مروری بر نقاط قوت و ضعف ایران در شاخص جهانی نوآوری(GII)

به گزارش پایگاه خبری بانکداری الکترونیک، شاخص جهانی نوآوری در سال ۲۰۰۷ میلادی توسط سومیترا داتا، دانشمند هندی در مدرسه عالی کسب ‌و کار اینسید (INSEAD) رونمایی شد. هدف وی از انتشار این گزارش، تعیین سنجه‌ها و شاخص‌های نو،  باهدف دستیابی به مقدار واقعی نوآوری در جامعه و گذر از شاخص‌های سنتی مانند تعداد مقاله‌های پژوهشی و هزینه‌های صرف‌شده در زمینه تحقیق و توسعه بود.

موارد مهمی در تعیین چنین هدفی تأثیرگذار بوده‌اند. از جمله اینکه نوآوری امروزه به عنوان محرکه‌ای برای رشد اقتصادی در کشورهای توسعه‌یافته و در حال توسعه مورد توجه است. از سویی دیگر موضوع مهمی که در شرایط کنونی جهان باید بدان توجه داشت، لزوم جامع‌تر شدن تعریف نوآوری است، به این صورت که دیگر نوآوری محدود به آزمایشگاه‌های تحقیق و توسعه و مقاله‌های علمی نمی‌شود، بلکه مفاهیمی همچون نوآوری اجتماعی و نوآوری در الگوهای کسب و کار را نیز شامل می‌شود.

شاخص جهانی نوآوری مفهوم جامع نوآوری یادشده در راهنمای اسلو را که از سوی جوامع اروپایی و سازمان توسعه و همکاری‌های اقتصادی (او‌ئی‌سی‌دی) تهیه شده، به ‌عنوان مبنای مفهومی خود در نظر گرفته است. مطابق این تعریف، نوآوری پیاده‌سازی محصولی (کالا یا خدمات) جدید یا بهبودیافته، فرآیندی تازه، روشی نو برای بازاریابی یا روش سازمانی نو در کسب و کار، سازمان محل کار یا ارتباطات بیرونی است. این مفهوم نشان‌دهندة ارتقاء سطحی فهم و درک افراد از نوآوری در دو دهه گذشته است.

دانشگاه کرنل، مدرسه عالی کسب ‌و کار اینسید و سازمان جهانی مالکیت فکری (World Intellectual Property Organization)، یک آژانس تخصصی متعلق به سازمان ملل متحد، شاخص جهانی نوآوری را منتشر می‌کنند. شاخص جهانی نوآوری از هفت رکن تشکیل شده است. هر رکن نیز از سه زیر رکن و هر زیر رکن از چند شاخص (از ۲ تا ۵ شاخص) تشکیل شده‌اند. شاخص‌ها هر سال بازبینی و تعدادی حذف، اضافه یا اصلاح می‌‌شوند.

هفت رکن شاخص جهانی نوآوری در دو دسته ورودی و خروجی قرار گرفته‌اند. در دسته ورودی‌ها که نشان‌دهندة توانایی اقتصاد یک کشور به‌منظور انجام فعالیت‌های نوآورانه است، «نهادها»، «سرمایه انسانی و تحقیقات»، «زیرساخت‌ها»، «تکامل بازار» و «تکامل کسب ‌و کار» و در دسته خروجی‌ها که نتایج فعالیت‌های نوآورانه در اقتصاد یک کشور را نشان می‌دهد، دو رکن «خلق دانش و فناوری» و «محصولات خلاقانه» وجود دارند.

امتیاز هر کشور در هر یک از ارکان هفت‌گانه، با محاسبه میانگین ساده امتیاز زیر رکن‌ها به دست می‌آید. امتیاز هر زیر رکن نیز از میانگین امتیاز شاخص‌های آن نیز به دست می‌آید.

جمهوری اسلامی ایران برای دهمین سال پیاپی در گزارش شاخص جهانی نوآوری حضور دارد. بر اساس سیزدهمین نسخه گزارش شاخص جهانی نوآوری (Global Innovation Index) یا (GII) که بر «تأمین مالی نوآوری» تمرکز دارد ایران  در سال گذشته میلادی بر خلاف روند همواره افزایشی خود در ۶ سال اخیر، با ۶ پله تنزل، در رده ۶۷ جهان قرار گرفته است، با وجود این ایران پس از هند در میان کشورهای آسیای مرکزی و جنوبی در رتبة دوم ایستاده و از سوی شاخص جهانی نوآوری به ‌عنوان رهبر منطقه‌ای نوآوری شناخته شده است.

