به گزارش پایگاه خبری بانکداری الکترونیک، در صنعت مالی و بانکی، نوآوری توسط فینتکها اتفاق میافتد و این فناوریها، صنعت بانکداری سنتی را به چالش میکشند. در ایران مانند سایر کشورهای جهان، تازه‌واردهای حوزه فینتک، به سرعت و با چالاکی زیاد به وجود آمده و سهمی از بازار صنعت مالی و بانکی را به خود اختصاص دادهاند.
از طرفی بانکها و مؤسسات مالی و شرکت‌های بزرگ فعال در این صنعت، درگیر چارچوب لخت قوانین و مقررات بوده و نمی‌توانند برند و جریان درآمدی موجود خود را با ریسک مستقیم ارائه برخی خدمات و محصولات برهم‌زننده به خطر بیندازند؛ بنابراین به‌مرور سهم بازار خود را از دست می‌دهند.
یکی از بهترین مسیرهای رشد و توسعه و در عین حال کاهش ریسک ورود مستقیم، شراکت و سرمایه‌گذاری در فینتکها است. به همین منظور، شرکت خدمات انفورماتیک، به عنوان بازوی فناورانه بانک مرکزی، مرکز نوآوری آی‌فینک را در سال 98 و به منظور تمرکز فعالیتهای این شرکت در حوزه نوآوری باز و حمایت از فینتکها ایجاد کرد.
این مرکز تاکنون دو دوره برنامه شکل‌دهی و شتابدهی را اجرا کرده است. براندازی در نوآوری فرآیندی است که در آن سازمان‌های کوچک به‌عنوان مشارکتکنندگان در بازار می‌توانند با ارائه فناوری‌های جدید، سازمان‌های معتبری که قبلاً وجود داشته را به چالش بکشند.
نوآوری برانداز مزایایی مانند فرآیند سادهتر، سرگرمکننده تر و جذابتر را برای افراد جدید نسبت به صنایع موجود ارائه می‌دهد. به زبان ساده، براندازی (Disruptive Innovation) در نوآوری یک پاسخ رقابتی است. تفاوت در جنبه‌های پیش برنده این دو صنعت است. صنعت بانکداری سنتی توسط خود مؤسسات بانکی و صنعت فینتک بر اساس نیازهای مشتریان این صنعت هدایت می‌شود. فینتک برای پاسخ به نیازهای مشتری و تنظیم روندهای رفتار مشتری توسعه یافته و به همین دلیل یکی از پدیده‌های نوآوری است که صنعت خدمات مالی جهانی را دستخوش براندازی می‌کند.
نگاهی به وضعیت فینتک در ایران
فینتک در ایران به دنبال نیازهای مصرف‌کنندگان، سیاست‌های دولت و زیرساخت‌های فناوری موجود توسعه‌یافته است. این صنعت شامل نوآوریهای مالی دیجیتال مانند رمز ارزها، بلاکچین، وام‌دهی، پرداخت، بانک، قانون‌گذاری، بیمه، مدیریت ثروت و … می‌شود.
علاوه بر دامنه خدمات، تعداد استارتاپ‌های فینتک دارای مجوز همچنان در حال افزایش است. بر اساس داده‌های شهریور ماه ۱۴۰۰ مرکز پایش تجارت الکترونیک ایران (ECM)، تعداد استارتاپ‌های فینتک دارای سرمایهگذار در سال ۱۴۰۰ به بیش از ۶۸ عضو و تعداد استارتاپ‌های حاضر در شتاب‌دهنده‌ها به بیش از ۶۱ عضو افزایش یافته است که این آمار می تواند نمونه‌ای از توسعه استارتاپ‌های فینتک در ایران باشد.
در ادامه جدول وضعیت استارتاپی در ایران مشاهده می‌شود.
