پوکی استخوان، شایع‌ترین بیماری متابولیک
«مریم شلیله» از پوکی استخوان با عنوان «اپیدمی خاموش» نام برد چراکه علامت بالینی ندارد و در صورت پیشرفت، نخستین علامت خود را به‌صورت عوارض جانبی که شکستگی استخوانی است، نشان می‌دهد.
به گزارش پایگاه خبری بانکداری الکترونیک،از ایسناوی ادامه داد: تغییر شیوه زندگی و به‌طور ویژه تغییر در رژیم غذایی، کاهش فعالیت و تحرک بدنی از عوامل زمینه‌ساز و مهم این بیماری بشمار می‌آیند.
کارشناس ارشد علوم تغذیه مرکز بهداشت شهرستان همدان اظهار کرد: پوکی استخوان یک بیماری منتشر استخوانی است که با کاهش توده‌ی استخوان و تغییر ساختمان میکروسکوپی بافت استخوان مشخص و به افزایش شکنندگی و در نهایت افزایش خطر شکستگی استخوان و نه لزوماً بروز شکستگی منجر می‌شود. به این ترتیب که کم شدن ذخیره توده‌ی استخوان منجر به اختلال ساختار و بافت استخوان و کم شدن استحکام استخوان و در نهایت افزایش احتمال شکستگی استخوان می‌شود.
وی ادامه داد: مهم‌ترین و شایع‌ترین محل شکستگی، مهره‌ها، مفصل ران و مچ دست است اگرچه شکستگی ممکن است در بازو، ساق، ران یا دیگر استخوان‌ها نیز ایجاد شود.
شلیله تصریح کرد: بافت استخوان بافت زنده‌ای است که دائم در حال تغییر و نو شدن است. در اوایل زندگی مقدار استخوان ساخته شده بیشتر از استخوان تخریب شده و به همین علت توده‌ی استخوانی افزایش می‌یابد تا به حداکثر برسد به این مقدار «حداکثر توده‌ی استخوانی» گفته می‌شود که در حدود 30 سالگی حاصل می‌شود اما پس از این سن سرعت ساخته شدن استخوان کمتر از سرعت تخریب آن است، ضمن آن‌که توان جذب کلسیم نیز با افزایش سن کاهش می‌یابد و این وضعیت تا پایان عمر ادامه می‌یابد.
کارشناس ارشد علوم تغذیه مرکز بهداشت شهرستان همدان ادامه داد: به همین علت اگر در سنین پایین و پیش از 30 سالگی میزان دریافت کلسیم و ویتامین D کافی باشد و حداکثر توده‌ی استخوانی در بدن تشکیل شود، در بزرگسالی سرعت از دست دادن توده‌ی استخوانی کاهش می‌یابد اما در حالت کلی حداکثر توده‌ی استخوانی و تراکم استخوان در مردان از زنان بیشتر است و همین مساله یکی از عللی است که سبب می‌شود زنان بسیار بیشتر از مردان به پوکی استخوان و شکستگی دچار شوند.
شلیله ادامه داد: از طرف دیگر در زنان به علت کاهش استروژن بدن در سن یائسگی کاهش توده‌ی استخوانی تسریع می‌شود و در نتیجه در زنانی که با توده‌ی استخوانی کم به سن یائسگی می‌رسند احتمال شکستگی استخوان بسیار زیاد است.
وی خاطرنشان کرد: نکته حائز اهمیت این است که پوکی استخوان یک پدیده‌ی فیزیولوژیک است که در همه افراد با افزایش سن ایجاد می‌شود اما مساله مهم آن است که با عواملی به‌ویژه بهبود شیوه‌ی زندگی از طریق اصلاح عادات غذایی و افزایش فعالیت بدنی می‌توان روند از دست‌دهی توده‌ی استخوان را کند‌تر کرد.
کارشناس ارشد علوم تغذیه مرکز بهداشت شهرستان همدان در ادامه با اشاره به عوامل مؤثر بر بروز پوکی استخوان اظهار کرد: برخی عواملی که شانس ایجاد پوکی استخوان و شکستگی ناشی از آن را افزایش می‌دهند شامل سابقه‌ی خانوادگی، نژاد، جنس مؤنث، وزن کمتر از 57 کیلوگرم یا کاهش وزن بیش از 10 درصد پس از 25 سالگی، زنانی دچار یائسگی زودرس، برداشتن دو طرفه تخمدان، بی‌تحرکی طولانی، قد کوتاه، اختلالات هورمونی(کاهش استروژن در زنان)، مصرف برخی داروها به ویژه کورتون به مدت بیش از 3 ماه و عوامل تغذیه‌ای است.
شلیله درباره‌ی عوامل تغذیه‌ای موثر بر تراکم استخوان گفت: استخوان‌ها به عنوان منبع ذخیره‌ی کلسیم عمل کرده و در صورت دریافت ناکافی کلسیم از طریق رژیم غذایی، با برداشت کلسیم از استخوان، سطح کلسیم خون در حد ثابت حفظ می‌شود. ضمن آن که میزان ذخیره کلسیم در استخوان با سن نسبت عکس دارد.
