بی‌خطر چک بکش/ چک الكترونيک گامی مهم در مسیر توسعه بانکداری دیجیتال

به گزارش پایگاه خبری بانکداری الکترونیک، چک دیجیتال در حال حاضر گام‌های اجرایی آخر را طی می‌کند و به زودی برای استفاده در اختیار بانک‌ها و سپس مشتریان قرار می‌گیرد. به گفته محمدعلی سلطان‌پور، هم اکنون سامانه چکاد قابلیت ارائه نزدیک به 20 سرویس را دارد؛ همچنین این سامانه در کنار سایر محصولات شرکت خدمات انفورماتیک روند رو به پیشرفت بانکداری دیجیتال را تسریع خواهد کرد. گفت‌وگو با معاون نرم افزار1 را می‌خوانیم.

*  لطفاً در ابتدا معرفی کوتاهی درباره محصول چک دیجیتال داشته باشید و ضرورت‌های ایجاد و مأموریت نهایی این محصول را بیان کنید.

پیش از هر چیز لازم می دانم از مرحوم مهندس نازک‌تبار به عنوان ایده‌پرداز و طراح این سامانه یاد کنم و به عنوان یکی از اعضای تیم پروژه یاد ایشان را همیشه گرامی خواهد بود.

با وجود استفاده‌های فراوان از چک کاغذی به عنوان یکی از روش‌های معمول پرداخت، استفاده از آن همواره با هزینه‌ها و مخاطرات مختلفی همراه است از جمله:

1) جعل، مفقودی و حفاظت از فیزیک چک یکی از مهم‌ترین نگرانی‌های ذی‌نفعان چک است که هر سال هزینه‌های فراوانی برای آنها ایجاد می‌کند.

2) چاپ و تحویل دسته چک نیز فرآیند هزینه‌بری است که نیاز به نظارت و مراقبت مداوم دارد.

3) عدم وجود اطلاعات چک برگ‌ها (تاریخ، مبلغ، گیرنده و …) و همین‌طور اطلاعات انتقال چک و ظهرنویسی مربوطه باعث می‌شود امکان نظارت، مدیریت و کنترل در حین استفاده از چک وجود نداشته باشد.

4) بعد از صدور چک امکان نظارتی بر صدور چک وجود ندارد و همین مسئله باعث افزایش چک‌های بی‌محل است.

5) خطاهای کاربری در فرآیند نقد شدن چک همواره ایجاد هزینه و نارضایتی برای مشتری و کارمندان بانک‌ها را در پی دارد. وجود این هزینه‌ها و مخاطرات ناشی از کاغذی بودن چک است.

طرح چک امن دیجیتال (چکاد) با هدف ایجاد بستر بین بانکی لازم برای ارائه چک دیجیتال و برطرف‌سازی مخاطرات موجود و ایجاد قابلیت‌ها با فرض حذف کاغذ از موجودیت چک تهیه شده است. چک دیجیتال موجودیتی همسان با چک کاغذی بوده و تمامی قوانین و مقررات چک کاغذی بر آن قابل اجرا است. در چک دیجیتال داده‌های چک با استفاده از امضاء دیجیتال معتبر و مستند می‌شود. برای این منظور از گواهی نماد که امکان امضاء دیجیتال را فراهم می‌کند استفاده می‌شود. این سامانه امکان صدور، استعلام، انتقال و واگذاری برای نقد کردن چک دیجیتال را برای مشتریان فراهم می‌کند.

*  نحوه ارتباط چکاد با دیگر سامانه‌های بانکی چگونه است؟

چکاد با ارتباط با سایر سامانه‌های بین بانکی همچون صیاد، نهاب و چکاوک در فرآیند‌های مرتبط، امکان ثبت داده‌های چک و مبادلات آن را فراهم می‌کند. از این داده‌ها برای از بین بردن ریسک‌ها، اعمال نظارت و مدیریت، کنترل و اعتبارسنجی مشتریان توسط بانک‌ها و بانک مرکزی استفاده می‌شود.

از سوی دیگر با افزایش ضریب نفوذ تلفن همراه، تمایل جامعه به استفاده از روش‌های نوین پرداخت و نیز روش‌های غیر حضوری و امن برای انجام امور بانکی افزایش یافته است. بر این اساس و با هدف برطرف کردن هزینه‌ها و مخاطرات ذکرشده و احیای اعتماد کمرنگ شده به مبادلات مبتنی بر چک، طرح «سامانه حاکمیتی چک امن دیجیتال (چکاد)» تهیه و ارائه شده است.