تعداد فزاینده کاربران موبایل و اینترنت، فینتک را رو به جلو تقویت کرده و تعداد افراد با سبک زندگی بر اساس موبایل را افزایش می‌دهد. بر اساس آمارهای وزارت ارتباطات، حدود ۸۴ میلیون کاربر اینترنت پهن باند سیار و ۱۰ میلیون کاربر اینترنت پهن باند ثابت در کشور وجود دارد.
تعداد مشترکین اینترنت در استان‌های ایران (منبع: گزارش ECM در سال 1400)
در بحبوحه افزایش سال به سال استارتاپ‌های فینتک، بر اساس آمار اعلامی معاون فناوری‌های نوین بانک مرکزی شاخص مالکیت حساب‌های بانکی در ایران به ۹۲ درصد برای جمعیت بالای ۱۵ سال رسیده است که از این نظر ایران جز کشورهای برتر دنیاست.
بخش قابل‌توجهی از سرویس‌ها به‌واسطه حدود ۱۲۰ میلیون کارت بانکی تراکنش‌دار انجام می‌شود و ماهانه حدود چهار میلیارد تراکنش محصول این سرویس‌دهی است.
سرانه پایانه‌های فروش در ایران به ازای هر ۸۰ نفر یک پایانه است و در کشور، نسبت اسکناس به میزان نقدینگی ۲.۳۳ درصد است که نشان از رونق و گستردگی پوشش خدمات پرداخت و بانکداری الکترونیک دارد.
فینتک در پل زدن دسترسی‌های مالی گسترده‌تر، به ویژه برای کسانی که هرگز از خدمات بانکی استفاده نکرده‌اند، حیاتی است. در یک نگاه کلی صنعت فینتک ایران را می‌توان به شرح ذیل طبقه بندی کرد:
۱. سیستم پرداخت دیجیتال
استارتاپ‌های این دسته عموماً کیف‌پول‌های دیجیتالی ارائه می‌کنند که کسب وکارهای تجارت الکترونیک را با بانک‌های مختلف به منظور تسهیل تراکنش‌ها متصل می‌کند. به عنوان مثال می‌توان به اپلیکیشنهای بانکها، سامانههای رمزساز بانکها، پرداخت‌های تلفن همراه، پرداخت‌های مبتنی بر وب، خدمات ارز دیجیتال و حوزه پرداخت‌های بین المللی اشاره کرد.
۲. سرمایه‌گذاری و مدیریت ریسک
در این دسته، فینتک برای انجام سرمایه‌گذاری، برنامه‌ریزی مالی و نظارت بر شرایط مالی استفاده می‌شود. به عنوان مثال دسته بورس و مشاوره، حسابداری و مدیریت مالی شخصی، تجارت الکترونیک، خدمات بیمه و سامانههای اعتبارسنجی در این دسته قرار دارند.
۳. پشتیبانی بازار یا تأمین بازار
این نوع فینتکها انواع مختلفی از اطلاعات را در بخش مالی جمع‌آوری می‌کند تا به کاربرانش ارائه شود، مانند نکات مالی، اطلاعات سرمایه‌گذاری مالی، کارت‌های اعتباری و … انتظار می‌رود این فینتکها مرجعی در تصمیمگیریهای مالی برای کاربران خود باشند.
۴. وام، تأمین مالی و تأمین سرمایه فینتک
این حوزه جدیدترین بخش در فینتک ایران به شمار می‌رود. این حوزه از فینتک کسانی را که به بودجه نیاز دارند، با کسانی که می‌توانند بودجه تهیه کنند گرد هم می‌آورد.
5. بانک و قانون‌گذاری
این حوزه شامل استارتاپ‌هایی چون استارتاپ‌های تضمین پرداخت است که به عنوان درگاه واسط پرداخت‌ها را نیز تضمین می‌کنند. برای این‌گونه فعالیت‌ها در جهت تأمین اعتبار، حضور بانکها و بخش‌های حاکمیتی الزامی است.
