جریان شناسی اقتصادی میزبانی جام جهانی در قطر/ یک قمار بزرگ

به گزارش پایگاه خبری بانکداری الکترونیک، در نوامبر 2022، قطر نخستین کشور در خاور میانه خواهد بود که میزبان جام جهانی فوتبال، معتبرترین و مطرح‌ترین تورنمنت فوتبال در جهان است.

قطر همچنین پس از ایتالیا در سال 1934 اولین کشوری است که میزبان مسابقاتی خواهد بود که قبلاً هرگز در آن بازی نکرده است (اگرچه ایتالیا در سال 1930 در مراسم افتتاحیه شرکت نکرد؛ ولی قطر از سال 1978 هر چهار سال تلاش کرد و نتوانست واجد شرایط شود). هم از نظر مساحت زمین و هم از نظر جمعیت، قطر کوچک‌ترین کشور میزبان جام جهانی است.

بنابراین، برگزاری این مسابقات در کشوری که کم‌تر از سه میلیون نفر جمعیت دارد، اتفاق بزرگی است. بر اساس گزارش فیفا، برای مسابقات 2018 که در روسیه برگزار شد، بیش از یک میلیارد نفر حداقل بخشی از بازی نهایی بین فرانسه و کرواسی را تماشا کردند.

هیچ رویداد ورزشی به تنهایی نمی‌تواند تا این حد توجه جهانیان را به خود جلب کند. اکثر کشورهای میزبان از این پلتفرم جهانی برای تبلیغ و تقویت اقتصاد خود استفاده می‌کنند.

با این حال، تحقیقات آکادمیک درباره تأثیر اقتصادی میزبانی جام جهانی نشان می‌دهد که در بهترین حالت مزیت‌ها به سختی ملموس به نظر می‌رسند و در بدترین حالت اصلاً وجود ندارد.

اندرو زیمبالیست، نویسنده کتاب «سیرک ماکسیموس: قمار اقتصادی میزبانی المپیک و جام جهانی»، می گوید: «تقریباً درباره تأثیر اقتصادی رویدادهای بزرگ از این جهت اتفاق نظر وجود دارد، که آنها توسعه اقتصادی را ترویج نمی‌کنند.»

با این حال، قطر، مانند میزبانان قبلی جام جهانی، امیدوار است که با قرار گرفتن در صحنه جهانی، دستاوردهایی را درو کند. آیا این تنها یک آرزو است یا اینکه قطر می‌تواند این روند را پشت سر بگذارد و شاهد افزایش سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی (FDI) پس از رویداد باشد؟

آیا میزبانی جام جهانی با هزینه‌های سنگین برای کوتاه مدت به بخش ساخت و ساز و گردشگری کمک می‌کند یا راه‌های کمتر ملموس اما همچنان  مهم دیگری وجود دارند که این مسابقات می‌تواند به نفع یک کشور تمام شود؟

امیدواری به افزایش سرمایه گذاری

قطر امیدوار است سرمایه‌گذاری خارجی طی جام جهانی افزایش یابد.

دولت قطر پیش از این تخمین زده بود که تا جام جهانی 2022 حدود 1.5 میلیون شغل جدید در قطر ایجاد می‌شود که عمدتاً در حوزه ساخت و ساز پیش از شروع تورنمنت و در حوزه گردشگری و مهمان‌نوازی در طول مسابقات خواهد بود.

سازمان ترویج سرمایه‌گذاری قطر (IPA Qatar) همچنین راه‌های مختلفی را برجسته کرده است که تصور می‌کند جام جهانی 2022 می‌تواند به جذب سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی کمک کند. این در حالی است که تولید ناخالص داخلی قطر از سال 2010، زمانی که به میزبانی این مسابقات درآمد، به طور ثابت 4.5 درصد رشد کرده است و وزارت بازرگانی و صنعت 83 فرصت تجاری و سرمایه‌گذاری در حوزه آمادگی و اجرای مسابقات برای بخش خصوصی تا سال 2023 شناسایی کرده است.

این سازمان همچنین امیدوار است تا فرصت‌های سرمایه‌گذاری در حوزه خدمات بهداشتی، پزشکی ورزشی و بخش نوپای ورزش‌های الکترونیکی فراهم شود و گردشگری به شکلی متداوم رشد یابد.