*  نحوه عمل این سامانه در اکوسیستم هر بانک چگونه است؟

در واقع «سامانه بین بانکی چکاد» زیرساخت لازم برای نگهداری و مدیریت متمرکز چک دیجیتال را فراهم می‌کند. در طراحی این سامانه با شناسایی فرآیند‌های مورد نیاز برای چک دیجیتال، APIهایی برای اجرای گام‌های فرآیند‌ها متنوع چک دیجیتال در اختیار بانک‌ها قرار می‌گیرد. بانک‌ها با بهره‌گیری از فراخوانی این APIها از طریق کانال ارتباطی امن با چکاد و پیاده‌سازی فرآیند‌ها می‌توانند سرویس چک دیجیتال را به مشتریان خود عرضه کنند.

*  به صورت مختصر و گام به گام بیان کنید مشتریان در مسیر استفاده از چک باید چه مراحلی را طی کنند؟

برخی از فرآیند‌های سامانه چکاد شامل این موارد است:

1) فعال‌سازی مشتری سامانه برای استفاده از سرویس‌های ارائه‌شده
2) درخواست دسته چک دیجیتال
3) کشیدن چک دیجیتال
4) ظهرنویسی و تاریخچه انتقال چک در مبادلات
5) نقد کردن درون بانک یا بین بانکی بدون حضور در شعبه و مدیریت لازم برای جلوگیری از نقد شدن دوباره
6) قابلیت کشیدن چک‌های چند امضایی
7) ضمانت چک توسط شخص ثالث
8) ابطال چک دیجیتال
9) مسدود کردن چک دیجیتال
10) دریافت گواهی عدم پرداخت
11) ارائه کارتابل چک‌های دریافتی مشتریان
12) استعلام چک برای دریافت‌کنندگان چک دیجیتال و سایر سازمان‌های مرتبط

امکان گزارش‌گیری از سابقه چک‌ها و دسته چک‌های دیجیتال و نیز امکان تعریف یادآوری سر رسید چک یکی دیگر از قابلیت‌های سرویس چک دیجیتال است که امکان مدیریت بیشتری برای مشتریان بانک‌ها فراهم می‌آورد.

*  پروژه هم اکنون در چه مرحله‌ای از اجرا قرار دارد؟ درباره فازهای مطالعاتی و مراحل اجرایی پروژه نیز توضیحاتی را ارائه کنید.

استفاده از چک دیجیتال با توجه به رشد روزافزون و نفوذ تکنولوژی در تمامی جنبه‌های زندگی در عصر حاضر اجتناب‌ناپذیر به نظر می‌رسد، در همین راستا در سال 1396 سامانه چکاد به عنوان یک ایده نو در داخل شرکت خدمات مطرح شد و قرار بود به عنوان یک سرویس رقابتی به بانک‌های تحت پوشش شرکت خدمات ارائه شود پس از ایده‌پردازی این سامانه و تحقیق بر روی محصولات بین‌المللی و بررسی و تحلیل بهترین روش ارائه خدمت، ارائه طرح در ابتدای سال 1397 به بانک مرکزی صورت گرفت و با استقبال بانک مرکزی از طرح مذکور، کارگروهی از بانک‌ها برای بررسی بیشتر طرح از سوی بانک مرکزی تشکیل شد و طرح در جلسات متعددی در کارگروه مذکور مورد بررسی قرار گرفت و در پائیز همان سال طرح چک دیجیتال به عنوان یکی از موارد قانون اصلاح قانون چک از سوی مجلس ابلاغ شد.

پس از آن، طرح با جدیت بیشتری دنبال شد و به همراه سامانة پیچک در پایان سال 1398 تولید و آماده شد تا در اختیار بانک‌ها قرار گیرد و تست‌های اتصال را انجام دهند و در ابتدای سال 1399 مستندات فنی و کسب و کاری لازم از سوی بانک مرکزی در اختیار شبکه بانکی کشور قرار گرفت.

در حال حاضر سامانه چکاد در محیط عملیاتی و همچنین محیط SAND BOX شرکت خدمات انفورماتیک نصب است و آمادگی انجام تست‌های یکپارچگی با بانک‌ها را دارد و هر بانکی اعلام آمادگی کند، می‌تواند در این محیط تست کرده و در صورت تست موفق به محیط عملیاتی متصل شود.

*  چکاد چقدر متناسب با زیست‌بوم بانکی طراحی شده و به تعبیر دیگر دارای چه معماری و پلتفرم اجرایی است.

سامانه چکاد با استفاده از به‌روزترین متدها و استانداردهای تولید نرم‌افزار طراحی و پیاده‌سازی شده است، طراحی مورد استفاده در آن مطابق با استاندارهای نرم‌افزارهای بانکی انتخاب شده است تا در صورت نیاز به ارائه راه حل‌های جدید به راحتی قابل به‌روزرسانی و گسترش مطابق با نیازهای کسب و کاری باشد. هم اکنون سامانه کاملاً بر روی بستر مجازی راه‌اندازی شده و به شبکه بانکی آماده ارائه سرویس است.

*  فرایند توسعه طرح چگونه است؟

فاز بعدی توسعه سامانه چکاد به‌زودی وپس از اتصال و بهره‌برداری کامل شبکه بانکی براساس نیاز شبکه بانکی بر اساس ارائه سرویس‌های جدید جهت تسهیل کسب و کاری بانک‌ها و همچنین بهبود پاسخ‌دهی سامانه بر اساس جدیدترین روش‌های نرم‌افزاری آغاز خواهد شد.

*  از منظر سرمایه و نیروی انسانی مورد نیاز چقدر مشارکت سازمانی در اجرای طرح دخیل بوده و ارائه بهتر سرویس و تداوم پروژه نیازمند چه ملاحظاتی است؟

سامانه چکاد همانند سامانه پیچک، نتیجه همکاری گروهی از مهندسان در بخش‌های مختلف شرکت خدمات بود. برای تحلیل کسب و کاری و ساختار تبادلات چک و قوانین مترتب بر آن، طراحی سامانه و ایجاد زیرساخت‌های لازم آن، پیاده‌سازی نرم‌افزار، انجام آزمون‌های لازم برای اطمینان از کارایی و صحت عملکرد، راه‌اندازی زیرساخت سخت‌افزاری و شبکه‌ای لازم و ارائه پشتیبانی 24 ساعته و اطمینان از ارائه سرویس با کیفیت، تقریباً منابع انسانی همه بخش‌های شرکت مشارکت تأثیرگذار داشتند؛ همچنین دیگر همکاران در بخش‌های کنترل و مدیریت پروژه که با نظارت بر روند اجرای پروژه از ارائه به موقع سرویس اطمینان حاصل کردند و بخش‌های دیگری مانند امداد مشتریان که ضمن ارائه خدمات پشتیبانی به شبکه بانکی و مشتریان بانک‌ها با دریافت بازخورد در ارائه بهتر سرویس به پروژه کمک بسیاری داشتند.

برای ارائه بهتر سرویس و تداوم پروژه نیازمند تداوم همکاری تمامی همکاران دخیل در پروژه هستیم همچنین نیازمند ایجاد بخش‌های R&D در زمینه کسب و کاری، نرم‌افزاری و ایجاد بسترهای نوین برای ارائه سرویس هستیم، بدون شک با توجه مدیران محترم به این امر نائل خواهیم شد.

*  از منظر اجرایی، مقدمات مورد نیاز در سمت ذی‌نفعان شامل مقام ناظر، شرکای تجاری، واسطان اجرایی (بانک‌ها) و کاربران نهایی (مشتریان) را تشریح کنید و اکنون در چه مقطعی قرار دارید. نتایج تا کنون چه درس‌ها و ظرفیت‌هایی را نشان می‌دهد.

باتوجه به اینکه ابزار چک به عنوان یکی از قدیمی‌ترین ابزارهای پرداخت در صنعت بانکی دارای سابقه و فرهنگ دیرینه است در تعریف چک دیجیتال و وظیفه سامانه چکاد سعی شده ساز و کار، فرآیندها، ساختار و قوانین مترتب بر چک دیجیتال همانند چک کاغذی دیده شود. به این ترتیب علاوه بر به حداقل رساندن تغییرات لازم در سامانه‌های کربانکینگ بانک‌ها برای پوشش دادن چک دیجیتال، در بین کاربران نهایی (مشتریان) نیز فرآیندهای مد نظر به راحتی قابل فهم و پذیرش بود.

