از آن‌که در سال ٢٠١١، تشدید تحریم‌ها به علت برنامه هسته‌ای ایران باعث شد در طول دو سال اقتصاد ٤٢٠ میلیارد دلاری ایران، چیزی حدود ٩ % کاهش یابد، کاهش شدید روابط تجاری دنیا با ایران موجب ضعیف‌تر شدن صنعت و اقتصاد این کشور گردیده و حتی تورم در این کشور به مرز 45 درصد رسید. اکنون تورم ایران به حدود 10 درصد کاهش یافته است اما رکود همچنان پابرجاست. عدم تعدیل رکود و تورم در اقتصاد ایران یکی از مسائلی است که موجب تردید بانک‌های غربی برای حضور در این کشور شده است.

عدم شفافیت مالی و مقرراتی
مسئله دیگری که موجب نگرانی اروپایی‌ها از ورود به ایران است مسئله عدم شفافیت است.  فقدان شفافیت مالی و مقرراتی در اکثر بخش‌های اقتصاد ایران -ازجمله بانک‌ها- چالشی دیگر برای افزایش تردید و احتیاط شرکت‌ها و بانک‌های اروپایی برای ورود به ایران شده است.
بیشتر بانک‌های مهم ایران به‌طورکلی دوباره سوییفت، یعنی نظام جهانی مبادله را اجرا کرده‌اند، بااین‌همه اتحادیه اروپا هنوز هم سرگرم بررسی خطرات کار با کشوری است که به لحاظ صنعتی سال‌ها از شفافیت به دور بوده و با حد مطلوب بین‌المللی بسیار فاصله دارد.

تمام این مسائل در مجموع موجب شده تا سرمایه‌گذاران و بانکداران ترجیح دهند فعلاً به بررسی شرایط اقتصادی ایران ادامه داده، تا زمانی که وضعیت را برای همکاری و مراودات دو یا چندجانبه مهیا ببینند. البته دولت ایران علیرغم اعتقاد برخی منتقدینش که مدعی بی‌برنامگی پسابرجامی هستند با تدبیر خوبی حرکت می‌کند. دولت ایران از همین ابتدا به فکر ترمیم زیرساخت‌های سیاسی و اقتصادی است و این موضوع را درک کرده است که ابتدا باید شرایط را برای جذب سرمایه‌ها و سرمایه‌گذاران و بانک‌های غربی فراهم کند و پس از آن وارد فازهای دیگر شود. برای مثال در طی این هفته، حسن روحانی چندین ملاقات مهم در ایران و اروپا با سران کشورهای مهمی نظیر فرانسه و آلمان و ایتالیا داشت تا با بهبود روابط با این کشورها، به سرمایه‌گذاران و شرکت‌های غربی اطمینان دهد شرایط حضورشان در ایران فراهم شده است. کما اینکه عقد قراردادهای تجاری و بیمه‌ای و بانکی با شرکت‌های ایتالیایی و فرانسوی نیز نشان می‌دهد حسن روحانی توانسته است این کشورها را برای حضور در بازارهای ایران مشتاق سازد.
رئیس‌جمهور حسن روحانی برای بهبود وضعیت اقتصاد کشور، در پی جذب سالانه ٥٠ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری خارجی تلاش می‌کند. وی قصد دارد درآمد حاصل از دریافت مالیات را ١٥ درصد افزایش دهد. با توجه به همه این اقدامات، در عین حال سعی دارد وابستگی ایران به نفت را قطع کند. این اقدامات دولت در صورتیکه به خوبی و در زمان مناسب عملیاتی شود آینده اقتصاد ایران را با تحولی بزرگ همراه خواهد کرد.
حال باید منتظر بود تا از یک سو شرایط داخلی ایران مهیا شده و از سوی دیگر بررسی‌های غربی‌ها به فرجام خوشایندی برسد. آن‌وقت می‌توان شاهد حضور پررنگ و جدی بانک‌های غربی در ایران بود. در غیر این‌صورت بانک‌های غربی، هم به سبب ریسک مالی و هم به دلیل وجود ریسک حقوقی، بعید است به این زودی‌ها مراودات عَملی خود را با بانک‌های ایرانی برقرار سازند. با این حال باید زمان طی شود تا ابهامات بازارهای ایران برای غربی‌ها برطرف گردد و هر چقدر ایران ثبات بازارهای تجاری و مالی خود را بیشتر کند این زمان، کوتاه‌تر خواهد شد.

البته نباید نادیده گرفت که بسیاری از شرکت‌ها و سرمایه‌گذاران غربی و شرقی تا حدودی از گشایش و رونق در بازار ایران مطمئن شده و مشغول ورود به ایران هستند و این احتیاط‌ها بیشتر از سوی بانک‌های غربی سر می‌زند نه از سوی تاجران.