اشتهای ریسک و نقش آن در همسویی ریسک، استراتژی و عملکرد بانک ها

قبل از اینکه عمیق‌تر به موضوع بپردازیم، ضروری است که تعریفی ساده از اشتهای ریسک ارائه دهیم. اشتهای ریسک به سطح ریسکی اشاره دارد که بانک برای دستیابی به اهداف استراتژیک خود، حاضر به پذیرش یا تحمل آن است و این سطح، تحت تاثیر مجموعه‌‌ای از عوامل است که در ادامه، به مرور برخی از اصلی ­ترین آنها می­ پردازیم.

الف: عوامل موثر بر اشتهای ریسک

اشتهای ریسک یک بانک تحت تأثیر عوامل مختلف داخلی و خارجی قرار دارد. درک این عوامل برای بانک‌ها برای همسو کردن پروفایل ریسکشان با اهداف استراتژیک، بسیار مهم است. برخی از عوامل کلیدی که اشتهای ریسک را شکل می‌دهند عبارتند از‌:

مدل کسب و کار و استراتژی‌: هر بانک یک مدل کسب­وکار و استراتژی منحصر به فرد دارد که بر اشتهای ریسک آن، تاثیرگذار است. به عنوان مثال، بانکی که بر بانکداری شرکتی تمرکز می‌کند ممکن است ‌ریسک‌پذیری بیشتری برای وام دادن به شرکت‌های بزرگ داشته باشد در حالی که یک بانک متمرکز بر بانکداری خرد، احتمالاً اشتهای ریسک کمتری دارد و  بر آن اساس، اعطای تسهیلات خرد را در اولویت قرار دهد.

محیط نظارتی‌: چارچوب‌های نظارتی، نقشی حیاتی در شکل دادن به اشتهای ریسک بانک ایفا می‌کند. مقرراتی مانند الزامات کفایت سرمایه، استانداردهای نقدینگی و دستورالعمل‌های تست استرس، بر سطح ریسکی که بانک می‌تواند بپذیرد، تأثیر می‌گذارد. بانک‌ها باید اطمینان حاصل کنند که اشتهای ریسک آنها با انتظارات نظارتی مطابقت دارد تا ریسک تطبیق مضاعفی به آنها تحمیل نشود.

فرهنگ ریسک‌: فرهنگ ریسک در یک بانک به شدت بر اشتهای ریسک آن تأثیر می‌گذارد. فرهنگ حساس به ریسک، اشتهای ریسک محتاطانه را تشویق می‌کند و درک جامع ریسک‌ها را در تمام سطوح سازمان ارتقا می‌دهد. بانک‌هایی که فرهنگ ریسک قوی دارند، چارچوب اشتهای ریسک واضح‌تر و مؤثرتری دارند.

شرایط بازار‌: عوامل خارجی، مانند شرایط اقتصادی، نوسانات بازار و روند صنعت، بر اشتهای ریسک یک بانک تأثیر می‌گذارد. در طول دوره‌های رکود اقتصادی یا عدم اطمینان، بانک‌ها ممکن است رویکرد محافظه‌کارانه‌تری را اتخاذ کنند و با هدف کاهش زیان‌های احتمالی، اشتهای ریسک خود را کاهش دهند. در مقابل، در شرایط رونق، بانک‌ها عموماً تمایل بیشتری به پذیرش ریسک‌های بالاتر برای بهره­گیری حداکثری از فرصت‌ها، از خود نشان دهند.

انتظارات ذینفعان‌: ذینفعان از جمله سهامداران، رگولاتورها و مشتریان، بر اشتهای ریسک بانک­ ها تاثیر می­گذارند. سهامداران از بانک‌ها انتظار دارند که در عین حفظ سطح معقولی از اشتهای ریسک، سود ایجاد کنند. رگولاتورها و مشتریان هم خواهان شفافیت، ثبات و ‌ریسک‌پذیری مسئولانه از سوی بانک‌ها هستند.

