چکاوک به تهران رسید/چکبانان بیکار در جستجوی شغل؟/چزئیات کامل درباره چکاوک

به گزارش پایگاه خبری بانکداری الکترونیک،سامانه مبادله الکترونیک چک (چکاوک) با هدف حذف گردش فیزیکی چک بین شبکه بانکی و افزایش اعتبار آن از فردا – شنبه – در تهران شروع به کار خواهد کرد.سامانه چکاوک هم اکنون در 12 استان کشور اجرایی شده و قرار است در دهه فجر امسال  در سراسر ایران اجرایی می شود.از فردا- ششم دی ماه- سامانه چکاوک در بانکهای استان تهران  راه اندازی شده و گردش چک در آن انجام خواهد شد.

بانک مرکزی در اسفند 92 اعلام کرد: از بهمن ماه امسال چکاوک در 10 بانک راه اندازی شد و تلاش داریم از سال آینده و حداکثر طی سه ماه اول سال 93 این طرح را به صورت فراگیر در شبکه بانکی گسترش دهیم.

چکاوک چیست

چکاوک با تکنولوژی جاوا برروی بستر (Platform) لینوکس تولید شده و شامل دو زیر سیستم کلی است که یکی از این زیر سیستم ها امکان نظارت بانک مرکزی و کنترول نقدینگی بر روی گردش کاری چکهای بین بانکی برای تمامی بانکهای عضو را میسر می سازد و زیر سیستم بعدی امکان انتقال تصویر چک به جای لاشه چک را فراهم آورده و همچنین می تواند پاسخ رسیدگی به چک در بانک مقصد را به بانک مبدا منتقل نماید.

جزئیات بیشتر

سامانه مبادله الکترونیک چک (چکاوک) برای چک‌های بین‌بانکی عملیاتی می‌شود. در روش سنتی مشتری، چک خود را به باجه کلر در شعبه بانک بدهکار تحویل می‌دهد. ماموران جمع‌آوری در ساعت مشخصی چک‌ها را از سطح شعب جمع آوری می‌کنند و به بانک یا اتاق پایاپای مرکزی تحویل می‌دهند و نماینده بانک بدهکار به‌صورت دستی مجموعه‌ای از اطلاعات مانند مکفی بودن موجودی و غیره را بررسی می‌کند و بر اساس آن تشخیص داده می‌شود که چک باید پاس شود و یا برگشت بخورد. پس از آن تایید به اتاق پایاپای ارسال می‌شود و از آنجا به بانکی که مشتری در آن حساب دارد، اطلاع داده می‌شود تا موجودی به حساب آورنده چک ریخته شود.

در این روش پردازش دستی موجب کندی عملیات تسویه و همچنین بروز خطاهای نیروی انسانی می‌شود، به‌طوری‌که ریسک ناشی از حمل و نقل چک‌ها بسیار بالا و پرهزینه است. همچنین میزان بدهی بانک‌ها روشن نیست و امکان نظارت موثر بانک مرکزی بر فرایند تسویه بین بانکی وجود ندارد.به نظر میرسد  کارکنان اتاق های پایاپای باید به دنبال شغل جدید باشند.

مرور فرایند چکاوک

همزمان با پیاده سازی چکاوک  پروژه استاندارسازی چک‌ها در دستور کاری بانک مرکزی قرار گرفت، زیرا برای پیاده‌سازی چکاوک باید استاندارسازی چک‌ها انجام شده باشد و فرمت چک‌ها در همه بانک‌ها یکسان باشد. همچنین هر چک باید بارکد دوبعدی همانند شبنم داشته باشد و اقلام چک مانند نام‌، نام خانوادگی‌، شماره حساب و شماره سریال چک مشخص شود. این اقلام بر نرم‌افزارهای بانک‌ها در همان لحظه خوانده می‌شوند و دیگر نیازی نیست تا کارمند شعبه تک تک اقلام را به‌صورت دستی وارد کند.

پس از آن، تصویر پشت و روی چک و سایر اقلام اطلاعاتی به‌صورت آنلاین به سامانه چکاوک ارسال می‌شود. آنجا اعتبارسنجی‌ها صورت می‌گیرد و کنترل‌‌های بانک مرکزی انجام می‌شود. در صورت اینکه مشکلی نباشد، رکوردی برای بانک بدهکار ارسال می‌شود. بانک بدهکار اقلام چک را ملاحظه می‌کند و با استانداردهایی که در سیستم کربنکینگ وجود دارد، تطبیق می‌دهد و نسبت به پاس‌شدن و یا برگشت خوردن چک اقدام و تایید و عدم تایید را به سامانه چکاوک ارسال می‌کند.

پاس شدن و یا برگشت خوردن چک‌ها
در خصوص وضعیت پاس شدن و یا برگشت خوردن چک‌ها به‌صورت آنلاین به بانک بستانکار گزارش داده می‌شود. همچنین سامانه‌های نظارتی که بانک مرکزی و سایر نهاد نیاز دارند، بر چکاوک تعریف شده و به‌صورت آنلاین این نظارت صورت می‌گیرد.»

سوئیچ چکاوک آنلاین است، اما بر اساس مدل کسب‌و‌کار و روندی که باید برای گردش کاری طی شود، مشتری باید یکی دو ساعت در شعبه بماند. اما وب‌سرویسی در سامانه دیده شده است که در اختیار بانک‌ها قرار داده می‌شود. در این صورن بانک‌ها می‌توانند این نرم‌افزار را بر سیستم اینترنت بانک یا بانکداری همراه خود پیاده‌سازی کنند تا مشتریان بتوانند وضعیت چک را استعلام کنند و با شماره رهگیری که به مشتریان داده می‌شود بتوانند وضعیت چک خود را بررسی کنند.

پس از عبور از فاز استعلام روند تسویه چک در سامانه چکاوک آغاز می‌شود. از این پس (بعد از ساعت اداری و وارد نشدن چک جدید به بانک) سیستم به‌صورت آفلاین عمل خواهد کرد و فرایند کاری مشابه فرایند پایا رخ می‌دهد. از اینجا سیکلی شبیه پایا به نام CCS  یا سامانه پایاپای چک داریم که متفاوت با Ach  و مختص چکاوک است. در این حالت به بانک‌ها مجموعه فایل داده می‌شود. مثلا به بانک گفته می‌شود که این مجموعه تراکنش‌ها را به حساب مشتریانت واریز و یا برداشت کن. در نهایت نیز یک مجموعه فایل از وضعیت واریزها و برداشت‌های بانک‌ها آماده می‌شود. در مرحله آخر دستور تسویه بین‌بانکی که در سیستم فعلی به‌صورت دستی انجام می‌شود به‌صورت مکانیزه اجرا می‌شود و فرایند تسویه صورت می‌گیرد.»

بسترهای مورد نیاز

پیاده‌سازی سامانه چکاوک در سیستم بانکی کشور  نیازمند وجود ملزوماتی سخت‌افزاری و نرم افزاری در سطح بانک‌ها است.

از یک‌سو شعب بانک‌ها در هنگام دریافت چک باید مجهز به چک‌ریدر باشند تا تصویر چک و اقلام اطلاعاتی آن خوانده شود و از سوی دیگر نرم‌افزارها و سیستم کربنکینگ بانک‌ها باید آمادگی پذیرش و تطبیق‌پذیری در این زمینه را داشته باشند.

همچنین امضای دیجیتالی  یکی دیگر از ارکان مورد نیاز چکاوک است.وقتی سیستم عملیاتی می‌شود، از نظر امنیتی نباید نگرانی وجود داشته باشد. بر این اساس، در مرحله دوم یعنی زمان تهیه تصویر و داده چک نیاز به امضای دیجتالی وجود خواهد داشت تا متصدی کلر با استفاده از امضای دیجتالی تصویر و داده چک را ارسال کند. در این صورت، هم فرایند کنترل می‌شود و رمزنگاری صورت می‌گیرد و هم متصدی نمی‌تواند ارسال داده را انکار کند.

زمان گردش

در شرایط فعلی پس از آنکه مشتری چک خود را به باجه کلر در بانک تحویل می‌دهد، وصول چک در تهران حدود 48 تا 72 ساعت کاری و میان تهران و سایر شهرها گاه تا یک‌ماه زمان می‌برد.

با پیاده‌سازی این سامانه ار نظر فنی این امکان به وجود می‌آید که تا کمتر از 24 ساعت فرایند وصول چک طی شود. البته بستگی به سیاست‌های بانک مرکزی دارد که بر اساس مدل  کسب و کار خود و فرایند گردش پول  بخواهد در چه زمانی این پروسه انجام شود.

روزانه حدود 500 هزار تا یک‌میلیون چک در سیستم بانکی کشور مبادله می‌شود و حجم هر چک 100 کیلو بایت خواهد بود.

بحث بار اضافی شبکه بحث مهمی است که بانک مرکزی راهکارهای متناسب با آن را بررسی می‌کند. البته همان‌طور که مسئولان بانک مرکزی هم اعلام کرده‌اند، قرار نیست راه‌اندازی این سامانه استفاده از چک را تبلیغ کند.

قابلیت ها

قابلیت های  چکاوک عبارتند از:

استفاده از استاندارد رمزینه دو بعدی (QR Code)
 استعلام هر برگ چک
انتقال جک های عادی و رمز دار
تولید فایل تسویه ریالی برای چکهای عادی
تولید فایل صورت حساب برای بانکها
ساکن سازی لاشه چک
تولید چند فایل تسویه ریالی برای چکهای رمز دار در طول روز

ویژگی های کلیدی

برخی ویژگی های کلیدی را می توان در موارد زیر برشمرد:

 امکان ارتباط با نرم افزار متمرکز بانکها با استفاده از فرمت استاندارد توافق شده
کاهش ریسک حمل چک
کنترل نقدینگی و نظارت بر روی گردش چک
کاهش زمان رسیدگی به چک بین بانکی
 استاندارد سازی رویه رسیدگی به چک
استفاده از طرح استاندارد سازی چک بانک مرکزی
 امکان استفاده از طرح نماد

پیش از این  مدیرکل فناوری اطلاعات و ارتباطات بانک مرکزی- در مورد سامانه چکاوک گفته بود که در این سامانه برای امنیت بیشتر از گواهی نماد استفاده شده تا جاعلین با استفاده از نرم افزارها، در تصاویر چک تغییر ایجاد نکنند. همچنین با راه اندازی این سامانه، دسته چک ها استانداردسازی و در ابعاد و ویژگی های یکسان عرضه خواهند شد.

وضعیت چک در ایران

 رییس کل بانک مرکزی در چهار سال گذشته حدود 23 میلیون چک برگشتی در شبکه بانکی ثبت شده و امنیت این حوزه، اقتصاد و بازار را تحت تاثیر قرار داده که بانک مرکزی در راستای ساماندهی و نظم بخشی به چک و مبادلات آن طراحی و راه‌اندازی سامانه چکاوک را در دستور کار خود قرار داد.

سیف  ابراز امیدواری کرده بود که با راه اندازی سامانه چکاوک و بررسی الکترونیکی اعتبار مالی درخواست کننده چک واعلام آنی نتیجه برای بانک صادرکننده ، شرایطی فراهم شود که اعطای دسته چک به متقاضیان و مشتریان با حداکثر دقت صورت گرفته و نظامی ایجاد شود تا بانک‌هایی که موجودی لازم ندارند، چک‌هایشان قابلیت تهاتر در اتاق پایاپای را نداشته باشد.

وی همچنین تاکید کرده بود که چکاوک به عنوان سامانه پردازش فرآیند چک‌ ها با هدف حذف گردش فیزیکی چک‌ها بین شبکه بانکی مراحل اجرایی می شود و اعتماد را به چک برخواهد گرداند.