*  چک دیجیتال نیازمند ایجاد ساز و کار امضاء دیجیتال است در این مورد بسترهای لازم را چطور آماده کرده‌اید؟

همان‌طور که گفتید، به دلیل ماهیت چک دیجیتال نیازمند ایجاد ساز وکار امضاء دیجیتال برای هویت‌بخشی و قانونی کردن آن بودیم. از همین‌رو مهم‌ترین چالش پیش روی ذی‌نفعان طرح، ایجاد ساز و کار ایمن، کارآمد و به‌روز امضاء دیجیتال در نظر گرفته می‌شود. وظیفه دیگر ایجاد فرهنگ استفاده از این نوع جدید چک در بین مشتریان بانک است که به نظر می‌رسد با توجه به استفاده روزافزون از سامانه‌های نوین بانکی در سطح جامعه به زودی این امر محقق خواهد شد و با توجه به تسهیلاتی که استفاده از این نوع جدید چک برای مشتریان بانکی ایجاد خواهد کرد نظیر سهولت استفاده، امنیت بالا و حذف فیزیک چک دیجیتال مخاطب خود را پیدا خواهد کرد. از این‌رو ایجاد کانال‌های جدید و به‌روز خدمت‌رسانی به مشتریان اهمیت اساسی دارد. با توجه به روند و نتایج به دست آمده از فعالیت‌های شبکه بانکی خوشبختانه نشان از ظرفیت بسیار برای ارائة خدمات جدید به مردم عزیز کشورمان دارد.

*  در ترسیم مسیر آینده چک دیجیتال در اکوسیستم محصولات و خدمات شرکت خدمات انفورماتیک، نقاط قوت و ظرفیت‌های چکاد را چگونه ارزیابی می‌کنید.

با توجه به ظرفیت‌های موجود در شرکت خدمات انفورماتیک در زمینه‌های فنی و تکنولوژیکی و همچنین سبد کامل محصولات شرکت می‌توان پیش‌بینی کرد که ارائه سرویس‌های منظومه‌ای مربوط به سامانه چکاد در بستری از محصولات شرکت قابل ارائه است، سرویس‌های اینترنت بانک، موبایل بانک، کربانکینگ و موارد دیگر نمونه‌هایی از بسترهای موجود برای ارائه سرویس‌های جدید در این حوزه است. هم اکنون سامانه چکاد قابلیت ارائه نزدیک به 20 سرویس را دارد که قابلیت و ظرفیت ارائه تمام یا بخشی از آن سرویس‌ها همچنین ارائة زیرساخت‌های لازم برای آن همانند امضاء دیجیتال و امضاء دیجیتال همراه در شرکت خدمات انفورماتیک وجود دارد. در ترسیم مسیر آینده محصول، سامانه چکاد در کنار سایر محصولات شرکت خدمات انفورماتیک روند رو به پیشرفت بانکداری دیجیتال را تسریع خواهد کرد.

*  در جمع‌بندی صحبت‌های‌تان، بگویید چگونه می‌توانیم یک سرویس پایدار در عرصة چک دیجیتال داشته باشیم.

در انتها با تشکر از شما، مجدداً ضمن نکوداشت یاد مرحوم مهندس نازک‌تبار که در به سرانجام رساندن دو سامانة چکاد و پیچک با اختصاص کامل چندین سال به این دو پروژه در به ثمر نشستن آنها نقش اصلی داشتند، از بقیه همکاران که در تمامی مراحل طراحی، توسعه، آزمون و عملیاتی‌سازی پروژه همکاری داشتند کمال تشکر را دارم و امیدوارم این همکاری تنگاتنگ همچنان در سال‌های آتی نیز ادامه داشته باشد.

برای ارائه سرویس پایدار، مستمر و با کیفیت سه رکن اصلی نیروی کارآمد در همه بخش‌ها، بررسی عملکرد سامانه و به‌روزرسانی بخش‌های مختلف آن چه در طراحی، تکنولوژی و سخت‌افزار و در نهایت رکن سوم سنجش بازار و ارائه راه‌حل‌های جدید کسب و کاری در این پروژه کنار یکدیگر قرار گرفته است و شخصاً به آیندة این سامانه بسیار امیدوار و خوش‌بین هستم.