سهم ۹۳درصدی پایا از تعداد تراکنشهای سامانههای مبتنی بر حساب
در ده ماهه نخست سال جاری ثبت شد؛
طی 10 ماه نخست سال جاری در مجموع بیش از یک میلیارد و 750 میلیون تراکنش توسط سامانههای پایا، ساتنا و چکاوک انجام شده است که بیش از 90 درصد از این تراکنشها مربوط به سامانه پایا با تعداد تراکنشهای بالغ بر یک میلیارد و 600 میلیون تراکنش است. تنها 2 درصد از تراکنشها در سامانه ساتنا و 5 درصد در سامانه چکاوک ثبت شده است.
به گزارش پایگاه خبری بانکداری الکترونیک، امروز فعالیتهای بانکی کشور به شدت تحت نظارت قرار گرفته است و بنابر سخنان اخیر ریاست بانک مرکزی، شفافیت نظام بانکی کشور و انتشار اطلاعات به طور جدی در دستور کار بانک مرکزی قرار دارد. این امر منجر به راهاندازی سامانههای مختلف برای پیگیری و رهگیری تراکنشها در سامانههای پایا، ساتنا و چکاوک شده است که از جمله آن میتوان به الزام کد شهاب در تراکنشهای ساتنا اشاره کرد. در حال حاضر تراکنشهای دارای مبلغ کم از درگاه پایا و تراکنشهای با مبلغ بالا از درگاه ساتنا انجام میگیرد. طبق گفته بانک مرکزی از ابتدای بهمن ماه سال جاری تراکنشهای بانکی فاقد کد شهاب در سامانه ساتنا برگشت خواهد خورد؛ بنابراین، تکتک تراکنشهای این سامانه با احراز هویت شخص حقیقی و حقوقی امکانپذیر میشود.
از طرف دیگر، قوانین جدید تصویبشده توسط بانک مرکزی در حوزه صدور و استفاده از چک منجر به تغییرات قابل توجهی در الگوی استفاده از این ابزار توسط مردم شده است. راهاندازی سامانه چکاوک در سال 1395 و سامانه صیاد در سال 1396 منجر به توسعه استفاده از چکهای الکترونیک میشود. با این حال هنوز مردم میتوانند از چکهای کاغذی استفاده کنند. یکی از تغییرات مهم در این زمینه ضرورت ثبت چک در سامانه صیاد توسط صادرکننده چک است. علاوه بر این، افرادی که اقدام به انتقال چک میکنند از این پس امکان ظهرنویسی ندارند و باید اطلاعات خود و شخص دریافتکننده را در سامانه صیاد درج کنند.
رشد تراکنشهای پایا در سال 99
بررسی ها نشان می دهد طی 10 ماه نخست سال جاری در مجموع بیش از یک میلیارد و 750 میلیون تراکنش توسط سامانههای پایا، ساتنا و چکاوک انجام شده است که بیش از 90 درصد از این تراکنشها مربوط به سامانه پایا با تعداد تراکنشهای بالغ بر یک میلیارد و 600 میلیون تراکنش است. تنها 2 درصد از تراکنشها در سامانه ساتنا و 5 درصد در سامانه چکاوک ثبت شده است.
این در حالی است که تراکنشهای پایا با مبلغ 265 بیلیارد ریالی تنها 43 درصد از کل تراکنشهای 615 بیلیارد ریالی این سه سامانه را به خود اختصاص داده است. در سامانه ساتنا نیز 240 بیلیارد ریال تراکنش انجام گرفته است که 39 درصد از کل تراکنشهاست و سامانه چکاوک نیز با مبلغ 110 بیلیارد ریالی، 18 درصد از تراکنشها را به خود اختصاص داده است.
روند تراکنشها در دهه 90
طی سالهای جاری به واسطه افزایش چشمگیر قیمت ارز و به طور همزمان، تغییرات ساختاری و قانونی سامانهها، نوسانات قابل توجهی در تراکنشها مشاهده شده است. با راهاندازی سامانه چکاوک از سال 1393، این سامانه رشد چشمگیر 500 درصدی را تنها طی یک سال تجربه کرد و تعداد تراکنشهای این سامانه در سال 94 به نزدیک 130 میلیون تراکنش رسید؛ اما از آن پس تعداد تراکنشهای این سامانه روند نزولی قابل توجهی را تجربه کرده است. سامانه ساتنا نیز طی سالهای 97 تا 99 رشد چشمگیری را از منظر تعداد تراکنشها تجربه کرده است، به گونهای که تعداد تراکنشهای این سامانه از 11 میلیون در سال 96 به بیش از 40 میلیون تراکنش در 10 ماه نخست سال 99 رسیده است.
تعداد تراکنشهای سامانه پایا نیز در این دوره تا سال 96 رشد چشمگیری را نشان میدهد و از 253 میلیون تراکنش در سال 91 به بیش از 2 میلیارد تراکنش در سال 96 رسیده است. با این حال، تعداد تراکنشهای این سامانه تنها در سال 97 سقوط چشمگیر 42 درصدی را تجربه کرده است. افزایش مبلغ تراکنشها و انتقال تعدادی از تراکنشها از سامانه پایا به ساتنا یکی از عوامل تغییر در الگوی این دو سامانه است.