ناصر الخاطر، مدیرعامل این تورنمنت، می گوید که انتظار دارد پس از پایان بازی‌ها «وجه کشور از توسعه زیرساخت‌ها به گردشگری متمرکز شود و ممکن است قطر نیز همان مسیری را اتخاذ کند که روسیه پس از جام جهانی 2018 رفت». الخاطر اظهار امیدواری  می کند که قطر بتواند مانند روسیه پس از میزبانی مسابقات، 14 میلیارد دلار برای اقتصاد خود رقم بزند.

اما هرگونه افزایش سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی از کم‌ترین حد خود آغاز می‌شود. جریان ورودی سرمایه‌گذاری خارجی قطر در مقایسه با همسایگان منطقه‌ای مانند امارات متحده عربی و عربستان سعودی ناچیز است. بر اساس داده‌های کنفرانس تجارت و توسعه سازمان ملل، کل موجودی سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی قطر بین سال‌های 2014 تا 2020 کاهش یافت، اگرچه محاصره اقتصادی توسط سایر کشورهای شورای همکاری خلیج فارس بین سال‌های 2017 تا 2021 دلیل عمده این کاهش است.

قطر که مشتاق ترویج سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی و ایجاد روابط اقتصادی با کشورهای بیشتری خارج از شورای همکاری خلیج فارس بود، سازمان ترویج سرمایه‌گذاری را در سال 2019 راه‌اندازی کرد. با توجه به هدف این کشور برای جذب سرمایه‌گذاری خارجی بیشتر، به نظر می‌رسد جام جهانی در زمان ایده‌آلی برگزار می‌شود.

 جذب  سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی

با این حال، اینکه آیا جام جهانی اعتبار بین‌المللی قطر را افزایش می‌دهد یا منافع اقتصادی مورد نظر قطر را به ارمغان می‌آورد، هنوز جای سؤال دارد.

زیمبالیست مطمئن است که میزبانی جام جهانی «سرمایه مستقیم خارجی بیشتری را جذب نمی‌کند».

او می‌گوید: «شرکت‌های چندملیتی وقتی در یک کشور سرمایه‌گذاری می‌کنند، به این دلیل است که به چیزهای بسیار خاصی علاقه دارند. آنها می‌توانند به منابع کشور یا هزینه‌های پایین نیروی کار یا محیط مالی آن علاقه‌مند باشند یا می‌توانند به دلیل نزدیکی آن کشور به بازارهای فروش یا به بازارهایی که نهاده‌های آنها را ارائه می‌کنند، علاقه‌مند باشند. اینها چیزهایی هستند که مدیران زمانی که تصمیم می‌گیرند سرمایه‌گذاری چند میلیون دلاری در یک کشور خاص انجام دهند، به آنها توجه می‌کنند؛ اگر آنها به دلیل میزبانی جام جهانی تصمیم دارند در قطر سرمایه‌گذاری کنند، این نشان می‌دهد که شرکت‌های چندان موفقی نیستند.

با نگاهی به روند سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی برای سه میزبان آخر جام جهانی، هیچ یک رشد پایداری نشان ندادند. آفریقای جنوبی و روسیه شاهد افزایش سرمایه‌گذاری قبل از برگزاری مسابقات بودند و آفریقای جنوبی یک سال بعد افزایش مختصری نشان داد؛ اما هر سه شاهد کاهش بلندمدت سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی در سال های اخیر، حتی قبل از شیوع کووید ‌19 بودند.

پیتر آرنولد، اقتصاددان ارشد بریتانیا در مؤسسه EY، که تأثیر اقتصادی رویدادهای ورزشی بزرگ در بریتانیا را تحلیل کرده است، می‌گوید: «اندازه‌گیری تأثیر سرمایه‌گذاری طی رویدادهای ورزشی به‌طور سنتی امری دشوار است، زیرا ایجاد پیوندهای مستقیم یک چالش محسوب می‌شود.»

در حالی که ارتباط دادن هر تصمیم سرمایه‌گذاری به یک رویداد ورزشی دشوار است، آرنولد می‌گوید فرصت‌های زیادی برای شبکه‌های تجاری سطح بالا در جام جهانی وجود خواهد داشت.

او می‌گوید: «مدیران اجرایی، حامیان مالی و سرمایه‌گذاران بالقوه‌ای در قطر خواهند بود که همگی می‌خواهند به جام جهانی بیایند تا در یک محیط غیر رسمی با یکدیگر ملاقات کنند. چالش این است که آیا آنها میراث ورزشی و سرمایه‌گذاری پایدار را ایجاد کنند یا خیر.»

سنت دیرینه جام جهانی

آرنولد معتقد است رویدادهای ورزشی می‌توانند قدرت نرمی را برای کشورهای میزبان فراهم کنند که درست است اندازه‌گیری آن دشوار اما بسیار تأثیرگذار است.

او می‌گوید: «ورزش توانایی منحصربه‌فردی برای فراتر رفتن از موانع فرهنگ و زبان را دارد، چرا که همه ورزشکاران حرفه‌ای را تحسین می‌کنند، و ستارگان بزرگ ورزشی ملیت ندارند و جذابیت جهانی دارند.»

به گفته آرنولد، برای به حداکثر رساندن این قدرت نرم، دولت‌ها و ارگان‌های ورزشی باید «به دنبال ادامه برگزاری رویدادهای ورزشی باشند، به طوری که حسن نیت و درک مثبت ایجاد شده در این رویداد بزرگ در طول زمان کاهش نیابد.»

در آستانه جام جهانی، قطر میزبان رویدادهای دیگری از جمله جام کنفدراسیون فوتبال آسیا، قهرمانی هندبال مردان جهان و مسابقات جهانی دو و میدانی بوده است. قطر همچنین میزبان بازی های آسیایی در سال 2030 خواهد بود.

طبق تحقیقات PwC، بخش ورزش در خاورمیانه در سه تا پنج سال آینده 8.7 درصد رشد خواهد کرد، در حالی که در مدت مشابه در سطح جهانی 3 درصد رشد داشته است. رویدادهای منطقه‌ای اکنون شامل مسابقات فرمول یک در ابوظبی، بحرین و عربستان سعودی، مسابقات بین‌المللی گلف در ابوظبی و مسابقات تنیس در دبی است. مانند قطر، همسایگان آن نیز سرمایه‌گذاری زیادی در ورزش‌های الکترونیکی انجام می‌دهند.

آرنولد می‌گوید: «در خاورمیانه ورزش به‌عنوان مکانیزمی برای ایجاد یک برند در سطح جهانی دیده می‌شود؛ البته بالا بردن محبوبیت این کشورها برای سرمایه‌گذاری نیز اهمیت دارد.»

ارتباط بین سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی و میزبانی مسابقات ورزشی

همبستگی واضحی بین کشورهایی که میزبان بزرگ‌ترین تورنمنت‌های ورزشی بین‌المللی هستند و کشورهایی که بالاترین سطوح سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی را جذب می‌کنند، وجود دارد.

به سختی می‌توان گفت که آیا این علت است یا معلول، زیرا برگزارکنندگان مسابقات و سرمایه‌گذاران احتمالاً معیارهای مشابهی را برای انتخاب در نظر می‌گیرند، مانند ثبات سیاسی و زیرساخت خوب.

آرنولد معتقد است که «باید ارتباط و تعامل را با شرکت‌هایی که برای مسابقات از کشور دیدن می‌کنند، افزایش داد. این امر تصویر ایجاد شده را پررنگ‌تر می‌کند.»

با این حال، زیمبالیست اشاره می‌کند که هیچ تضمینی وجود ندارد که تصویر ایجاد شده از یک رویداد تصویری مثبت باشد.

قطر با انتقادات بین‌المللی دربارة شرایط کارگران مهاجری که برای ساخت ورزشگاه‌های جام جهانی استفاده می‌شوند، مواجه شده است و ادعا می‌شود که بیش از هزار نفر جان خود را حین کار از دست داده‌اند. این در حالی است که قطر از شرایط کاری کارگران دفاع کرده اما این اتهامات خیلی قبل از اینکه توپ در بازی افتتاحیه زده شود، تیترهای منفی زیادی ایجاد کرده است.

زیمبالیست می‌گوید: «چندین سال است تبلیغات وحشتناکی درباره سیستم کار قطر وجود داشته است. من نمی‌دانم این ادعاها چگونه می‌تواند برای یک شرکت بین‌المللی مثبت به نظر برسد.»

چرا این همه زحمت برای میزبانی جام جهانی؟

آخرین جام جهانی که در روسیه برگزار شد، گران‌ترین جام جهانی بود که طبق گزارش‌ها بیش از 14 میلیارد دلار برای برگزارکنندگان هزینه دربرداشت. برخلاف روسیه، قطر قبل از اعلام میزبانی این مسابقات هیچ ورزشگاهی نداشت.