ب: نقش اشتهای ریسک در همسویی ریسک

همسویی ریسک به فرآیند حصول اطمینان از سازگاری فعالیت‌های ‌ریسکی بانک با اهداف استراتژیک آن اشاره دارد. اشتهای ریسک با ارائه چارچوبی که ‌تصمیم‌گیری و شیوه‌های مدیریت ریسک را هدایت می‌کند، نقش مهمی در همسویی ریسک ایفا می‌کند. زمانی که اشتهای ریسک به طور موثر در سراسر سازمان تعریف و ابلاغ شود، موارد زیر تسهیل می­شود‌:

شناسایی ریسک‌: اشتهای ریسک، مرزهایی را تعیین می‌کند که در چارچوب آن، ریسک ­ها شناسایی می ­شوند. این امر به بانک‌ها اجازه می‌دهد تا بین ریسک‌های قابل قبولی که با اهداف استراتژیک آنها همسو هستند و ریسک‌هایی که بیش از اشتهای ریسک آنهاست و باید از آنها اجتناب کرد یا آنها را کاهش داد، تمایز قائل شوند.

ارزیابی و کمی­سازی ریسک‌: اشتهای ریسک با ارائه معیاری برای سنجش ریسک ­ها، ارزیابی ریسک‌ها را تسهیل می‌کند. این امر بانک‌ها را قادر می‌سازد تا احتمال وقوع و تأثیرات بالقوه ریسک ­ها را تعیین کنند و به اولویت بندی تمهیدات مدیریت ریسک و تخصیص مؤثر منابع بپردازند. همچنین بانک‌ها می‌توانند با کمی‌سازی اشتهای ریسک، معیارها و شاخص‌های کلیدی ریسک را برای اندازه‌گیری ریسک ایجاد کنند. این امر امکان نظارت فعال بر ریسک‌ها و مداخله به موقع را برای جلوگیری از زیان‌های احتمالی یا اثرات نامطلوب بر عملکرد بانک، فراهم می‌کند.

گزارش ریسک‌: بیانیه‌های صریح اشتهای ریسک، شفافیت را افزایش می‌دهد و گزارش‌دهی موثر ریسک را امکان‌پذیر می‌سازد. بر این اساس بانک‌ها می‌توانند موقعیت ریسک خود را به ذینفعان اطلاع دهند و بینش‌های ارزشمندی از مشخصات ریسک بانک، شیوه‌های مدیریت ریسک و همسویی با اهداف استراتژیک را در اختیار آنها قرار دهند.

ج. تأثیر اشتهای ریسک بر استراتژی بانک

یک بیانیه اشتهای ریسک شفاف، از تدوین و اجرای استراتژی‌های بانک، پشتیبانی می‌کند. این بیانیه به بانک‌ کمک می‌کند تا تعادلی بین اهداف و آرزوها از یکسو و الزامات مدیریت ریسک از سوی دیگر ایجاد کنند. نحوه تأثیر اشتهای ریسک بر استراتژی بانک را می­توان اجمالاً در چهار منظر زیر خلاصه کرد‌:

برنامه ریزی استراتژیک‌: اشتهای ریسک با تعیین مرزهای ریسکی که بانک می‌تواند در آن فعالیت کند، برنامه ­ریزی استراتژیک را جهت می ­دهد. این برنامه، توسعه برنامه‌های کسب­ وکار، استراتژی‌های سرمایه گذاری و ابتکارات توسعه را با در نظر گرفتن ریسک‌های مرتبط، هدایت می‌کند.

تخصیص سرمایه‌: اشتهای ریسک بر تصمیمات تخصیص سرمایه تأثیر می‌گذارد. بانک‌هایی که اشتهای ریسک بالاتری دارند ممکن است سرمایه بیشتری را به فعالیت‌های پرریسک‌تر، مانند وام دادن به بخش‌های پرریسک یا سرمایه‌گذاری در ابزارهای مالی پیچیده اختصاص دهند. برعکس، بانک‌هایی که اشتهای ریسک کمتری دارند، ممکن است سرمایه‌گذاری‌های محافظه‌کارانه با پروفایل ریسک پایین‌تر را در اولویت قرار دهند.

توسعه محصول‌: اشتهای ریسک بر توسعه و نوآوری محصول تأثیر می‌گذارد. بانک‌هایی که تمایل به ریسک بالاتری دارند ممکن است محصولات یا خدمات مالی نوآورانه‌ای را با هدف قرار دادن بازارهای خاص یا بخش‌های مشتریان با ریسک بالاتر، معرفی کنند. برعکس، بانک‌هایی که اشتهای ریسک پایین­ تری دارند، ممکن است برای حفظ ثبات، روی محصولات ساده‌تر و کم‌ریسک‌تر تمرکز کنند.

استراتژی‌های کاهش ریسک‌: اشتهای ریسک، خطوط کلی استراتژی‌های کاهش ریسک را مشخص می‌کند. بانک‌ها اشتهای ریسک خود را در ارتباط با سطوح تحمل ریسک تعریف می‌کنند و این امر به آنها امکان می‌دهد ریسک‌های بالقوه‌‌ای را که نیاز به اقدامات کاهشی دارند شناسایی کنند. این رویکرد پیشگیرانه، احتمال و تأثیر رویدادهای نامطلوب را به حداقل می‌رساند.

د. رابطه بین اشتهای ریسک و عملکرد بانک

اشتهای ریسک یک بانک تأثیر مستقیمی بر عملکرد کلی و پایداری بلندمدت آن دارد. بخشی از نحوه تأثیر اشتهای ریسک بر عملکرد بانک را می­توان در چهار موئلفۀ سودآوری، کیفیت دارایی، شهرت و اعتماد و تطبیق، خلاصه کرد:

سودآوری‌: اشتهای ریسک بر سودآوری بانک تأثیر می‌گذارد. اشتهای ریسک بالاتر، امکان دستیابی به فرصت‌های با بازده بالاتر را فراهم می‌کند که به طور بالقوه منجر به افزایش سود می‌شود. با این حال، این امر بانک را در معرض احتمال زیان بیشتری نیز قرار می‌دهد. برعکس، اشتهای ریسک کمتر ممکن است ثبات ایجاد کند اما پتانسیل سود را محدود می­کند.

کیفیت دارایی‌: اشتهای ریسک بر کیفیت دارایی‌های بانک تأثیر می‌گذارد. بانک‌هایی که اشتهای ریسک بالاتری دارند، ممکن است نسبت بیشتری از دارایی‌های پرریسک‌ را در پرتفوی خود داشته باشند. این امر احتمال نکول وام یا سایر ضررهای مربوط به اعتبار را افزایش می‌دهد. برعکس، اشتهای ریسک کمتر، رویکرد محافظه‌کارانه‌تری به کیفیت دارایی را در پی دارد.

شهرت و اعتماد‌: اشتهای ریسک یک بانک به طور قابل توجهی بر شهرت و سطح اعتماد به آن در بین سهامداران تأثیر می‌گذارد. بانک‌هایی که اشتهای ریسک محتاطانه‌‌ای دارند به عنوان نهادهایی مسئول و قابل اعتماد تلقی می‌شوند. برعکس، بانک‌هایی که اشتهای ریسک متهورانه­ ای دارند یا سابقه سوء مدیریت ریسک دارند، ممکن است با آسیب به شهرت و کاهش اعتماد، مواجه شوند.

انطباق با مقررات‌: اشتهای ریسک ارتباط نزدیکی با رعایت مقررات دارد. بانک‌ها باید اطمینان حاصل کنند که اشتهای ریسک آنها با الزامات و دستورالعمل‌های نظارتی مطابقت دارد. عدم رعایت انتظارات قانونی می‌تواند منجر به جریمه و آسیب به شهرت شود.

اشتهای ریسک یک مفهوم اساسی است که چارچوب مدیریت ریسک بانک‌ها را تشکیل می‌دهد. بانک‌ها با تدوین یک بیانیه اشتهای ریسک واضح می‌توانند ریسک‌ها را به طور موثر با اهداف استراتژیک هماهنگ کنند، استراتژی‌های خود را شکل دهند و عملکرد کلی خود را ارتقا دهند. یک اشتهای ریسک قوی و تبیین شده، بانک‌ها را قادر می‌سازد تا از پیچ ­وخم­ های عرصۀ پرمخاطره ریسک‌های مالی عبور کنند، ثبات را حفظ کنند و نزد ذینفعان اعتماد ایجاد کنند.