تاریخچه فعالیت بانک‌ها و شرکت‌های داخلی در توسعه بانکداری الکترونیک/ راه حل های آفلاین در دهه ۷۰چگونه شکست خورد

به گزارش پایگاه خبری بانکداری الکترونیک  در دهه 70 شمسی، و تقریبا معادل دهه 90 میلادی، فعالیت­های گسترده­ای در ایران برای استفاده از سیستم­های پرداخت کارتی صورت پذیرفت در این زمان استفاده از کارت‌های مغناطیسی در خارج از ایران کاملاً رایج و جا افتاده بود و شبکه­های اختصاصی بانک­ها، جای خود را به شبکه­های بین بانکی داده بودند.  کارت­های هوشمند در دنیا ظهور نموده و به دنبال راهیابی به بازار بانکداری بودند.

در اوایل دهه 1370  شرکت ایران ارقام 10 دستگاه خودپرداز NCR را وارد و درشعب بانک سپه نصب نمود. پس از آن، بانک­ها یکی یکی به فعالیت و رقابت در عرصه پرداخت­های الکترونیک پرداختند.

ولی از آنجایی که بانک ­ها، مجهز به سیستم­های متمرکز و یکپارچه اصطلاحا core banking نبودند، سیستم­های پرداخت کارتی در دهه 70 شمسی در ایران ملزم به نگهداری حساب مشتریان در قالب یک شعبه مجازی بزرگ و متمرکز در دل بانک بودند. اگرچه کارت­های صادره هر بانک در سراسر کشور و البته فقط در دستگاه­های خودپرداز همان بانک پذیرفته می­شد. حساب همه دارندگان کارت نزد شعبه متمرکز مجازی مزبور بود. بنابراین قابلیت­ های زیرسیستم حسابداری (Accounting ) در سیستم­های پرداخت کارتی و نیز تلفیق نهاییِ تراز این شعبه مجازی با تراز کل بانک بسیار مهم تلقی می­گردید. در این سیستم­های پرداخت کارتی، نوع حساب قابل افتتاح در این شعبه مجازی در بانک، از قبل تعریف می­گردید و مشتریانی که مایل به استفاده و برخورداری از مزایای کارت­ های مغناطیسی بودند الزاما بایستی اقدام به افتتاح حساب مذکور در سیستم­های پرداخت کارتی می­نمودند و نمیتوانستند از طریق کارت نقدی خود به حساب­های قبلی و موجود خود در شبکه بانکی دسترسی داشته باشند. امروزه حساب مشتریان در سیستم یکپارچه تعریف میگردد و این سیستمهای یکپارچه خود دارای حسابداری مفصلی میباشند. و این حسابهای متمرکز از طریق کارت بانکی (کارت نقدی)و سایر ابزارها در کلیه شعب بانک و شبکه شتاب در دسترس مشتریان هستند.

از آنجایی که اطلاعاتی که در ادامه آورده شده است، به صورت مکتوب و مستند وجود نداشتند اینجانب از طریق مصاحبه با برخی از دست اندارکارن این حوزه در بانک­ها اقدام به مستند سازی اطلاعات این دهه نموده­ام. پر واضح است که اطلاعات کامل نبوده و خالی از اشکال نمی­باشد. لذا مستدعیست چنانچه خوانندگان محترم اطلاعات بیشتری برای تکمیل این تاریخچه دارند و یا امکان معرفی و فراهم­سازی مصاحبه با افراد ذیربط را در بانک­های مختلف دارند، قبل از دور شدن فعالیت­های صورت پذیرفته در دهه 70،از یادها و خاطره­ها، نسبت به  حفظ مطالب خود حتی در حد تصحیح و یا تغییر یک کلمه، با تماس با اینجانب و یا هرگونه­ی مقتضی دیگر،اقدام نمایند.

بانک­ها می­توانند اطلاعات و تاریخچه فعالیت این دهه را با توجه به سوابقی که در اختیار دارند تکمیل و در اختیار علاقمندان قرار دهند. اطلاعات بیشتری همچون قابلیت­های نرم­افزاری پایانه خودپرداز، شعب دارای خودپرداز و نحوه عملیات بانکی و چگونگی خطوط ارتباطی این دستگاه­ها، شرکت­های داخلی و خارجی واسامی مسئولین و دست اندرکاران، مورد علاقه عموم فعالان این حوزه می­باشد. اینجانب آمادگی خود را برای همکاری با هر یک از بانک­ها در این خصوص اعلام می­دارم.

در این دهه در کشور ما، شبکه خودپردازهای هر بانک به طور اختصاصی مورد استفاده دارندگان کارت،در هر بانک قرار می­گرفت و زیرساخت­هایی برای استفاده از کارت صادره توسط یک بانک در خودپردازهای بانک دیگر و یا انتقال کارت به کارت وجود نداشت. کارت‌های صادره توسط بانک‌ها و مؤسسات به شرح زير، عمدتاً از نوع Debit (برداشت/نقدی/بدهکار) بوده و کسب و کار کارت‌های اعتباری به شیوه رایج در دنیا به دلیل عدم مطابقت با مضامین بانکداری اسلامی، در کشور گسترش نیافت.