بر اساس گزارش ۲۰۲۱ انجمن جهانی فینتک اسلامی (Global Islamic Fintech Report2021) اندازه بازار فینتک ایران ۹.۲ میلیارد دلار است که ایران را بعد از عربستان (۱۷.۲ میلیارد دلار) در رتبه دوم کشورهای مسلمان قرار می‌دهد.
بر اساس این گزارش پیش‌بینی می‌شود که بخش فینتک ایران با رشد متوسط سالیانه ۱۵.۶درصد از رقم ۹.۲ میلیارد دلار در سال ۲۰۲۰ به رقم ۱۹ میلیارد دلار در سال ۲۰۲۵ برسد.
فینتکها و استراتژی صنعت مالی و بانکی در عرصه نوآوری
همان‌طور که قبلاً هم اشاره شد، با توجه به پیشرفت‌های فینتک، بانکها برای اينکه سهم بازار خود را حفظ کنند، گسترش دهند و حتی بقا پیدا کنند و همچنان به‌عنوان يک بازيگر محوری در اکوسیستم مالی به فعالیت ادامه دهند، بايد خود را با سرعت نوآوری منطبق سازند، چرا که فینتکها این پتانسیل را دارند که با سرعت بالاتری رشد کنند، درآمد بیشتری ايجاد کنند و حتی احتمال موفقیت دائمی افزون‌تری داشته باشند.
در صنعت بانکداری، نوآوری بهويژه نوآوری فناوری اطلاعات میتواند يک تمايزدهنده اصلی در برابر رقبا و عاملی مهم برای پايداری مالی تلقی شود؛ مزيت رقابتی که به صورت کامل در اختیار فین‌تک‌هاست. بر این اساس و طبق مدلهای پیشنهادی برخی از صاحب نظران، صنعت بانکی با تمايل به سرمايهگذاری در فناوری‌های جديد و همچنین با در اختیار داشتن پايگاه اعتماد مردمی و احاطه به مقررات و از سوی ديگر، فینتکها با ظرفیت نوآوری، توانمندی در توسعه فناوری و توانايی تطبیق با رويههای بانکی، داشتههای خود را به عرصه همکاری میآورند [2].
با توجه به این دیدگاه، شرکت خدمات انفورماتیک به عنوان بازوی فناورانه بانک مرکزی، برای جذب، همکاری و حمایت از فینتکهای ایرانی از سال 91 در حوزه نوآوری باز فعالیت خود را آغاز کرده و با برگزاری رویدادهای Inbank 1 و 2 (برگرفته از Innovation bank) در سالهای 92 و 94 و سه رویداد نواندیشان فناوری مالی در سالهای 96 تا 98 به دریافت طرحهای بدیع شرکت‌های استارتاپی و تیمهای ایدهپرداز حوزه بانکی و مالی پرداخت.
پس از آن این شرکت، برای تمرکز فعالیت‌ها و اقدامات در زمینه نوآوری باز و پس از مطالعات و بررسیهای بینالمللی و داخلی، اقدام به ایجاد مرکز نوآوری آی‌فینک کرد. در کنار شکل‌دهی و شتابدهی که برای تیمهای مرحله پیشبذری و بذری در مرکز نوآوری آی‌فینک انجام می‌شود، این شرکت طبق چشم‌انداز نوآوری خود از نوآوری‌ها و ابداعات شرکت‌های دیگر و کسب و کارهای نوپا از طریق پشتیبانی، تأمین مالی، مشارکت، خرید خدمت یا محصول یا طرق دیگر حمایت می‌کند.
مرکز نوآوری آی‌فینک پس از برگزاری موفق اولین برنامه شکل‌دهی و شتابدهی خود که شامل پذیرش، رشد و توسعه تیمهای استارتاپی با محوریت فینتک بود، دومین برنامه شکل‌دهی و شتابدهی خود را از آبان ماه 1400 آغاز کرده است و در حال حاضر در انتهای این دوره قرار دارد.
مروری بر برنامههای مرکزنوآوری آی‌فینک
در طول این دو برنامه، 17 تیم دوره شکل‌دهی را در این مرکز سپری کرده و از خدمات آن بهره بردهاند که از بین آنها، 9 تیم موفق به ورود به مرحله شتابدهی شدهاند. در برنامه دوم شکل‌دهی و شتابدهی این مرکز، استارتاپ‌های حوزه فناوری مالی و فناوری‌های نوین مرتبط، پذیرش شده و به آنها خدمات و امکاناتی از جمله آموزش و مشاوره، فضای کار مناسب، دسترسی به شبکه بانکی، تزریق سرمایه با توجه به نیاز استارتاپ و شاخصهای عملکردی پیشرفت تا سقف 230 میلیون تومان ارائه شده است.
مأموریت راهبری مرکز نوآوری آی‌فینک به شرکت فرادیس گستر کیش محول شده است. این شرکت که یکی از شرکت‌های زیرمجموعه شرکت خدمات انفورماتیک است، مأموریت دارد موارد زیر را به عنوان اهداف راه‌اندازی این مرکز محقق سازد:
استفاده از پتانسیل تجربه و دانش شرکت خدمات انفورماتیک در حمایت از فضای فینتک کشور
فراهم کردن برنامه شتابدهی تخصصی کسب و کار متناسب با نیازهای کشور و بازار
جذب، پرورش و سرمایه‌گذاری در استارتاپ‌های مرتبط
ارائه راهکار جهت رفع چالش‌های مالی و بانکی کشور با روش‌های نوآورانه
حمایت هدفمند از کارآفرینان
بر این اساس مرکز نوآوری آی‌فینک، با گردهم آوردن عناصر مختلف اکوسیستم استارتاپی همچون مربیان و مشاوران متخصص، حامی صاحبان ایده و استارتاپ‌هایی است که یک نیاز واقعی را در حوزه فینتک بازار ایران و سپس بازارهای جهانی برطرف کنند.
این مرکز با توجه به سابقه فعالیت شرکت خدمات انفورماتیک در حوزههای زیر به جذب و پرورش استارتاپ‌ها پرداخته است:
روال کلی همراهی با استارتاپ
در طی دوران شکلگیری و رشد تیم تا قبل از جذب سرمایه، آی‌فینک در کنار استارتاپ‌ها قرار میگیرد تا با در اختیار گذاشتن سرمایههای دانشی، اقتصادی و اجتماعی، عبور از هر مرحله را برای آنها تسهیل کند. به طور مثال به منظور تأمین سرمایه اقتصادی، با اختصاص فضای کار مجهز و تزریق سرمایه در دو مرحله شکل‌دهی و شتابدهی به تیم استارتاپی، امکان رشد تیم را میسر می‌کند.
علاوه بر این بهمنظور تأمین سرمایههای دانشی، این مرکز با برگزاری کارگاههای آموزشی کسب و کار و فینتک، میکوشد تا به تیمهای مستقر کمک کرده مسیر پیش روی خود را با شناخت بهتری طی کنند؛ همچنین فضای اشتراکی که در اختیار تیم قرار میگیرد، به دلیل مجاورت با سایر تیمها و کارآفرینان، امکان هم‌افزایی با اکوسیستم را ایجاد کرده و دورهمیهای تخصصی و ایجاد امکان حضور در رویدادهای متنوع، سرمایه اجتماعی مناسبی را در اختیار اعضای تیم قرار می‌دهد.
تأمین سرمایههای اجتماعی
بر اساس تجارب کسب شده یکی از دلایل شکست استارتاپ‌های مالی و بانکی، وجود قوانین و مقررات متنوع در این حوزه و عدم شناخت کافی استارتاپ‌ها نسبت به قوانین، ساختار و فرآیندهای موجود و مسیرهای قانونی پیادهسازی ایدههای جدید است.
با توجه به این ریسک، مرکز نوآوری آی‌فینک از ابتدای مسیر خود سعی در شناسایی افراد خبره از متخصصان همکار در شرکت خدمات انفورماتیک و همچنین سایر فعالان حوزه مالی و بانکی کرده تا با استفاده از دانش و تخصص این افراد احتمال شکست استارتاپ‌ها را کاهش داده و مسیر پیش رو را برای آنها شفافتر سازد. این افراد در قالب منتورهای تخصصی در کنار آی‌فینک و تیمهای استارتاپی بوده و هم‌پای آنها در این مسیر گام برمیدارند. شبکهسازی در اکوسیستم نوآوری و فینتک یکی از موارد دیگری است که آی‌فینک در دستور کار قرار داده تا بتواند ارتباط تیمهای خود با بازیگران اکوسیستم را تسهیل کرده و با هم‌افزایی با سایر بازیگران اکوسیستم، دانش و کیفیت عملکرد خود را ارتقا داده وگامی در راستای رشد اکوسیستم نوآوریهای مالی کشور بردارد.
شبکهسازی این مرکز در قالب موارد زیر نیز انجام شده است:
ارتباط با مجموعههای سرمایهگذار خطرپذیر
ارتباط با بانکها و مراکز نوآوری زیر مجموعه آنها
ارتباط با تأمینکنندگان سرویس (بانکداری باز، زیرساخت ابری و …)
ارتباط با اکوسیستم نوآوری، شتاب‌دهنده‌ها و …
ارتباط با رسانهها و فعالان حوزه فینتک
معرفی استارتاپ‌های دوره دوم شتابدهی آی‌فینک
استارتاپ مگاپی
حوزه: پرداخت
مگاپی با هدف تسهیل‌گری فرآیند پرداخت برای سازمانها و شرکتها وارد این حوزه شده است. تمامی فرآیند پرداخت از مرحله صدور فاکتور دیجیتال، تولید لینک پرداخت، انجام فرآیند پرداخت و مدیریت تراکنش‌ها را برای سازمانها و شرکتها، جزو سرویسهای این استارتاپ است.
استارتاپ فینتل
حوزه: مدیریت ثروت
پلتفرم مدیریت سرمایه و سکوی سرمایه‌گذاری «فینتل» یک راهکار هوشمند است که علاوه بر فراهم‌سازی امکان استفاده آنلاین از مشاوران سرمایه‌گذاری بدون محدودیت زمانی و جغرافیایی و دریافت پیشنهادهای سرمایه‌گذاری متناسب بر اساس میزان ریسکپذیری مشتری، این امکان را فراهم می‌کند تا مشتریان بتوانند بهترین فرصتهای سرمایه‌گذاری را شناسایی و از طریق یک پلتفرم در بازارهای مختلف سرمایه‌گذاری کرده و سرمایه خود را مدیریت کنند.
استارتاپ پیدیا
حوزه: کشبک
پی دیا پلتفرمی برای کسب درآمد از هر خرید بدون محدودیت مبلغ یا زمان خرید است که امکان خریدهای به صرفه را فراهم می‌کند.
استارتاپ بارا
حوزه: متاورس
بارا یک استارتاپ در حوزه متاورس است که به صورت تخصصی به بازیهای متاورسی و پرداخت‌های مالی غیر متمرکز در متاورس می‌پردازد. همچنین صاحبان سرمایه می‌توانند به صورت غیر متمرکز در پلتفرمهای مختلف متاورسی به صورت کرادفاندینگ سرمایه‌گذاری کنند.
جمعبندی و نتیجهگیری
آی‌فینک طی دو دوره فعالیت خود با شناسایی چالش‌های تیمهای استارتاپی از شکلگیری تا توسعه، همواره سعی داشته با ایجاد بستری مناسب، موانع مختلف مسیر کارآفرینی مالی را برای تیمهای استارتاپی کاهش دهد.
در این راستا، این مرکز از ایجاد زمینه‌های همکاری با سایر بازیگران اکوسیستم استقبال کرده تا با هم‌افزایی تجربیات، دانش و پتانسیل نهادهای مختلف، در شکوفایی بیشتر فضای کارآفرینی کشور سهیم باشد.