آن مرد هم از ملی آمد

پس از آنکه طهماسب مظاهری نتوانست با محمود احمدی نژاد کنار بیاید استعفای خود را نوشت و تقدیم وی کرد و خیلی زود قائم مقام وی یعنی محمود بهمنی از سوی هیئت دولت انتخاب و روی صندلی ریاست نشست. بهمنی سال‌ها در بانک ملی خدمت کرده بود و در سال‌ ۷۹تا ۸۶ علاوه بر عضویت در هیئت مدیره این بانک دارای سمت‌های مختلفی چون معاونت و ریاست اعتبارات کل بانک ملی، ریاست ادارات سرمایه‌گذاری، سازمان و روش‌های بانک، مدیریت امور معاملات و تسهیلات و بررسی طرح‌ها بود.

بهمنی ابتدا به عنوان قائم‌مقام به بانک مرکزی از سوی طهماسب مظاهری فراخوانده شد اما بعد از اینکه نگرش‌های دو رئیس کل و جمهور بر هم سو نشدند، ناچار طهماسب صندلی را به قائم مقامش سپرد و بهمنی از مهر سال 87 تا شهریور 92 این مسئولیت را بر عهده داشت.

در دوره بهمنی دلار از 966 تومان با 242 درصد رشد (3.4 برابری) به رقم حدود 3 هزار و 300 تومان ( 5 سال و سالانه 1.7 برابر ) رسید. نقدینگی، تورم و بودجه دولت طی این دوره طبیعتا متناسب با رشد دلار افزایش یافتند.

سیف غیرمستقیم آمد

با روی کار آمدن دولت جدید در سال 92 طببعتا جایی برای بهمنی در پاذل اقتصادی و پولی دولتی که خود را تدبیر و امید می نامید نبود. افراد زیادی گزینه شدند که از بین آنها یک مدير ملی پرسابقه انتخاب شد و او کسی نبود جز ولی الله سیف که از سال 79 تا اواسط سال آبان سال 84 سکان بزرگترین بانک ایران و خاورمیانه را در اختیار داشت. مدیرعاملی سیف در بانک ملی مصادف بود با دوره دوم دولت اصلاحات که به دوران طلایی اقتصاد بعد از انقلاب معروف است. طی 79 تا 83 اقدامات کلیدی از جمله امکان تاسیس بانک‌های خصوصی، تک نرخی شدن قیمت دلار در قالب ارز شناور و همچنین اصلاح قانون اصل 44 فراهم شد. در آن دوره پرونده هسته‌ای ایران هنوز به شورای امنیت نرفته بود و دیوارهای تحریم چندان بلند نبود.

سیف 8 سال صبر کرد تا دولت اصول‌گرای احمدی نژاد جای خود را به دولت بعدی داد و این بار وی توانست راهی ساختمان شیشه‌ای میرداماد شود و ردای ریاست کلی به تن کند و جایگزین محمود بهمنی شود.

در زمان آمدن سیف به بانک مرکزی یعنی شهریور سال 92 قیمت دلار 3 هزار 300 تومان بود و وقتی که در مرداد سال 97 مسئولیت ریاست کلی را تحویل داد این رقم با نزدیک به سه برابر رشد ( کمتر از 5 سال و سالانه 1.6 برابر ) به 9 هزار و 600 هزار  تومان رسیده بود. دوران سیف در بانک مرکزی نیز مصادف شد با دوران پذیرش برجام و گشایش‌های نسبی که رخ داد اما خروج یک طرفه امریکا در اردیبهشت 97 از این معاهده عملا شرایط را به قبل از برجام برگرداند و باعث شد تا قیمت دلار رو به اوج بگذارد به گونه‌ای که پیش‌بینی می‌شد قیمت دلار از مرز 20 هزار تومان عبور کند.

همتی هم غیرمستقیم آمد

بعد از آنکه انتقادها از سیف در نیمه اول سال 97 به شدت بالا گرفت، طبیعی بود که ورود یک فرد جدید این امکان را فراهم سازد تا از دامنه انتقادات موقتا کاسته شود. همتی که از مهرماه سال 92 تا بهار سال 95 مدیرعاملی بانک ملی را بر عهده داشت و در آن زمان یعنی تیر 97 تازه برگه ماموریت سفارت چین را دریافت کرده بود این بخت را پیدا کرد که شانس خود را برای مهار موج‌های بلند پولی و ارزی در دریای طوفان زده اقتصاد آن دوره را امتحان کند. همتی سوم مرداد 97 بر اساس رای کابینه به ریاست کلی بانک مرکزی منصوب شد. در حالی که دلار در آن زمان بین 10 تا 13 هزار تومان در نوسان بود و همه پیش‌بینی می‌کردند که تا 20 هزار تومان و بیشتر افزایش یابد اما همتی با تلاش‌هایی که انجام داد توانست قیمت دلار را در مرز 12 هزار تومان با دامنه نوسان یک تا دو هزار تومان پایین و بالاتر نگه دارد اما طوفان دیگری در راه بود و باعث شد تا همتی قبل از انتخابات سال 1400ریاست جمهوری به واسطه شرکت در این انتخابات و اتخاذ مواضع تقابل برانگیز با رئیس جمهور وقت، از ریاست کلی کنار گذاشته شود.