بانک سپه

گروه ارتباطات و فناوری‌های نوین مرکز پژوهش‌های مجلس، آغاز بانکداری الکترونیکی در ایران را سال 1370 می‌داند که بر اساس آن شرکت ایران ارقام نصب 10 دستگاه خودپرداز مدل NCRرا وارد و در بانک سپه نصب نمود.و نخستین نمونه از کارت‌ها را با قابلیت برداشت از پایانه­های خودپرداز در اختیار مشتریان قرار داد. این دستگاه‌ها، از نوع NCR بوده و در این بانک نرم­افزار متمرکزInterLink انگلیس جهت مدیریت پایانه­ها بکار گرفته شد. نام انتخابی بانک سپه برای دستگاه­های خودپرداز (ATM) یعنی “عابر بانک” هنوز از یادها دور نشده است.

بانک تجارت

در سال‌های 1371-1372 موفق به خرید چند دستگاه خودپرداز مدل Philips گردید که البته قادر به راه­اندازی این دستگاه‌ها تحت مدیریت نرم افزار اینترلینک خریداری شده از ایران ارقام نشد.  لذا به خرید نرم افزار از شرکت فیلیپس پرداخت. بانک تجارت بعدها، چنددستگاه خودپرداز wincornixdorfبا همکاری شرکت خدمات انفورماتیک خریداری نمود و بعد از تغییر نرم­افزار به sparo متعلق به شرکت CR2 به ادامه فعالیت در زمینه کارت­های بانکی پرداخت. بانک تجارت سال­های متمادی با توسعه این سیستم به گسترش خدمات پرداخت الکترونیک پرداخت.و تنها در اواخر دهه 80 با همکاری شرکت ایران ارقام اقدامی برای بکارگیری سوییچ جدید از همان خانواده و با رویکردی نوین پرداخت. که در فعالیتهای دهه 80 عنوان می­گردد.

بانک ملت

در سال­های 1372-1373 بانک ملت نیز، اقدام به خرید چند دستگاه NCR به همراه نرم افزار inter link انگلیس از شرکت ایران ارقام نمود. گفته می‌شود شرکت inter link انگلیس، بعدها به CR2 پیوست و به CR2تغییر نام داد. در این راستا تعدادی کارت نقدی برای مشتریان بانک ملت صادر گردید ولی همانگونه که در ادامه خواهیم دید توسعه این سیستم در بانک ملت ادامه نیافت.

تاسیس شرکت خدمات انفورماتیک ایران

طرح جامع اتوماسیون بانکی پس از مطالعه و بررسی­های گوناگون در قالب پیشنهادی برای تحولی جامع در برنامه‌ریزی فعالیت های انفورماتیکی بانک­ها به مسئولان شبکه بانکی ارایه شد که با مصوبه مجمع عمومی بانک­ها در سال 1372 طرح جامع اتوماسیون سیستم بانکی شکلی رسمی به خود گرفت. در همان سال بانک مرکزی، شرکت خدمات انفورماتیک را به عنوان سازمان اجرایی طرح جامع انفورماتیک سیستم بانکی تأسیس کرد.

بانک ملی

درسال­های72و73جرقه­ های ایجاد سوئیچ ملی جهت توسعه شبکه مشترک بین بانکی زده شد که شبکه ارتباطی بین بانک ملی وفروشگاه‌های شهروند ایجاد شد وافرادی که کارت بانک ملی را داشتند می­ توانستند ازخدمات فروشگاه‌های شهروندا ستفاده کنند. تاریخ صدور کارتهای بانک ملی به سال 1372 برمیگشت. دستگاههای خودپرداز این بانک محصول wincornixdorfبود که با همکاری شرکت خدمات انفورماتیک خریداری شده بود و با نرم افزار SLM  (نسل قبلی سامانه کارت ایران شرکت خدمات انفورماتیک) به مدیریت پایانه­ ها می ­پرداخت.

امین کارت

 درهمان زمان یعنی در نیمه اول دهه 1370 افراد دیگری در کشور، مشغول توسعه راه حلی داخلی برای صدور کارتهای نوظهور هوشمند و مدیریت پایانه ­های مرتبط، برای برخی از سازمانها بودند. این افراد با توجه به تغییر تکنولوژی کارتها از مغناطیسی به هوشمند و در پی تبلیغات وسیع در خصوص عدم امنیت کافی در کارتهای مغناطیسی،کمی زودهنگام به کارتهای هوشمند و راه­ حل های Offline می اندیشیدند. لذا این دسته از متخصصان در سال 1374 در شرکت لاله کامپیوتر و با همکاری موسسه قرض ­الحسنه انوار امین اقدام به صدور کارتهای هوشمند جهت پرداخت حقوق کارکنان وزارت اطلاعات نمودند. ظاهرا سیستم مدیریت کارت ارائه شده، یک سیستم تهیه شده در داخل بود که کارتهای هوشمند خریداری شده از شرکت Bull و دارای mask اختصاصی شرکت طراحی کننده با امکان تعریف چند نوع حساب و دسترسی آفلاین را پشتیبانی مینمود.

