جزئیات تازهای از نحوه تشخیص اطلاعات غلط فرم اقتصادی خانوار
ایبنا – جزئیات تازهای از نحوه تشخیص اطلاعات درست و غلط فرم اطلاعات اقتصادی خانوار با طرح سوالاتی در مورد میزان پرداخت اجاره و قسط بانکی، ارزش خودرو، زمین و باغ، ثبت شماره ملی و اثر انگشت منتشر شد.
به گزارش پایگاه خبری بانکداری الکترونیک برخی اسناد کارگروه تحولات اقتصادی خانوار حاکی است: براساس مباحثی که در کار گروه تحول اقتصادی درخصوص مرحله شناسایی افراد خانوارهای هدف مطرح گردید روشهای مختلف جمعآوری اطلاعات مورد بررسی قرار گرفت که در قالب دو فرایند استفاده از آمارهای ثبتی و یا جمعآوری مستقیم اطلاعات به روش خود اظهاری بود.
با توجه به اینکه پایگاه جامعی از ویژگیهای اقتصادی خانوارها که در آن با ایجاد کلید ارتباطی (شماره ملی) بتوان اطلاعات کاملی از خانوارها را بدست آورد، در کشور وجود ندارد و از طرفی از نتایج آمارگیریهای موجود نیز برداشت چنین هدفی میسر نبود تصمیم جمعآوری اطلاعات به صورت مستقیم و با انجام طرح سراسری در سطح کشور اتخاذ شد.
با تعیین فرایند شناسایی خانوارها، مرکز آمار مأمور گردید تا ضمن بررسی در زمینه موضوع، در مورد اقلام اطلاعاتی مورد نظر کار گروه و اینکه شیوه پرداخت یارانه براساس سه جامعه هدف در کشور صورت گیرد، طرح جمعآوری اطلاعات را طراحی و اجرا نماید که در این بخش، زیربنای اصلی طراحی اقلام پرسشنامه، روش گردآوری، روش اجرا و نظارت با توجه به تجربیات داخل و خارج کشور مورد بررسی قرار گرفته است.
* به 5 دلیل روش درآمدی بر هزینه ای ترجیح داده شد
دو روش برای شناسایی وضعیت درآمدی خانوارها و طبقهبندی آنها در گروههای مورد نظر پیشنهاد میشود:
1- روش مبتنی بر هزینه
2- روش مبتنی بر درآمد
در روش مبتنی بر هزینه سؤالاتی مانند هزینه مواد غذایی، هزینه پوشاک، هزینه تحصیل فرزندان، هزینه حمل و نقل و ایاب و ذهاب، هزینه خرید ملزومات و … باید از خانوارها سؤال شود.
در مقابل در روش مبتنی بر درآمد سؤالاتی مانند متوسط درآمد ماهیانه از شغل اصلی و متوسط درآمد ماهیانه از سایر منابع (مانند سود سهام، املاک، اجارهداری و …) مطرح است.
پس از بررسیهای لازم روش مبتنی بر درآمد انتخاب شد زیرا:
1- درآمد خانوار هزینه را کنترل میکند ولی هزینه نمیتواند درآمد را کنترل نماید. یعنی افراد اگر دارای درآمد بیشتری باشند دارای هزینه بیشتری نیز خواهند بود ولی عکس آن صادق نیست.
2- اقلام هزینه بسیار ریز هستند و هر بار که تغییر میکنند نمیتوان تغییر آن را به دولت گزارش نمود. برای مثال هزینه خرید پوشاک خانوار را نمیتوان به صورت مستمر به دولت گزارش کرد.
3- اقلام هزینه را نمیتوان در پایگاههای اطلاعاتی کشور یافت.
4- برخی از اقلام به صورت منظم تکرار نمیشوند برای مثال خانوارها در ایام خاصی از سال اقدام به خرید پوشاک مینمایند یا در ایام خاصی از سال شهریه مدرسه یا دانشگاه فرزندان را پرداخت مینمایند.
5- برخی از اقلام هزینه موردی هستند مانند هزینه تعمیرات منزل یا هزینه جراحی و …
با این توضیحات روش مبتنی بر درآمد برای گروهبندی خانوارها ملاک عمل قرار گرفت و سؤالات با توجه به معیارهای زیر انتخاب شدند:
1- قابلیت مقایسه با سایر پایگاههای اطلاعاتی کشور
2- قابلیت پاسخگویی توسط مردم از نظر درک مفهوم
3- برخورداری از قابلیت لازم برای تفکیک افراد کم درآمد، متوسط و پردرآمد
*سؤالهای وضع سواد، وضع فعالیت و عنوان شغل اصلی به گونهای طرح شده که درآمد فرد را کنترل نماید
همانطور که توضیح داده شد اقلام پرسشنامه بر اساس روش مبتنی بر درآمد و با در نظر گرفتن ملاکهای ذکر شده انتخاب شدند. بررسی پرسشنامه طرح نشان میدهد سؤالات مربوط به هویت افراد در ستونهای 2 تا 10 پرسشنامه لحاظ شد. البته سؤالاتی مانند روز تولد، شماره ملی، شماره سریال شناسنامه و نام پدر صرفاً به منظور امکان مقایسه با پایگاه اطلاعاتی سازمان ثبت احوال کشور در پرسشنامه گنجانده شدند.
سؤالهای وضع سواد، وضع فعالیت و عنوان شغل اصلی به گونهای در پرسشنامه لحاظ شدهاند که درآمد فرد را از محل شغل اصلی کنترل نمایند.
در مورد وضع فعالیت، افراد بازنشسته به عنوان افراد دارای درآمد قابل کنترل جدا شدند. محصلین و دانشجویان اگر دارای شغل نباشند فاقد درآمد از محل شغل اصلی خواهند بود. زنان خانهدار سهم عمدهای را در کشور به خود اختصاص دادهاند. همچنین برای این که زنان خانهدار و سربازها اشتباهاً بیکار قلمداد نشوند گزینه خاصی برای هر یک در نظر گرفته شد.
با توجه به این که هیچگونه طبقهبندی بینالمللی که بتواند شغل افراد را از نظر سطح درآمد مجزا نماید وجود ندارد طبقهبندی شغلی خاصی برای این طرح طراحی شد به گونهای که بتوان در پایان طرح توزیع درآمد افراد بر اساس طبقه شغلی آنها را مورد ارزیابی قرار داد.
درآمد فرد از سایر منابع به غیر از شغل اصلی یکی از سؤالاتی است که در طبقهبندی درآمد افراد از اهمیت بالایی برخوردار است.
*زمین، باغ، کارخانه و سایر مستغلات ملاک قابل توجهی برای طبقهبندی افراد است
با توجه به این که داشتن واحد مسکونی ملکی یکی از اصلیترین ملاکهای طبقهبندی درآمد افراد در جامعه امروز تلقی میشود، این سؤال در پرسشنامه لحاظ شد. البته باید توجه داشت که داشتن واحد مسکونی ملکی به تنهایی نمیتواند ملاک خوبی باشد بلکه مساحت و ارزش ریالی روز آن نیز باید در نظر گرفته شود.
برخی از داراییها مانند زمین، باغ، کارخانه و سایر مستغلات هم ملاک قابل توجهی برای طبقهبندی سطح زندگی هستند و هم در بسیاری از موارد درآمدزا هستند بنابراین در پرسشنامه لحاظ شدند.
*اگرفردی ارزش خودرو را نادرست اعلام کند به احتمال زیاد سایر اقلام را نیز نادرست خواهد گفت
سؤال مربوط به تحت پوشش بیمه بودن به درخواست وزارت رفاه و تأمین اجتماعی در پرسشنامه آورده شد زیرا هم پوشش بیمه در سطح کشور را مشخص میکند و هم میتوان به درآمد افرادی که برای آنها بیمه پرداخت میشود از طریق پایگاه اطلاعاتی مربوط دست یافت.
داشتن خودروی سواری شخصی یکی از معیارهای ارزیابی سطح رفاه خانوارها محسوب میشود. البته باید نوع و قیمت خودرو نیز ملاک قرار گیرد. بدیهی است نوع خودرو را میتوان از طریق پایگاه کارت سوخت یا پایگاه راهنمایی و رانندگی نیروی انتظامی بررسی کرد و اگر فردی ارزش خودرو را نادرست اعلام کرده باشد به احتمال زیاد ارزش سایر اقلام را نیز درست نخواهد گفت و میتوان در ابتدا در مورد راستگویی وی قضاوت نمود.
*افرادی که اجاره و قسط بانکی بالا میپردازند در گروه افراد برخوردار قرار میگیرند
وام بانکی از دو جهت باید ملاک عمل قرار گیرد. در درجه اول میزان قسط وام ماهیانه ملاکی برای ارزیابی مقدار درآمد ماهیانه فرد خواهد بود و در درجه دوم افرادی که توانایی پرداخت قسطهای سنگین را دارند باید در گروه افراد برخوردار قرار گیرند.
اجاره بها نیز مانند قسط وام بانکی عمل میکند یعنی هم ملاکی برای تعیین حدود درآمد فرد است و هم اگر از مقدار معینی بالاتر باشد نه تنها بر کم درآمد بودن دلالت نمیکند بلکه فرد را در طبقه افراد برخوردار قرار میدهد.
تمام افرادی که تحت پوشش کمیته امداد حضرت امام (ره)، سازمان بهزیستی و یا سایر نهادهای حمایتی جامعه هستند باید در گروه کم درآمد جامعه قرار گیرند و مقایسه با اطلاعات پایگاههای دستگاههای مذکور ابزاری دیگر برای راستی آزمایی اطلاعات خواهد بود.
البته در بررسیهای اولیه سؤالات دیگری نیز برای درج پرسشنامه پیشنهاد شد که عبارت از داشتن جاروبرقی، داشتن تلویزیون رنگی، داشتن تلفن همراه، داشتن ماشین لباسشویی و … بود که برای چک کردن این گونه سؤالات باید وارد محل سکونت خانوارها میشدیم که امکانپذیر نبود. علاوه بر این داشتن این گونه وسایل به تنهایی نمیتواند گروه یک خانوار را از نظر درآمد عوض نماید.
*شماره ملی و اثر انگشت، سندی برای تائید مندرجات پرسشنامه توسط سرپرست خانوار
با توجه به اینکه برای اولین بار است که خانوارها همراه با شماره ملی اطلاعات درآمدی خود را اظهار مینمایند بنابراین در مرحله اول این فضا در جامعه به وجود خواهد آمد که اطلاعات ارائه شده توسط دولت قابل چک کردن است و درج اثر انگشت نیز جدی بودن مسئله را مورد تأکید قرار میدهد. ضمن اینکه در مراحل بعدی طرح، سند خوبی برای تایید مندرجات پرسشنامه توسط سرپرست خانوار است.
*سؤالات پرسشنامه به گونهای است که عموماً بتوانند همدیگر را کنترل یا چک نمایند
سؤالات پرسشنامه طرح به گونهای در کنار هم قرار داده شدند که عموماً بتوانند همدیگر را کنترل یا چک نمایند. برای مثال فردی که دارای مدرک تحصیلی لیسانس است و شغل وی کارمند نیز درج شده است نمیتواند درآمدی کمتر از حداقل حقوق تعیین شده توسط دولت را اعلام نماید و یا کسی که دارای درآمد برای مثال بیش از یک میلیون تومان در ماه است و دارای واحد مسکونی ملکی است احتمالاً نمیتواند فاقد خودرو باشد.
کسی که ماهیانه یک میلیون تومان قسط پرداخت مینماید نمیتواند درآمدی کمتر از یک میلیون تومان را اعلام نماید و به همین ترتیب روابط مختلفی بین سؤالات وجود دارد که همدیگر را چک مینمایند.
* 4 روش برای ارزیابی نتایج طرح جمع آوری اطلاعات اقتصادی خانوار
1- بررسی توزیع درآمد در مقایسه با نتایج طرح آمارگیری از هزینه و درآمد خانوار برای مثال در سال 1385، 4دهک اول جامعه، درآمدی کمتر از 3.500.000 ریال داشتهاند.
2- بررسی روابط منطقی بین سؤالات، برای مثال فردی که ماهیانه 5.000.000 ریال قسط پرداخت مینماید نمیتواند درآمدی کمتر از 5.000.000 ریال را اعلام نماید.
3- سازگاری درونی هر سؤال، برای مثال اعضای هیأت علمی و پزشکان باید درآمدی بیش از آموزگاران داشته باشند.
4- مقایسه با پایگاههای اطلاعاتی سایر دستگاههای اجرایی
* اطلاعات غلط خذف و به سرپرست خانوار اطلاع داده می شود
در این بخش از ارزیابی نتایج، در صورتی که اطلاعات مندرج در پرسشنامه افراد خانوار با اطلاعات مربوط به پایگاههای اطلاعاتی مرتبط همخوانی نداشتهباشد، اطلاعات مربوط به فرد و یا خانوار در این مرحله حذف میشود که پس از تعیین وضعیت خانوارها در آینده و آگاهی فرد یا افراد یاد شده از طریق کد رهگیری که در اختیار دارند فرایندی طراحی میشود که مغایرتها با ارایه اسناد و مدارک توسط خانوار برطرف گردد.
*وزارت رفاه و تأمین اجتماعی مسئول بهنگامسازی اطلاعات
با توجه به اینکه در زمان اجرای طرح و پس از آن اطلاعات مربوط به افراد خانوار از قبیل تعداد افراد خانوار، شرایط اقتصادی و درآمدی، وضعیت مسکن و سایر اطلاعات موجود در پرسشنامه که در تعیین طبقه درآمدی و وضعیت خانوار مؤثر است تغییر خواهد نمود و نیاز به بروزرسانی پایگاه اطلاعات آماری طرح و تعیین وضعیت جدید برای خانوارهای مزبور وجود دارد، فرایندی اندیشیده خواهد شد که مسئولیت اجرایی اعمال و اعلام تغییرات به عهده وزارت رفاه و تأمین اجتماعی و ادارات استانی آن در سراسر کشور قرار گرفته و در همین حال اطلاعات مزبور برای بهنگامسازی پایگاه اطلاعات آماری کشور در اختیار مرکز آمار ایران قرار گیرد.