مبلغ تراکنشها نیز در سالهای گذشته در دو سامانه ساتنا و پایا رشد چشمگیری داشته است. بر اساس آمارهای منتشرشده توسط بانک مرکزی، مبلغ تراکنشهای سامانه ساتنا از سال 1390 تا 98 از حدود 5/9 بیلیارد ریال به 200 بیلیارد ریال افزایش یافته است که عملاً نشاندهنده افزایش بیش از 20 برابری در مبلغ تراکنشهای این سامانه است. بیشترین افزایش تراکنشها در سالهای 97 و 98 مشاهده شد که به ترتیب رشد قابل توجهی در حدود 30 و 40 درصد را تجربه کرده است.
در مقابل سامانه چکاوک دستخوش نوسانات قابل توجهی در سالهای اخیر شده است و ارزش چکهای صادرشده در سالهای 95 و 96 به شدت کاهش یافته است. با این حال، در سال 98 این سامانه مبلغ بیش از 150 بیلیارد ریال را ثبت کرده است. سامانه پایا که در سالهای گذشته رشدی به مراتب ضعیف را در مقایسه با دو سامانه دیگر ثبت کرده بود، در 10 ماهه نخست سال جاری رشد چشمگیر 540 درصدی را تجربه کرد و مبلغ تراکنشهای این سامانه از حدود 42 بیلیارد ریال در سال 98 به 265 بیلیارد ریال در 10 ماه نخست سال جاری رسیده است.
سرانه مبلغ تراکنشها
محاسبه سرانه مبلغ تراکنشهای سامانههای مذکور نشان میدهد که در سامانه کچاوک سرانه مبلغ تراکنشها در سالهای 95 و 96 کاهش چشمگیری داشت و از متوسط 5/3 میلیارد ریال در سال 93 به کمتر از 215 میلیون ریال در سال 96 رسید. در عین حال، سرانه مبلغ تراکنشهای ساتنا نیز از سال 92 تا 97 بین هفت تا هشت میلیارد ریال در نوسان بود و در سال 98 و 99 به کمتر از شش میلیارد ریال کاهش یافت. سرانه مبلغ تراکنشهای پایا نیز که در سالهای 91 تا 98 در حدود 10 تا 20 میلیون ریال بود با افزایش قابل توجه در 10 ماه نخست سال جاری به بیش از 160 میلیون ریال رسید که حاکی از افزایش هفت برابری ارزش تراکنشهاست.
سهم سامانهها از تراکنشها
نگاهی به سهم سامانهها از تعداد تراکنشها در سالهای گذشته نشان میدهد که سهم سامانه پایا در سالهای 97 تا 99 به طور چشمگیری کاهش یافته است، در حالی که سهم سامانه ساتنا در حال رشد است. در سال 99 جمعاً در حدود یک میلیارد و 760 میلیون تراکنش روی سه سامانه انجام گرفته است که در مقایسه با 2 میلیارد و 570 میلیون تراکنش در سال 96 افت قابل توجه 32 درصدی را تا 10 ماه نخست سال نشان میدهد.
از نظر مبلغ تراکنشها، هر سه سامانه سهم چشمگیری را در سال 99 در اختیار دارند، این در حالی است که در سال 95 بخش اعظم مبالغ توسط سامانه چکاوک منتقل میشد و در سال 96 با کاهش چشمگیر مبلغ چکهای صادره، سامانه ساتنا بیشترین مبالغ را جابهجا کرده است. سهم سامانه پایا تنها طی 10 ماه از حدود 10 درصد (سال 98) به 43 درصد افزایش یافت. این در حالی است که مبلغ تراکنشهای ساتنا تغییر قابل توجهی در این 10 ماه تجربه نکرد؛ اما توانست کل مبلغ سال 98 را پوشش دهد.
نتیجهگیری
تصمیمگیریهای بانک مرکزی در حوزة نظارت و کنترل بازار گرچه آثار مستقیم خود را روی سامانههای پرداخت خرد همچون پایا و شاپرک نشان نمیدهد؛ اما سامانههای چکاوک و ساتنا که زیرساختهای اقتصاد از آن استفاده میکنند به شدت حساس به این تصمیمات است. این حساسیت تا حدی زیاد است که قوانین جدید تصویبشده در زمینه چک زمانی طولانی برای تثبیت شدن نیاز دارد و بانک مرکزی نیز در راستای ایجاد ثبات در بازار، چکهای موجود کنونی در بازار را از برخی از این قوانین مستثنی کرد. این امر منجر شد تا این ابزار در سال 98 و 99 مورد آسیب قرار نگیرد.
از سوی دیگر، افزایش ارزش تراکنشها منجر شد تا بخش قابل توجهی از تراکنشهای پایا به ساتنا منتقل شود؛ اما با این حال، در 10 ماه نخست سال 99 رشد بسیار چشمگیری در مبلغ تراکنشهای پایا مشاهده شد. این در صورتی است که تعداد این تراکنشها هنوز کمتر از مجموع تراکنشهای سال گذشته است.
احسان خدیو؛ تحلیل گر آماری
منبع: ماهنامه بانکداری آینده شماره 50