سیبا

سیبا حاصل تلاش کارشناسان بانک ملی با همکاری شرکت خدمات انفورماتیک بود که در سال 1375 اقدام به متمرکز نمودن حساب جاری مشتریان بانک ملی نمود. این طرح که با نام طرح جامع اتوماسیون بانک ملی در سال 1375 آغاز گردید برای اولین بار در سال 1376 مورد بهره برداری قرار گرفت.

تلاش مجدد بانک ملت

بانک ملت در سال 1376 ، به مزایای کارت­های هوشمند می­اندیشید تا در روزگاری که زیرساخت مخابراتی کشور بسیار ضعیف بود امتیاز ویژه­ای برای مشتریان خود به ارمغان بیاورد. در این راستا بانک ملت سیستم پرداخت کارتی صدرالاشاره، راه ­اندازی شده در سالهای 1372-1373 را جمع ­آوری نمود و در این سال با همکاری شرکت ایزایران، طرح “حساب هوشمند بانک ملت” با کارت­ هایی به رنگ قهوه­ای و برگرفته از گنبد شاه­چراغ که از نوع cc-1000 محصول شرکت Bull بود را به مشتریان خود معرفی نمود، که جایگزین سیستم قبلی CR2 شد. این بانک همزمان اقدام به خرید و راه اندازی تعدادی خودپرداز مدل Bull و پایانه های POS نیز نمود. لیکن، مشکلات توسعه سیستم و عدم امکان اتصال به شتاب از طریق کارت­های هوشمند، در سال 81 از جمله دلایل  بانک ملت برای تغییری دوباره در سیستم پرداخت کارتی محسوب می­گردید.

ثمین کارت

در سال 1378 شرکت ثمین نیز اقدام به گسترش کارت‌هایی با نام ثمین کارت نمود و همچنین `پایانه‌های فروش ساخت شرکت Bull را جهت نصب در فروشگاه‌های طرف قرارداد خود وارد کشور نمود. سیستم مدیریت کارت و نیز نرم‌افزار پایانه فروشگاهی در داخل و توسط متخصصان این شرکت تهیه گردید. چون کارت‌های ثمین مستقلاً و بدون همکاری بانک‌ها و مؤسسات مالی و اعتباری، نشر و گسترش می­یافت به نوعی اقدام این شرکت توسط بانک مرکزی ج.ا.ا ، مغایر با سیاست‌های پولی و اقدام به ذخیره پول در موسسه­ای غیر مالی و خارج از حوزه نظارتی بانک مرکزی اعلام نمود . این چالش، مانعی برای گسترش کارت‌های ثمین گردید.

سایپا کارت

 در سال 1379 ، شرکت سایپا، موسسه انوار امین را خریداری نمود و اقدام به صدور سایپا کارت کرد. و بدین ترتیب، شرکت سايپا کارت از سال 1379 فعاليت خود را در زمينه صدور کارت­هاي اعتباري و نقدي آغاز نمود. شرکت سايپا کارت به عنوان يکی از پيشگامان صنعت کارت­هاي اعتباري و نقدي در ايران، با بهره ­مندي ازتکنولوژي کارت­هاي هوشمند و با برخورداري از پشتيباني مجموعه گروه خودروسازي سايپا،برنامه استراتژيک خود را براي حضور در زمينه هاي مالي و غيرمالي از طريق کارت هاي هوشمند، در بازار ايران به مرحله اجرا درآورد.در صورت استفاده از کارت­هاي هوشمند، اطلاعات مالي و هويت دارنده کارت به صورت يک واحد اطلاعات مستقل در يک سيستم قرار گرفته و در هر بار تراکنش مالي يا غيرمالي، اطلاعات بر روي تراشه تعبيه شده و بر روي کارت پردازش گردید.صدور کارت براي پرسنل تعداد قابل توجهي ازسازمانهاي دولتي و خصوصي، بخشي ديگر از برنامه هاي شرکت سايپا کارت بود.شركت سايپا كارت با شروع فعالیت جدیدی تحت عنوان ارائه دهنده خدمات پرداخت از طريق دستگاه­هاي pos به دارندگان كارت بانك­هاي كشور، به شركت سايان كارت تغيير نام داد.

جمع بندی

در دهه 70 شمسی مدیران و کارشناسان شبکه بانکی کشور راه ­حل‌ها و سیستم‌های پرداخت کارتی متفاوتی را تجربه نمودند اگرچه این سالها بسیار پر فراز و نشیب برای بانکداری الکترونیک در ایران محسوب می‌شود. اما این تجربیات و دانش حاصله توشه راه خوبی برای اقدامات صورت پذیرفته در دهه 80 شمسی گردید.

باعنایت به این تجربیات و علیرغم وجود برخی تحریم‌ها و عدم امکان تبادل دانش و اطلاعات با مراکز صنایع و نیز مراکز علمی خارج از ایران، تولد دوباره­ای در صنعت بانکداری الکترونیکی در کشور در دهه 80 شمسی صورت پذیرفت. عمده نتایج حاصل از تجربیات دهه 70 به شرح زیر است: