صورت های مالی بانک ها یا بنگاه دارها در شرایط کرونا و تحریم
گفتگو با رضا یاریفرد؛ عضو هیات مدیره بانک شهر
صورت وضعیت مالی بانک ها در نیمه نخست سال جاری در شرایط کرونا و تحریم شدید اقتصادی نشان داد که بانک هایی که در زمینه بازار سرمایه غیربانکی و غیرابزاری فعالیت داشتند، در نتیجه افزایش نرخ تورم و نرخ ارز سود بالایی به دست آورده اند؛ زیرا نه تنها دارایی غیربانکی آنها روند افزایشی داشته، بلکه هزینه های بانکی (هزینه اداری، تشکیلاتی، پرسنلی و عمومی) به طور قابل توجهی کاهش یافته است. از این رو، طی گفتگویی با رضا یاریفرد، محقق حوزه ریسک و عضو هیات مدیره بانک شهر، تلاش شده است تا صورت مالی و عملکرد بانک ها در وضعیت اقتصاد کنونی بررسی گردد. همچنین مشخص شود که کدامین بانک ها از طریق مدیریت ریسک و نقدینگی موفق خود می توانند در نیمه دوم سال نیز نقدینگی بالایی در کنار کاهش هزینه ها داشته باشند.
* صورت های مالی بانک ها در نیمه نخست 99
– نرخ بازدهی در بازار سرمایه و صورت مالی بانک ها
اولین مسئله در شش ماهه اول در اقتصاد از نظر یاریفرد، نرخ بازدهی در بازار سرمایه و تاثیر آن بر صورت مالی بانک هاست. نرخ بازدهی در بازار بورس تا پایان ماه ششم در مقاطعی به ۲۷۰ درصد، نرخ بازدهی در بازار سکه حدود ۱۰۰ درصد، نرخ بازدهی در بازار دلار هم حدود ۶۸ درصد و نرخ بازدهی در بازار مسکن هم بیش از ۵۰ درصد بود. اقتصاد کاری کرد که نقدینگی، صاحب سیالیت و روانی بیشتری شد و بخشی از نقدینگی از سپردههای بلندمدت بانکها به این بازارها کوچ کرد و سر از سپردههای جاری و کوتاهمدت بانکها درآورد.
– وضعیت نرخ سپرده ها و صورت مالی بانک ها
محقق حوزه ریسک معتقد است که وضعیت نرخ سپردهها در شش ماهه اول، متعادل و پایینتر بود؛ چون حسابهای جاری در کل سیستمهای بانکی افزایش و حسابهای بلندمدت و هزینهزای بانکها کاهش پیدا کرده است.
به این ترتیب وقتی سپردههای هزینهزای بانکها کاهش یابد، هزینه بانکها و جهت پرداخت سودِ سپردهگذاران که بزرگترین هزینه در سیستم بانکی ایران محسوب میشود (نیاز به تعدیل دارد و همه بانکداران و اقتصاددانان باید در اینباره بیندیشند؛ چون این بدترین چیزی است که در اقتصاد کشور وجود دارد و این نرخ بهره در اقتصاد ایران است و امیدوارم روزی بر این مسئله فائق شویم) کاهش مییابد. به همین دلیل وضعیت عملیاتی بانکها بهتر است.