همتی روزی که رفت دلار به حدود 25 هزار تومان رسیده بود و نسبت به روزی که ریاست را تحویل گرفته بود قیمت دلار 2.6 برابر (نزدیک 3 سال سالانه 1.8 برابر) شده بود.

یک ملی دیگر از راه رسید

از خرداد 1400 تا دی 1401 چیزی حدود 19 ماه در حالی که دو نفر صندلی داغ ریاست بانک مرکزی را امتحان کرده بودند و هر کدام مزه رشد قیمت دلار را به عنوان کلیدی‌ترین شاخص جابجایی روساي كل خوی چشیده بودند حال نوبت فرزین بود تا بار و بندلیش را از ساختمان قدیمی بانک ملی نزدیک میدان توپخانه قدیم جمع کند و به خیابان میرداماد نقل مکان کند. او البته دوست داشت پیش از این، یعنی زمانی که مدیرعامل بانک کارآفرین بود به بانک مرکزی مهاجرت کند اما دلایل مختلف مانع شد و شاید قسمت صالح آبادی جوان باشد که دلار را با رکورد بی نظیر 43 هزار تومان تحویل فرزینی دهد که مقدر بود از بانک ملی بیاید.

حالا معلوم نیست که فرزین تا کی و با چه قیمت دلاری صندلی داغ را به دیگری بسپارد اما تجربه سه نفری که طی کمتر از 15 سال اخیر به ریاست بانک مرکزی رسیده اند نشان می دهد که به طور متوسط سالانه قیمت دلار حدود 1.7 برابر شده است. لذا اگر با نگاهی گذشته نگر و بر مبنای تجارب مدیرانی که از بانک ملی به صورت مستقیم یا غیرمستقیم رهسپار بانک مرکزی شده‌اند به موضوع افزایش نرخ دلار نگاه کنیم بر این مبنا در دی ماه سال آینده قیمت دلار باید به عددی حدود 73 هزار تومان برسد.

دو مدیر دیگر قبل از سال 57

در قبل از سال 57 هم دو مدیر بودند که از بانک ملی رهسپار بانک مرکزی شده بودند. یکی ابراهیم کاشانی بنیانگذار بانک مرکزی است. او که تجربه فعالیت در بانک ملی را طی سال‌های 1307 (بلافاصله بعد از تاسیس بانک ملی) تا سال 32 تا سمت معاونت و از سال 36 تا 39 در مقام مدیرعاملی در کارنامه داشت در سال 39 بانک مرکزی را بنیان نهاد و خود به عنوان اولین رئیس کل تا سال 40 این سمت را بر عهده داشت. دلار در بازه 1301 تا 1307 حدود 14 ریال بوده که در سال 1332 به حدود 100 ریال افزایش پیدا كرد و در سال 1340 کاشانی دلار را با قیمت 80 ریال به رئیس کل بعدی بانک مرکزی یعنی علی اصغرپور همایون داد.

بعد از ابراهیم کاشانی، دیگر مدیری که از بانک ملی راهی بانک مرکزی شد، کسی نبود جز يوسف خوش‌کیش که به خوشنامی در بانک ملی مشهور است. او یک کارمند ساده بانک ملی بود اما به مدد تلاش، ادامه تحصیل، هوش و سلامت حرفه‌ای در سال ۱۳۴۰ (خورشیدی) به عنوان یازدهمین مدیرعامل بانک ملی منصوب شد و تا سال 56 در این مقام بود. بانک ملی تحت مدیریت او طی 15 سال به بزرگترین شبکه بانکی خاورمیانه و یک بانک معتبر جهانی تبدیل شد و در رده‌بندی یکصد بانک معتبر دنیا جای گرفت. وی در سال ۱۳۵۶ (خورشیدی) به عنوان رئیس بانک مرکزی انتخاب شد و تا آذر سال 57 این سمت را عهده‌دار بود. قیمت دلار که طی دهه 50 با وجود شوک‌های تورمی در مرز 70 ریال باقی مانده بود تا ماه‌های آخر سال 57 به حدود 100 ریال رسید.

حالا از آن زمان یعنی انقلاب 57 و زمانی که یوسف خوش‌کیش دیگر به بانک مرکزی راه داده نشد و قیمت دلار چیزی حدود 7 تا 10 تومان بود تا امروز که قیمت این ارز به رقمی بالغ بر 43 هزار تومان رسيده است یعنی عدد معادل سن انقلاب، این یعنی اینکه به طور متوسط سالانه 1000 تومان به قیمت دلار افزوده شده است. نکته اساسی اما آن است که تا سال 89 و طی حدود 33 سال قیمت دلار به مرز 1000 تومان رسید و تنها طی ده سال با رشدی انفجاری از حدود هزار تومان به 43 هزار تومان افزایش پیدا کرد و این رشد انفجاری طبیعتا درس‌های زیادی برای اقتصاددانان و اقتصاد سیاسی‌دانان دارد.

نکته آخر اینکه از 23 رئیس کل بانک مرکزی طی تقریبا 62 سال اخیر، 6 مدیر از بانک ملی به بانک مرکزی آمده‌اند و نزدیک 20 سال در این نهاد خدمت کرده‌اند که حدود 13 سال از این مدت در طی حدود 14 سال اخیر یعنی سال 1387 تا 1401 بوده است.