هنر پرداخت یار خلق محصول جدید است/ لزوم تشکیل کارگروه زیر چتر رگولاتوری
در گفتگو با سعید احمدی پویا عنوان شد؛
هنر یک پرداختیار این است که بتواند محصول جدید خلق کند و اگر قرار باشد چهار عمل اصلی را انجام دهد که خود شرکت PSP از همه بهتر میتواند این کار را انجام دهد، دیگر چه نیازی به پرداختیار است.
به گزارش پایگاه خبری بانکداری الکترونیک، مثلث شاپرک، شرکتهای پرداخت (پرداختکارها) و پرداختیارها و بعداً پرداختسازها و البته پرداختبانها در قالب یک اکوسیستم پرداخت چگونه قادرند یک گفتمان همافزا در راستای ارائه خدمات متنوع متشکل باشند؟ شرکت شاپرک به عنوان نماینده رگولاتور عمل کند یا متولی پرداخت، در هر یک از این جایگاهها نحوة ایفای نقش او متفاوت خواهد بود.
در همین راستا و طی گفتگویی با سعید احمدی پویا، کارشناس حوزه پرداخت الکترونیک، تلاش شده است تا گوشه ای از این دغدغه ها در ارتباط با بازار پرداخت بیان شود.
احمدی پویا در ترسیم کلی اکوسیستم پرداخت دیجیتال عنوان می کند از سالهای ابتدایی شکلگیری شرکت شاپرک، بانکها و شرکتهای بزرگ بسیاری تقاضای مجوز جدید در حوزه پرداخت الکترونیک کشور داشتند و میخواستند شرکت PSP سیزدهم را به نام خود ثبت کنند؛ اما همواره بانک مرکزی با این درخواستها مخالفت کرده است. چند سال قبل در شاپرک مطالعاتی انجام شد تا ساختار استانداردی برای شبکه پرداخت کشور طراحی شود. یکی از آن مواردی که مورد مطالعه واقع شد، مدل ساختار اکوسیستم ویزا بود.
در واقع ویزا مدل ساختاری با ۱۸ نوع شرکت مختلف دارد که این شرکتها در کنار هم و با یک مدل کسب و کاری شفاف در اکوسیستم ویزا فعالیت میکنند. یکی از این نوع شرکتها، شرکتهای ممیزی هستند که کار ممیزی اکوسیستم ویزا و پذیرندهها را انجام میدهند؛ نکتهای که وجود دارد این است که در ایران هیچ وقت ما سمت پذیرنده پرداخت الکترونیکی نمیرویم، در حالی که پذیرنده مهم است و باید ممیزی شود.
یک دسته دیگر در ساختار ۱۸گانه ویزا، تسهیلکنندههای پرداخت هستند. در مدل ویزا، نهاد پذیرنده که در خارج از کشور بانکها هستند، تسهیلکنندههای پرداخت را ممیزی میکنند تا مطمئن شوند که با الزامات همراه هستند. از سوی دیگر نیز تسهیلکننده پرداخت باید پذیرندگان را ممیزی کرده و از انطباق پذیرندگان با الزامات ویزا اطمینان حاصل کند. همچنین در مستند ویزا مسئولیت تسویه با پذیرنده نیز بر عهده تسهیلکننده پرداخت است. در نتیجه در این زنجیره همه اطمینان حاصل میکنند که تطابق با الزامات حاصل شده است و ریسکهای اکوسیستم و شرکتهای فعال در آن شناسایی و پوشش داده شده است.
مدت زمانی این طرح در شاپرک مسکوت ماند تا بالاخره بانک مرکزی سندی منتشر کرد که بسیار از مدل استاندارد ویزا فاصله داشت و ساختار تسهیلکنندههای پرداخت یا همان پرداختیار به موجودیتی تبدیل شده است که مدل کسب و کاری آن، ابهامات بسیار زیادی دارد و با تغییراتی که در روال استاندارد ویزا ایجاد شده است، پیشبینی میشد که در پیادهسازی پرداختیاری و اجرای آن چالشهای بسیار پدید آید که متأسفانه همین اتفاق هم افتاد و در عمل مرز جوزه منافع پرداختیار با شرکت PSP مشخص نیست و در بسیاری از حوزهها با هم تضاد منافع پیدا میکنند.
این کارشناس حوزه پرداخت در پاسخ به این پرسش که مقررات موجود، چقدر توانسته حقوق و منافع همه ذینفعان را به صورت متوازن محقق کند می گوید: اواسط مهرماه ۱۳۹۶ بانک مرکزی سیاست فناوری مالی و ضوابط پرداختیارها را منتشر کرد. نزدیک به یک سال از آن تاریخ گذشت تا روزهای آخر مردادماه ۱۳۹۷ ویرایش سوم این مستند توسط بانک مرکزی منتشر شد. در این سند، به صراحت مدل کسب و کاری پرداختیار و مرز آن با منافع شرکت PSP مشخص نشده است. همیشه این ریسک برای پرداختیار وجود دارد که مشتریانش با قراردادهای وسوسهبرانگیز از سوی شرکت PSP جذب خود شرکت PSP شوند و در عمل بازار خود را از دست بدهند؛ اگرچه شاپرک سعی کرده است دادههای پذیرنده پرداختیار را از شرکت PSP پنهان نگه دارد اما در مقابل این را وظیفه شرکت PSP میداند که مسئولیت تمامی تراکنشهایی که از سوئیچ PSP میگذرند، به عهده بگیرد و در این نقطه تضاد منافع و مسئولیتها رخ میدهد.
همچنین یکی از چالشها در این خصوص تأخیر زمان تسویه با پذیرندگان است و مبالغ با یک سیکل بیشتر نسبت به زمان تسویه با پذیرندگان PSPها تسویه میشوند و این نارضایتی پذیرندگان پرداختیاری را در پی دارد. PSPدر یک سیکل تسویه میکند و پرداختیار در سیکل بعدی و نتیجهای که حاصل میشود، رفتن پذیرندگان و مشتریان به سمت خود شرکت PSP است.
از سوی دیگر، هنوز روال مغایرتگیری پذیرندگان شرکت پرداختیار دچار ابهام و مشکل است و این موضوع برای پرداختیار ریسک بسیاری ایجاد میکند. اگر مغایرتی برای پذیرنده رخ بدهد، با مقایسه روال مغایرتگیری پرداختیار و شرکت PSP، قطعا انتخاب پذیرنده، شرکت پرداختیار نخواهد بود.
احمدی پویا همجنین در پاسخ به این سوال که رگولاتوری (بانک مرکزی) چقدر در اجرای مقررات، نظارت مؤثر داشته است و شرکتهای پرداخت و پرداختیارها و پرداختبانها تا چه حد در اجرای مقررات خوب عمل میکنند؟ معتقد است: یکی از الزامات ویزا برای ارائه مجوز به هر یک از شرکتهایی که در اکوسیستم آن فعالیت میکنند، داشتن یک مدل کسب و کاری شفاف و دقیق است که ویزا آن را تایید کند. عدم توجه به این نکته کلیدی یکی از چالشهای اصلی است که هنگام ارائه مجوز اصلاً به آن فکر نشده است. در واقع باید برای ارائه مجوز پرداختیاری، چارچوبی گذاشته شود که هر مجموعهای نتواند این مجوز را دریافت و به شبکه پرداخت ریسک وارد کند. تنها جریان درآمدی که همه دنبالش هستند، کارمزد شاپرکی است.
در واقع همه درباره آن شنیدهاند و مجوز پرداختیاری را به آن خاطر دریافت کردهاند و حالا این ادعا را دارند که وارد حوزه پرداخت الکترونیکی شدهاند، در حالی که کوچکترین اطلاعاتی درباره این حوزه ندارند. من میگویم هنر یک پرداختیار این است که بتواند محصول جدید خلق کند و اگر قرار باشد چهار عمل اصلی را انجام دهد که PSP از همه بهتر زیرساخت ارائه خدمات پرداخت الکترونیکی را دارد و میتواند این کار را انجام دهد. در واقع وقتی PSP سوئیچ پذیرندگی را در اختیار دارد و میتواند بهترین سرویس را ارائه کند، دیگر چه نیازی به پرداختیار هست. در نتیجه پرداختیار باید با استفاده از سرویسی که PSP ارائه میکند و سرویسهای دیگری که از مجموعههای دیگر اخذ کرده، در کنار اطلاعات و تجاربی که در حوزه خاص دارد، محصول جدید خلق کند و به مشتری محصول و تجربه کاربری منحصربهفرد و لذتبخشی عرضه کند و بر مبنای آن از مشتری کارمزد دریافت کند که این بهترین مدل کسب و کاری برای فینتکها و پرداختیارهاست.
اما نکته مهمی در اینباره وجود دارد؛ اینکه در حال حاضر تقریباً مجوز پرداختیاری برای بانکها و سازمانهای دولتی شناختهشده نیست. پرداختیار به سراغ بانک میرود و درخواست سرویس میکند، اما بانک تنها PSP را میشناسد و با دشواری بسیار به پرداختیار سرویس میدهد؛ همچنین پرداختیار برای اخذ سرویس از سازمانهای دولتی نظیر سرویس استعلام مبلغ قبوض به اداره دولتی مربوطه میرود و سازمان مربوطه اعلام میکند تنها PSPها را میشناسد و فقط به آنها سرویس میدهد. در واقع میخواهم بگویم که یک پرداختیار برای اینکه بتواند خدمات اولیه را دریافت کند و بعد بر اساس آن محصول تولید کند، باید چندین ماه مذاکره کند و در نهایت نیز معلوم نیست که بالاخره خواهد توانست سرویس مربوطه را اخذ و محصول جدید خود را تولید کند یا خیر. به همین خاطر دیگر سراغ راه دشوار تولید محصول جدید نمیرود و به سراغ گرفتن سهم از کارمزد شاپرکی میرود.
حال اگر از زاویه دیگر نگاه کنیم، اگر از هر یک از شرکتهای پرداختیار بپرسید که روال تسویه پرداختیاری چگونه است، هیچکدام بهصورت دقیق نمیدانند؛ در واقع آنها حتی یک بار هم مستند پرداختیاری را مطالعه نکردهاند؛ البته این ایراد به شاپرک نیز وارد است؛ چراکه باید برای پرداختیارها کارگاههای آموزشی برگزار و برای آنها مفاهیم و فرایند عملیاتی را تشریح میکرد تا ابهامات برطرف میشد.
احمدی پویا پیشنهاد راهکارهایی برای تحول در نقشآفرینی شاپرک ارائه می کند و معتقد است که کارگروهی زیر چتر رگولاتوری و با حضور تمام افرادی که در صنعت فعالیت میکنند، تشکیل شود و در این کارگروه، رگولاتور برای اصلاح آییننامه خود، نظر همه ذینفعان را جویا شود و در نهایت به یک اجماع برسد. اگر کارگروهی شکل گیرد و مبانی و دستورالعملهای اصلی که پرداختیاری روی آن بنا شده است، مرور گردد، میتوان بسیاری از مشکلات را حل کرد. در حال حاضر یک پایلوت از پرداختیاری اجرا شده و همه میدانیم که چه مشکلاتی در چه قسمتهایی وجود دارد؛ در نتیجه اگر مقام ناظر هم در این کارگاه قرار گیرد و نظرات را بشنود، میتواند تصمیم بگیرد؛ چراکه در ابتدای امر، بهترین راهحل شنیدن دغدغههای PSP و پرداختیارها و تمامی ذینفعان اکوسیستم پرداخت الکترونیکی کشور و سپس تصمیمگیری درباره آنهاست.