شاخص جهانی نوآوری رتبه‌بندی ظرفیت‌ها و نتایج نوآوری اقتصادهای جهان را عرضه می‌کند. این شاخص، نوآوری را بر اساس معیارهایی شامل «نهادها»، «سرمایه انسانی و تحقیقات»، زیرساخت‌ها، اعتبار، «سرمایه‌گذاری»، «ارتباطات»، «خلق، جذب و انتشار دانش» و «محصولات خلاقانه» می‌سنجد. شاخص جهانی نوآوری دو زیرشاخص دارد: زیرشاخص ورودی نوآوری و زیرشاخص محصول نوآوری و هفت رکن که هر کدام از سه زیر رکن تشکیل شده است.

گزارش شاخص نوآوری جهانی، اقتصادهای جهان را با توجه به ظرفیت و عملکرد نوآوری آنها رتبه‌بندی می‌کند. در این گزارش، ۱۳۱ کشور جهان، بر مبنای ۸۰ شاخص، شامل نرخ ثبت دارایی‌های فکری، هزینه‌های آموزش، زیرساخت‌ها، پیچیدگی‌های بازار و کسب ‌و کار و …، ارزیابی شده‌اند. هدف شاخص جهانی نوآوری متشکل از حدود 80 شاخص که در دو دسته ورودی‌ها و خروجی‌های نوآوری گروه‌بندی شده‌اند، نشان دادن جنبه‌های چند بعدی نوآوری است.

رتبه ایران در نوآوری در جهان

جدول زیر رتبه‌بندی‌های جمهوری اسلامی ایران در سه سال گذشته را نشان می‌دهد و اشاره می‌کند که در دسترس بودن داده‌ها و تغییر در چارچوب الگوی شاخص جهانی نوآوری بر مقایسه سالانه رتبه‌بندی شاخص جهانی نوآوری تأثیر می‌گذارد.

حدود اطمینان (Confidence interval) آماری برای رتبه‌بندی جمهوری اسلامی ایران در گزارش شاخص نوآوری جهانی، بین رتبه‌های 59 و 71 است. جمهوری اسلامی ایران در دسته خروجی‌های نوآوری عملکرد بهتری نسبت به دسته ورودی‌های نوآوری داشته است. امسال جمهوری اسلامی ایران در دسته خروجی‌های نوآوری رتبه 90 را به دست آورده، به طوری که این رقم نسبت به پارسال پایین‌تر و نسبت به سال 2018 بالاتر است. در زمینه دسته خروجی‌های نوآوری، جمهوری اسلامی ایران رتبه 50 را در اختیار دارد، این جایگاه نسبت به پارسال پایین‌تر و نسبت به سال 2018 کمتر است.

جایگاه نوزدهم: جمهوری اسلامی ایران در میان گروه 37 اقتصاد با درآمد متوسط به بالا رتبه 19 را در اختیار دارد.

جایگاه دوم: ایران در میان 10 اقتصاد آسیای مرکزی و جنوبی در جایگاه دوم قرار دارد.

عملکرد مورد انتظار در مقابل عملکرد مشاهده شده در نوآوری

نمودار حبابی زیر، رابطه بین سطوح درآمدی (سرانه تولید ناخالص داخلی) و عملکرد نوآوری (امتیاز شاخص نوآوری جهانی) را نشان می‌دهد. خط روند، نشانه‌ای از عملکرد نوآوری مورد انتظار با توجه به سطح درآمد است. اقتصادهایی که بالاتر از خط روند قرار می‌گیرند، عملکرد فراتر از حد انتظار دارند و اقتصادهای زیر خط روند نیز کمتر از انتظارها عمل می‌کنند. عملکرد جمهوری اسلامی ایران نسبت به تولید ناخالص داخلی، با انتظارها از سطح توسعه‌ این کشور مطابقت دارد.

تبدیل مؤثر سرمایه‌گذاری‌های نوآوری در خروجی‌های نوآوری

نمودار زیر رابطه بین ورودی‌ها و خروجی‌های نوآوری را نشان می‌دهد. اقتصادهای بالای خط روند، سرمایه‌گذاری‌های بزرگ در حوزه نوآوری را به خروجی‌های بیشتر و با کیفیت بالاتر تبدیل می‌‌کنند. جمهوری اسلامی ایران نسبت به سطح سرمایه‌گذاری‌ها در حوزه نوآوری، خروجی‌های نوآوری بیشتری تولید می‌کند.

جمهوری اسلامی ایران در چهار مورد از هفت رکن شاخص جهانی نوآوری امتیازهای بالایی دارد: سرمایه انسانی و تحقیقات، زیرساخت‌ها، خروجی‌های دانش و فناوری و خروجی‌های خلاقانه که برای گروه با درآمد متوسط رو به بالا، بالاتر بالاتر از میانگین است. در مقابل، جمهوری اسلامی ایران برای گروه درآمدی خود در سه رکن زیر، امتیاز میانگین را به دست می‌آورد: نهادها، تکامل بازار و تکامل کسب و کار.

آسیای مرکزی و جنوبی

جمهوری اسلامی ایران در مقایسه با دیگر اقتصادهای آسیای مرکزی و جنوبی، عملکردش به این شکل بوده است:
•    در چهار رکن از هفت رکن شاخص جهانی نوآوری بالاتر از میانگین: سرمایه انسانی و تحقیقات، زیرساخت‌ها، خلق دانش و فناوری و تولید محصولات خلاقانه
•    در سه رکن از هفت رکن شاخص جهانی نوآوری پایین‌تر از میانگین: نهادها، تکامل بازار و تکامل کسب ‌و کار

بررسی اجمالی رتبه‌بندی‌های ایران در 7 رکن شاخص جهانی نوآوری

جمهوری اسلامی ایران در زمینة سرمایه انسانی و تحقیقات بهترین عملکرد را داشته و ضعیف‌ترین عملکرد مربوط به نهادهاست.

نقاط قوت‌ و ضعف نوآوری
جدول زیر مروری بر نقاط قوت و ضعف ایران در گزارش شاخص جهانی نوآوری دارد.

نقاط قوت

نقاط قوت شاخص جهانی نوآوری برای ایران در پنج رکن از هفت رکن این شاخص مشاهده می‌شود:

•    سرمایة انسانی و تحقیقات (46): نقاط قوت را در زیرمجموعه آموزش عالی (7) و در شاخص‌های ثبت نام در دانشگاه‌ها (31) و دانش‌آموختگان رشته‌های علوم و مهندسی (3) نشان می‌دهد.
•    زیرساخت‌‌ها (69): نقاط قوت را در زیر رکن زیرساخت عمومی (31) و در شاخص‌های دسترسی به فناوری اطلاعات و ارتباطات (39) و تشکیل سرمایه ناخالص (10) نشان می‌دهد.
•    تکامل بازار (108): شاخص مقیاس بازار داخلی (18) نقطه قوت را نشان می‌دهد.
•    خلق دانش و فناوری (59): نقاط قوت را در زیر رکن دانش (25) و در شاخص‌های ثبت اختراع افراد مقیم در دفاتر ملی (14)، مقاله‌های علمی و فنی (21) و تولید با فناوری بالا و متوسط (26) نمایش می‌دهد.
•    محصولات خلاقانه (48): نقاط قوت را در زیر رکن دارایی‌های نامشهود (13) و در درخواست علائم تجاري افراد مقیم در دفتر ملی (1) و طرح‌های صنعتی بر اساس مبدا (14) نشان می‌دهد.

نقاط ضعف

نقاط ضعف شاخص جهانی نوآوری برای جمهوری اسلامی ایران در 6 رکن از هفت رکن این شاخص مشاهده می‌شود.

•    نهادها (120): ضعف‌هایی را در زیر رکن محیط کسب و کار (125) و در شاخص‌های ثبات سیاسی و عملیاتی (123)، کیفیت تنظیم‌گری (رگولاتوری) (129) و سهولت راه‌اندازی کسب و کار (128) نشان می‌دهد.
•    سرمایة انسانی و تحقیق (46): شاخص شرکت‌های تحقیق و توسعه (R&D) جهانی (42) ضعف را آشکار می‌کند.
•    تکامل بازار (108):  نمایانگر ضعف در شاخص نرخ تعرفه کاربردی (129) است.
•    تکامل کسب و کار (112): نمایانگر ضعف‌هایی در شاخص‌های همکاری تحقیقاتی بین دانشگاه وصنعت (117) و معاملات سرمایه‌گذاري مشترك / اتحاد راهبردي (122) است.
•    خلق دانش و فناوری (59): شاخص نرخ رشد برابری قدرت خرید (PPP) (155) حاکی از ضعف است.
•    محصولات خلاقانه (48): نشان از ضعف‌هایی در شاخص‌های مؤسسه‌های نشر و چاپ و خروجی رسانه‌ها (96) و صادرات کالاها و خدمات خلاقانه (119) دارد.