ساخت استادیوم‌های جدید گران‌ترین بخش هر جام جهانی است و قطر مجبور شده   که هفت محل از هشت محل برگزاری جام جهانی را از نو بسازد. شش ورزشگاه نیمی از صندلی‌های خود را پس از مسابقات به کشورهای دیگر صادر می‌کنند، در حالی که یک وزرشگاه نیز به طور کامل برچیده می‌شود.

با توجه به هزینه‌های هنگفت و سود مورد بحث، چرا کشوری باید قصد کند تا میزبان جام جهانی شود؟

بسیاری استدلال می‌کنند که دلیل افزایش ناگهانی سرمایه‌گذاری توسط کشورهای خاورمیانه در بخش ورزش، در واقع استفاده از تیم‌ها و رویدادهای ورزشی برای منحرف کردن تمرکز از فعالیت‌های غیر اخلاقی یا مجرمانه است.

زیمبالیست می‌گوید؛ «طبیعی است که یک کشور یا رهبران سیاسی بخواهند از رویدادهای ورزشی برای ارتقای تصویر و محبوبیت خود استفاده کنند». گاهی اوقات این کار اثربخش است و گاهی اوقات هم نه. ولی اغلب انگیزه‌های تجاری و سیاسی ساده‌تری وجود دارد.

او می‌گوید: «شرکت‌های ساختمانی و مدیران اجرایی آنها معمولاً بازیگران مهمی در یک منطقه شهری محسوب می‌شوند. آنها نزد سیاست‌مداران می‌روند و می‌گویند، بیایید این کار را انجام دهیم، این برای اقتصاد خوب خواهد بود و سیاست‌مداران دوست دارند با آنها همراهی کنند زیرا کمپین‌های آنها اغلب توسط این شرکت‌های ساختمانی تأمین می‌شود.»

او همچنین بر جذابیت برخی از سیاست‌مداران بعد از یک تورنمنت تأکید کرد. زیمبالیست می‌گوید: «جالب است؛ یک مهمانی برگزار می‌کنید و با همه رهبران کشورهای دیگر ملاقات می‌کنید.» بوریس جانسون، نمونه خوبی از سیاست‌مداری است که در زمان میزبانی المپیک در سال 2012، شهردار لندن بود و شهرت بین‌المللی خود را از آن طریق ارتقا داد.

اگرچه هزینه زیرساخت‌های مورد نیاز برای جام جهانی بسیار زیاد است، این زیرساخت جدید پتانسیل ایجاد مزایای اقتصادی بلندمدت را دارد. خط قطار جدیدی به نام Gautrain در ژوهانسبورگ قبل از جام جهانی آفریقای جنوبی در سال 2010 ساخته شد و تحلیل‌ها نشان می دهد که تأثیر قابل توجهی بر اقتصاد محلی داشته است.

قطر بدون شک امیدوار است که متروی جدید دوحه و امکانات جدید فرودگاه بین‌المللی حمد نیز مزایای اقتصادی بلندمدتی را به همراه داشته باشند؛ اگرچه زیمبالیست استدلال می‌کند که اگر زیرساختی مورد نیاز است، برای ساخت آن به بهانه یک تورنمنت نیاز ندارید. و این پول همیشه برای پروژه‌هایی که بیشترین ارزش اقتصادی را دارند هدف قرار نمی‌گیرد.

او می‌گوید: «می‌توانید به میزبانی جام جهانی اشاره کنید و بگویید ببینید، سازه‌ای ساخته شده است. خوب، این بهتر از این است که چیزی نسازیم و مطمئناً بهتر از گرفتن سه میلیارد دلار و انداختن آن در اقیانوس اطلس بود. این بدان معنا نیست که سه میلیارد دلار بازدهی بهتری از سرمایه‌گذاری دریافت می‌کند یا توسعه اقتصادی را که می‌توانست داشته باشد [اگر به روش‌های دیگر خرج شود] داشته باشد.»

با توجه به ریسک تجاری و اعتباری موجود، میزبانی جام جهانی یک قمار بزرگ است. ارزیابی هرگونه منافع اقتصادی پس از مسابقات دشوار خواهد بود و بیشتر به نحوه برگزاری مسابقات بستگی دارد. تنها چند سال دیگر این کشور قادر خواهد بود ارزیابی کند که آیا جام جهانی ارزش هزینه برای یک میلیارد نفر را داشته است یا خیر.

مترجم: مسعود اسکندری

منبع: https://www.investmentmonitor.ai/analysis/world-cup-bring-investment-qatar-2022