همچنین همانطور که اشاره شد، بسیاری از شرکتهایی که وارد پرداختیاری میشوند، اصلاً نمیدانند پرداختیاری چیست، ولی وقتی شرکتی وارد مدل ویزا میشود، باید توانایی بررسی انطباق مدل کسب و کاری پذیرنده با الزامات ویزا را داشته باشد، بنابراین پرداختیار خودش به الزامات حوزه مسلط است و خودش مدل کسب و کاری موجهی دارد. در حالی که امروز برخی پرداختیارها هستند که مدل کسب و کاری قابل قبولی ندارند و اصلاً نمیدانند که برای چه موضوعی وارد این حوزه شدهاند. بنابراین باید رگولاتور چارچوب سختگیرانهای نسبت به اعطای مجوز پرداختیاری داشته باشد و هر فینتک بداند قبل از ورود به حوزهای که با پول و سرمایه مردم سر و کار دارد، باید به الزامات حوزه پرداخت الکترونیکی مسلط باشد و مدل کسب و کاری شفاف داشته باشد و رگولاتور به هر مجموعهای مجوز پرداختیاری ندهد. علاوه بر این، نکتهای که وجود دارد این است که شرکت PSP باید پرداختیار را ممیزی کند، چون مسئولیت حفظ انطباق پرداختیار با الزامات شاپرک بر عهده شرکت PSP است.
وی درباره تسهیل ارتباط مؤثر بین شرکت پرداخت و پرداختیارها می گوید با تدوین مدل کسب و کاری دقیق مطابق با استانداردهای بینالمللی میتوان ارتباط فیمابین پرداختیار و شرکت PSP را قاعدهمحور و شفاف نمود. در نظامهای پرداخت بینالمللی، شرکتهای مختلف، ماموریتهای مختلفی را در اکوسیستم پرداخت برعهده دارند و هیچکدام به حوزه کسب.کاری یکدیگر وارد نمیشوند. همتن طور که اشاره گردید، در اکوسیستم پرداخت ویزا، هجده مدل شرکت متفاوت وجود دارند که در کنار یکدیگر، بخشی از وظایف و مسئولیتهای حوزه پرداخت الکترونیک را برعهده دارند. هنگامی که مدل کسب و کاری تدقیق گردد و منافع همه ذینفعان شناسایی و لحاظ گردد، میتوان رابطهای پایدار میان اجزاء اکوسیستم ایجاد نمود.
احمدی پویا در پاسخ به این سوال که مثلث بین شرکت پرداخت، بانک و شاپرک چگونه از پویایی بهتری برخوردار است؟ معتقد است که در اکوسیستم پرداخت و پرداختیاری دو اشتباه وجود دارد؛ یکی حذف حضور بانک است، در حالی که در تمام اکوسیستمهای پرداخت دنیا نقش بانک بسیار مهم است؛ چراکه ریسک را میپذیرد و آن را پوشش میدهد و برای کاهش ریسک، الزاماتی را کنترل میکند. دومین اشتباه این است که تمامی ممیزی و رگولاتوری ما به شاپرک محدود شده است، در حالی که ما باید نهادهای ممیزی داشته باشیم که شاپرک آن نهادها را ممیزی کند و این چرخه ادامه داشته باشد؛ برای مثال پرداختیار با نهادهای ممیزی قرارداد داشته باشد و برای ارائه سرویس به پذیرنده، نهاد ممیزی، پذیرنده را ممیزی کند، اما هیچ یک از این کارها را انجام نمیدهیم و در نهایت مجبور میشویم از راهکارهای عجیبوغریب استفاده کنیم. در واقع از اول شروع چرخه پرداخت، یعنی پذیرنده تا خود بانک صادرکننده باید ممیزی شوند تا انطباق الزامات حاصل شود، در حالی که تنها PSP ممیزی میشود.
احمدی پویا در آخر و در جمع بندی سخنانش می گوید بازگشت به استانداردها و مدلهای تجربه شده بینالمللی، مهمترین راهکار برای ساماندهی حوزه کسب و کاری پرداخت الکترونیک ایران است و شاپرک باید جسارت این تغییر را بپذیرد و با تغییرات در دستورالعملها و فرایندها، زیرساخت فنی منطبق بر تغییرات هم با سرعت فراهم نماید تا اکوسیستم پرداخت الکترونیک ایران، شفاف و مولد گردد و از درون همکاری و رقابت سازنده اجزاء اکوسیتم، محصولات و خدمات متفاوت با تجربه کاربریهای هیجانانگیز برای مشتریان شبکه پرداخت الکترونیک خلق شود.
منبع: ماهنامه بانکداری آینده شماره 49