وی ادامه داد: منابع غذایی کلسیم شامل شیر و لبنیات منابع غنی کلسیم هستند. اگر یک فرد بزرگسال روزانه 2 تا 3 لیوان شیر یا جایگزین‌های آن( کشک، ماست و پنیر ) دریافت کند، نیاز روزانه به کلسیم تأمین می‌شود. (یک لیوان شیر = یک لیوان ماست یا کشک = دو قوطی کبریت پنیر)، برگ‌های تربچه، جعفری، کلم پیچ و گل کلم، ماهی آزاد، ساردین و کیلکا نیز منابع خوب کلسیم به شمار می‌آیند، هم‌چنین بادام، فندق و کنجد نیز حاوی کلسیم هستند اما باید توجه داشت که برخی عوامل قادر به ایجاد اثراتی برای کاهش یا افزایش جذب و مورد استفاده قرار گرفتن کلسیم هستند.
کارشناس ارشد علوم تغذیه مرکز بهداشت شهرستان همدان با اشاره به عوامل کاهنده‌ی جذب کلسیم افزود: فیبر در انواع میوه، سبزی، نان و غلات و حبوبات وجود دارد و اگر بیش از مقدار توصیه شده روزانه مصرف شود، سبب کاهش جذب کلسیم می‌شود.
شلیله ادامه داد: در بیماری‌هایی مانند بیماری التهابی روده و عفونت‌های میکروبی روده جذب چربی صورت نمی‌گیرد در نتیجه چربی با اتصال به کلسیم مواد غذایی از جذب آن جلوگیری می‌کند.
وی با بیان این‌که در دوران سالمندی جذب کلسیم به‌طرز چشمگیری کاهش می‌یابد، ادامه داد: برخی داروها نیز مانند داروهای ضدصرع بر جذب یا دفع کلسیم تأثیر دارند.
شلیله در ادامه اظهار کرد: مصرف زیاد فسفر در بلند‌مدت و هم‌زمان با مصرف کم کلسیم سبب کاهش تراکم استخوان و ابتلا به پوکی استخوان می‌شود به همین علت در کسانی که به‌جای مصرف شیر از نوشابه کولا استفاده می‌کنند بیشتر در معرض ابتلا به پوکی استخوان در سنین بالا قرار دارند.
وی خاطرنشان کرد: ویتامین D جذب کلسیم را تسهیل می‌کند و این نقش در صورت مصرف کم کلسیم اهمیت بیشتری دارد. در برخی افراد از جمله کسانی که رژیم گیاهخواری دارند، دوران سالمندی، مبتلایان به سوءجذب چربی و بیمای‌های مزمن کلیوی، هم‌چنین قرار نگرفتن در معرض نور خورشید به میزان کافی و یا در فصل زمستان خطر کمبود ویتامین D افزایش می‌یابد.
کارشناس ارشد علوم تغذیه مرکز بهداشت شهرستان همدان در ادامه گفت: دریافت کافی فلوئور در دوران رشد سبب افزایش توده‌ی استخوانی می‌شود به‌طوری‌که چای از منابع خوب فلوئور به حساب می‌آید.
شلیله تصریح کرد: دریافت ویتامین K کمی بیش از مقادیر توصیه شده سبب افزایش توده استخوان می‌شود. منابع خوب ویتامین K شامل اسفناج، کلم بروکلی، جگر گاو و چای سبز هستند.
وی ادامه داد: پروتئین نقش کلیدی در تشکیل توده‌ی استخوان ایفا می‌کند و اگر در دوران رشد، دریافت پروتئین و کالری کافی نباشد، رشد استخوان‌ها تحت تأثیر قرار می‌گیرد. البته مصرف مقدار زیاد پروتئین سبب دفع کلسیم از ادرار می‌شود.
کارشناس ارشد علوم تغذیه مرکز بهداشت شهرستان همدان افزود: مصرف مقدار زیاد سدیم سبب افزایش دفع کلسیم از طریق ادرار می‌شود.
شلیله به بیان توصیه‌ها و مراقبت‌های تغذیه‌ای برای پیشگیری از پوکی استخوان پرداخت و گفت: حفظ وزن مطلوب بدن، دریافت کلسیم کافی از طریق مصرف منابع غذایی، تأمین ویتامین D کافی از نور مستقیم خورشید و منابع غذایی، در صورت مصرف زیاد غذاهای پر فیبر، افزایش دریافت کلسیم، افزایش دریافت منابع غذایی کلسیم خصوصاً لبنیات در دوران بارداری و شیردهی، جایگزینی آب، آبمیوه‌ی طبیعی، دوغ کم نمک به‌جای نوشابه‌هایی مانند کولا، مصرف انواع ماهی به ویژه ساردین و کلیکا و مصرف انواع غذاهای تازه و سرشار از املاح ویتامین‌های موثر در استخوان‌سازی برای پیشگیری از پوکی استخوان موثر است.
وی خاطرنشان کرد: لازم به توضیح است که ورزش یکی از مهم‌ترین عوامل حفظ سلامت استخوان است به همین علت ورزش و فعالیت بدنی منظم از نوع تحمل وزن مانند پیاده‌روی، دوی آهسته، نرمش(آئروبیک)، تنیس و پارو زدن سبب دوباره‌سازی، محکم شدن و تقویت استخوان می‌شود. هم‌چنین ورزش به ویژه در دوران جوانی به تولید حداکثر توده‌ی استخوانی کمک می‌کند و روند پوکی استخوان را کند می‌کند.
کارشناس ارشد علوم تغذیه مرکز بهداشت شهرستان همدان یادآور شد: باید توجه داشت که انجام هر نوع ورزش باید با در نظر گرفتن شرایط جسمی، سن، وضعیت سلامت و ابتلا به بیماری انجام شود و مبتلایان به بیماری‌هایی مانند بیماری‌های قلبی عروقی نوع ورزش را صرفاً پس از مشورت با پزشک معالج انتخاب کنند.