* رفتار بانک ها در نتیجه بحران اقتصادی
متأسفانه بانکها به دلیل شرایط اقتصادی و نرخ عجیب سود سپردههای بلندمدت و رکود و عدم بازگشت تسهیلات و ریسکهای عملیاتی و برخی موارد دیگر تقریباً سالی حدود ۱۵ هزار میلیارد تومان زیان دارند. به نظر یاریفرد بخشی از این زیان در شش ماهه اول حتی با وضعیت اقتصادی ناشی از تحریم های شدید و توأم بودن آن با شرایط کرونا کاهش پیدا کرده است و برخی بانکهای سالمتر با بانکداری بهتر و مدیریت ریسک بهتر سودآوری بیشتری خواهند داشت؛
از طرف دیگر، تأثیر بازارها که یک مسئله مثبت برای سیستم بانکی داشته است، مسئلهای مانند نرخ تورم، هزینههای عملیاتی بانکها را برای پرداخت هزینههای عمومی، اداری، تشکیلاتی و پرسنلی افزایش داده است و به این ترتیب باعث افزایش هزینه بانکها طی شش ماهه اول شده است و انتظار میرود بخشی از هزینههای سیستم بانکی به تناسب افزایش یابد؛
از نظر محقق حوزه ریسک، بانکها را می توان در چند دسته طبقه بندی کرد. برخی بانکها به دلیل اینکه سالها درک کردهاند که چالش هزینهای یکی از مهمترین چالشهای سیستم بانکی در کل دنیاست، کمیتهها و ستادهای مدیریت هزینهشان توانستهاند تا حد زیادی تأثیر منفی اقتصاد کلان را در سیستم بانکی کاهش دهند؛ ولی برخی بانکها این کار را نکردهاند و انتظار میرود تأثیر منفی باعث افزایش هزینه بانکها شده و زیانآوری بانکها را افزایش داده باشد.
* تغییر رویکرد بانک ها از بانکداری به بنگاه داری در نتیجه اقتصاد ضعیف
یاریفرد اظهار داشت که اگر بانکها را به دو دسته تقسیم کنیم؛ یک سری بانکها بانکداری انجام دادهاند و یک سری بانکها بانکداری نکردهاند؛ بلکه بنگاهداری کردهاند و داراییهای Real غیر بانکی دارند.
تورم، تأثیرات مختلفی بر این دو نوع بانک گذاشته است؛ تورم هزینه بانکهایی را که بانکداری کردهاند افزایش داده است؛ ولی بر بانکهایی که بانکداری نکردهاند با افزایش هزینهها، داراییهای غیر پولی آنها را به شدت افزایش داده است؛ وقتی نرخ مسکن ۵۳ درصد افزایش مییابد برای بانکی مانند بانک ملت که بانکداری کرده است هزینه اداری، تشکیلاتی، پرسنلی و عمومیاش افزایش مییابد؛ اما سودی ناشی از تورم ندارد؛ اما بانکی که بخش اعظمی از ترازنامهاش را داراییهای Real Estate تشکیل میدهد ارزش این داراییها 53 الی ۵۴ درصد افزایش یافته است.
ریسک تورم بر کیفیت دارایی بانکها دو وجهی عمل کرده است؛ یکی برای آنهایی که بانکداری کردهاند و دیگری برای آنهایی که بانکداری نکردهاند. بیکفایتی ما در مدیریت اقتصاد کلان، بانکهای پر ریسک را پیشقراول قرار داده و سودآورتر کرده است و بانکهای خوبی که بانکداری انجام دادهاند، هزینهزا کرده است. این مسئله درباره نرخ ارز هم صادق است.
از نظر یاریفرد در نیمه اول سال افزایش شدید نرخ ارز نداشتیم و انتظار میرود بخشی از فشار ناشی از فنر نرخ ارز در شش ماهه دوم آزاد شود؛ وقتی نرخ ارز افزایش مییابد، 2 اثر بر بانکها میگذارد. بانکهایی که بانکداری انجام دادهاند داراییشان پولی است در واقع دارایی آنها تسهیلاتی است که به آحاد جامعه و کمپانیها و شرکتها ارائه دادهاند؛ اگر بانکی به شما ۱۰۰ میلیون تسهیلات بدهد باید ۱۰۰ میلیون یا ۱۱۸ میلیون به آن بازگردانید؛ اما افزایش نرخ ارز ۸۳ درصدِ دارایی پولیِ این بانک را کوچک میکند؛ بنابراین ترازنامه این بانک به دلیل ناکفایتی اقتصاد کلان کوچک میشود و در نهایت این بانک کوچک میشود. این بانک همان بانکی است که بانکداری انجام داده است؛
اما بانکی که بانکداری نکرده و دارایی خود را Real Estate نگه داشته است، با افزایش نرخ ارز اتفاق دیگری برایش میافتد و آن اینکه این دارایی متناسب با نرخ ارز افزایش پیدا کرده است یا در آینده افزایش پیدا خواهد کرد؛ چون همه اینها در یک دوره واکنشی که ممکن است حداکثر یک سال طول بکشند از این مسئله منتفع میشوند.
محقق حوزه ریسک در ادامه اظهار داشت که ما کشور بانکمحوری محسوب میشویم؛ مثل کشورهای ژاپن، انگلیس، آمریکا، سوئیس و غیره و صاحب چند بانک خوب و یک سری بانکهایی که توانایی لازم را ندارند، هستیم؛ ولی چندین بانک خوب داشتیم که به شدت به اقتصاد جامعه و اشتغالزایی و تولید در این کشور کمک کردند؛ ولی با این شرایط اقتصادی اینها را جریمه میکنیم.
* کاهش نقدینگی بانک ها در ترازنامه در شرایط بحران اقتصادی
محقق حوزه ریسک بیان داشت که اگر ترازنامه بانک ها را از جنبه ریسک نقدینگی در شش ماهه اول بررسی کنیم، تأثیرات بازده بسیار زیاد بازارها با فاصله بسیار زیاد نسبت به بازده سپرده بلندمدت بانکها باعث شد تا سپردههای بانکها به سمت سپردههای جاری حرکت کند؛ بنابراین هزینه بانکها کاهش پیدا کرد و از طرفی افزایش نقدینگی باعث شد تا حسابهای سپردهها و نقدینگی بانکها از این محل افزایش یابد و بانکهایی که به درستی مدیریت نقدینگی انجام دادند، صاحب نقدینگی بسیار زیادی شدند و در شش ماهه اول ریسک نقدینگی نداشتند.
به نظر یاریفرد در شش ماهه دوم این دسته از بانکها در ریسک نقدینگی هم با چالش مهمی مواجه نشوند. هر چند برخی مسائل مثل فشار برای خرید اوراق دولت و هزینههای ناشی از افزایش تورم و حتی وامها و تسهیلات تکلیفی بر بانکهای بزرگ و همچنین فشار برای حمایت از بازار بورس بر بانکهای بزرگ تأثیراتی خواهد گذاشت؛ اما بانکهای بزرگی که به خوبی ریسک نقدینگی را مدیریت کردهاند و صاحب فرآیندهای مدیریت ریسک و نقدینگی هستند، در نیمه دوم سال با مشکل جدی در حوزه نقدینگی مواجه نباشند.
سخن پایانی
با مطالعه تاثیر وضعیت اقتصادی کنونی جامعه بر صورت مالی بانک ها مشخص شد که شرایط بحران مالی در کشور، سرمایه های بلندمدت افراد را از بانک ها خارج ساخته و آنها را روانه بازار سرمایه گذاری غیربانکی (بورس، سکه، دلار و مسکن) کرده است. این روند سرمایه گذاری سبب گردید که نرخ سپرده گذاری بانک ها متعادل تر شده و حساب های هزینه زای بانک ها در مقایسه با حساب های جاری کاهش داشته باشد. اگر چه متعادل تر شدن نرخ سپرده ها به نفع صنعت بانکداری است؛ ولی افزایش نرخ تورم به دلیل شرایط اقتصادی نامناسب، سبب افزایش هزینه بانک ها شده است. با بررسی بانک هایی که بانکداری و یا بنگاه داری کرده اند، مشخص شد که افزایش نرخ تورم و نرخ ارز برای بانک هایی که بنگاه داری کرده و دارایی های غیربانکی خود را افزایش داده بودند، سودآور بوده است.
منبع: ماهنامه بانکداری آینده