خودپردازها؛ ابزاری فراموش شده

به گزارش پایگاه خبری بانکداری الکترونیک، طی سال‌های گذشته صنعت پرداخت الکترونیک کشور رشد بسیار قابل توجهی را تجربه کرده است. این رشد آنچنان قابل توجه بود که بیش از شش شرکت پرداخت کشور اکنون در بین 100 شرکت پرداخت برتر جهان در رتبه‌بندی نیلسون ریپورت قرار گرفته‌اند.

بنابراین، رشد چشمگیر پرداخت الکترونیک نشان می‌دهد که مردم به طور روزافزون تمایل کمتری به استفاده از پول نقد داشته و نه تنها پرداخت‌های حضوری خود را به طور الکترونیکی انجام می‌دهند؛ بلکه استفاده از پایانه‌های اینترنتی برای خریدهای اینترنتی با ایجاد بستر امن پرداخت فراهم شده است.

در مقابل صنعت پرداخت، به جرأت می‌توان گفت که صنعت خودپرداز طی چهار سال گذشته نه تنها رشدی را تجربه نکرده است؛ بلکه روند کاهشی را در تراکنش‌ها تجربه کرده است که نشان‌دهنده کاهش تمایل مردم به استفاده از پول نقد است.

عملکرد صنعت پرداخت

بر اساس آمارهای منتشره توسط شرکت شبکه شاپرک طی 10 سال گذشته صنعت پرداخت کشور رشد بسیار چشمگیری داشته است. طی این دوره پایانه‌های فروشگاهی در استان تهران رشد ثابت سالانه ای را تجربه کرده و از حدود 530 هزار پایانه در سال 90 به یک میلیون و 300 هزار پایانه در سال 99 رسیده است که نشان از رشد بیش از 100 درصدی در تعداد پایانه‌ها است.

این در حالی است که در سایر استان‌ها تعداد پایانه‌های فعال از حدود 2/1 میلیون پایانه در سال 1390 به بیش از 8/5 میلیون پایانه در سال 1399 رسیده است. رشد چشمگیر تعداد پایانه‌ها در سایر استان‌ها بر خلاف تهران نشان‌دهنده استقرار قابل توجه پایانه‌ها در استان تهران تا سال 1390 است.

در این بین پایانه‌های اینترنتی و موبایلی نیز از سال 1396 رشد جهشی خود را آغاز کرده و تنها در عرض 2 سال رشد 100 درصدی را نسبت به سال 95 تجربه کرد. افزایش چشمگیر پایانه‌های اینترنتی و موبایلی به طور سالانه منجر شد تا در سال 99 و با گذشت تنها 4 سال تعداد پایانه‌های این گروه بیش از 300 درصد افزایش یابد.

افزایش تعداد پایانه‌ها همسو با افزایش تعداد تراکنش‌ها در شبکه شاپرک بود. طی این دوره تعداد تراکنش‌های پایانه‌های فروش در تهران به بیش از 6 میلیارد در سال 99 و در سایر استان‌ها به بیش از 24 میلیارد تراکنش سالانه رسید. افزایش قابل توجه در سایر استان‌ها به رقم نقطه آغاز بسیار مشابه در سال 1390 نشان‌دهندة پایین بودن نرخ نفوذ در سایر استان‌ها بوده است.

با وجود اینکه تراکنش‌های پایانه فروشگاهی در سار استان‌ها رشد چشمگیری داشته است، استقبال بسیار کمی از پایانه‌های اینترنتی و موبایلی مشاهده شده و حتی در سال 1399 تعداد تراکنش‌ها به طرز چشمگیری کاهش یافته و از مرز 250 هزار تراکنش در سال 99 پایین‌تر رفته است. این در حالی است که در استان تهران تعداد تراکنش‌های موبایلی و اینترنتی رشد چشمگیری را در سال‌های 96 تا 99 تجربه کرده و از مرز 3 میلیون تراکنش در سال 99 عبور کرده است.

این اختلاف بین استان تهران و سایر استان‌ها را می‌توان ناشی از ضعف زیرساخت در سایر استان‌ها و دسترسی کم به ابزارهای هوشمند دانست.
بررسی سرانه تراکنش‌ها نشان می‌دهد که سرانه تراکنش‌های پایانه‌های فروشگاهی در تهران و سایر استان‌ها از سال 1390 به شدت افزایش یافته و از حدود 850 تراکنش به بیش از 4 هزار تراکنش رسیده است که حاکی از رشد 400 درصدی است.

تراکنش‌های اینترنتی و موبایلی اما رشدی منفی را در سرانه خود تجربه کرده‌اند. در تهران سرانه تراکنش‌های این ابزار در سال 94 به بیش از 120 هزار تراکنش در ماه رسید. این افزایش به واسطه عدم افزایش تعداد پایانه‌ها در کنار افزایش تعداد تراکنش‌ها بود؛ اما با افزایش تعداد پایانه‌ها سرانه نیز به طور چشمگیری کاهش یافت و در سال 99 به کمتر از 40 هزار تراکنش در هر پایانه رسید.

گرچه در استان تهران کاهش سرانه بیشتر ناشی از افزایش چشمگیر تعداد پایانه‌ها بود؛ اما در سایر استان‌ها عدم استقبال مردم بر خلاف افزایش قابل توجه پایانه‌های اینترنتی منجر شد تا سرانه پایانه‌ها حداکثر خود را تنها در سال 97 با حدود 6600 تراکنش روی هر پایانه تجربه کند و در سال 99 به کمتر از 3 هزار تراکنش روی هر پایانه برسد.

عملکرد شبکه خودپرداز

آمارهای بانک مرکزی نشان می‌دهد که طی 10 سال گذشته تراکنش‌های خودپردازی کشور روندی متفاوت از شبکه پرداخت را در پیش گرفتند. تعداد کل تراکنش‌های خودپردازی کشور در سال 1390 به مرز 3 میلیارد تراکنش رسید و تا سال 1395 نیز به بیش از 5/5 میلیارد تراکنش رسید؛ اما تعداد تراکنش‌ها از آن پس دو روند متفاوت در پیش گرفت. روند اول در استان تهران بود که از سال 1393 نزولی شده و نتوانست مرز 2 میلیارد تراکنش را در سال 93 بشکند و در سال 99 نیز به مرد یک میلیارد تراکنش رسید. این امر نشان‌دهنده افت حدود 50 درصدی تعداد تراکنش‌ها در استان تهران بود.

در همین زمان تعداد تراکنش‌ها در سایر استان‌ها رشد چشمگیری را تجربه کرد و در سال 99 به حدود 4/4 میلیارد تراکنش رسید. نکته جالب توجه افزایش تعداد تراکنش‌های خودپردازی در دوران بحران کرونا در سال 99 بود.

آمار تعداد خودپردازهای فعال در سراسر کشور نشان می‌دهد که بانک‌ها به طور روزافزون به دنبال افزایش تعداد خودپرداهای خود بوده‌اند؛ اما از سال 1397 به بعد رشد تعداد خودپردازها کندتر شد و در سال 99 به کمترین مقدار رسید. بیشترین رشد در سایر استان‌ها مشاهده شد که تعداد خودپردازهای فعال در سال 99 به بیش از 41 هزار دستگاه رسید.

ادامه دارد…