بانک مرکزی ۵۶ ساله شد /ردپای یک بلژیکی در تأسیس بانک مرکزی

چند نکته جالب درباره تاریخچه بانک مرکزی

55 سال قبل در 18 مردادماه سال 1339 بانک مرکزی ایران در میان بی‌توجهی رسانه‌های آن زمان و در پی احساس نیاز به تأسیس نهادی حاکمیتی در حوزه پول و بانک، شروع به کار کرد.

به گزارش پایگاه خبری بانکداری الکترونیک به نقل از ایسنا امروز همزمان با 18 مرداد ماه 1394 ، بانک مرکزی پنجاه و پنجمین سال فعالیت خود را پشت سر گذاشت.

بعد از تصویب قانون پولی و بانکی کشور در هفتم خردادماه 1339 ، طبق فصل دوم این قانون کلیه امور مربوط به چاپ اسکناس، ضرب سکه و پشتوانه آن به بانک مرکزی محول و انتشار اسکناس که پیش تر به موجب قانون مصوب 30 تیرماه 1333 با هیأت مشترکی بود، در انحصار بانک مرکزی قرار گرفت.

بر این اساس بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران در هجدهم مرداد ماه سال 1339 با سرمایه حدود 360 میلیون تومانی با حدود 388 کارکن تاسیس شد.

بانک مرکزی مسئول اصلی سیاست گذاری پولی در کشور بوده و وظایفی از جمله حفظ ارزش داخلی و خارجی پول ملی کشور، انتشار اسکناس و ضرب سکه‌های فلزی رایج کشور، تنظیم مقررات مربوط به معاملات ارزی و ریالی، نظارت بر صدور و ورود ارز و پول رایج کشور، تنظیم نظام پولی و اعتباری ، نظارت بر بانک‌ها و مؤسسات اعتباری،نگهداری کلیه ذخایر ارزی و طلای کشور، نمایندگی دولت در سازمان‌های مالی و بین‌المللی و.. را بر عهده دارد.

همچنین مجمع عمومی، شورای پول و اعتبار، هیات عامل، هیات نظارت اندوخته اسکناس و هیات نظارت از ارکان بانک مرکزی محسوب می شود.

بانک مرکزی در طول 55 سال گذشته توسط 20 رییس کل اداره شده است که مرحوم محسن نوربخش با دو دوره 5 ساله بیشترین دوران ریاست را در این بانک داشته است.

در حال حاضر کنترل و مهار تورم، ارتقای رشد اقتصادی، ساماندهی موسسات مالی و اعتباری غیر مجاز، کاهش معوقات بانکی، یکسان‌سازی نرخ ارز و در مجموع ایجاد شرایط مساعد برای رونق اقتصادی از مسایل عمده بانک مرکزی به شمار می رود.

امروز دقیقا آغاز پنجاه و ششمین سال تأسیس بانک مرکزی است. 55 سال قبل در 18 مردادماه سال 1339 بانک مرکزی ایران در میان بی‌توجهی رسانه‌های آن زمان و در پی احساس نیاز به تأسیس نهادی حاکمیتی در حوزه پول و بانک، شروع به کار کرد.

به گزارش ایسنا، خبرآنلاین با این مقدمه، نوشت: بانک مرکزی طی 55 سالی که از عمرش می‌گذرد فراز و فرودهای فراوانی را پشت سر گذاشته است؛ گاه قدرتمند و در جایگاه بایسته خود قرار داشته و گاه در حاشیه و ابزار دست دولت‌ها.

مرور اتفاقاتی که 57 سال پیش تأسیس این بانک را که در ابتدا قرار بود نامش «بانک مادر» باشد، زمینه‌ها و نیازهای وجود چنین نهادی را بیشتر روشن می‌کند. نکته جالب این است که بسیاری از مسائلی که حدود نیم قرن پیش مسئولان و کارشناسان را بر آن داشت تا بانک مرکزی را تأسیس کنند همچنان و پس از 55 سال همچنان به عنوان معضلات اقتصاد ایران مطرح هستند.

تأسیس بانک‌های خصوصی و ضرورت وجود بانک مرکزی

طی سال‌های 1336 تا 1339 جمعا 14 بانک جدید در ایران شروع به کار کردند. با تاسیس این بانک‌ها به خوبی روشن شده بود که تناقضی میان وظایف بانکداری مرکزی و بانکداری بازرگانی در بانک ملی وجود دارد که باید برطرف شود. زیرا بانک ملی می‌توانست از طرفی با بانک‌های جدید خصوصی رقابت کند و از طرف دیگر، در اجرای وظایف پولی و اعتباری خود بر این بانک‌ها نظارت داشته باشد.

اگرچه قانون بانکداری سال 1334 با ایجاد هیات نظارت بر بانک‌ها تا اندازه‌ای سعی کرده بود این مساله را حل کند ولی وجود دبیرخانه این هیأت در بانک ملی و عضویت مدیرکل بانک ملی در هیأت نظارت بر بانک‌ها، به خوبی گواه این تناقض بود. در بانک ملی بیشتر از هر جای دیگری این موضوع مورد توجه قرار گرفته بود، و مدیران بانک به خوبی می‌دیدند که ادامه این وضع ممکن نیست و باید دنبال چاره‌ای بود.

ردپای یک بلژیکی در تأسیس بانک مرکزی ایران

بسیاری از افرادی که روزهای قبل از تاسیس بانک مرکزی را به خاطر دارند، برای بازگو کردن شرایطی که منجر به ایجاد بانک مرکزی شد، متفق‌القول از یک کارشناس بلژیکی به نام فرانسیس کراکو نام می‌برند. این کارشناس ابتدا در استخدام سازمان برنامه بود و بنا به تقاضای بانک ملی به آن بانک منتقل شده بود تا در تهیه آئین نامه‌های ارزی بانک کمک کند.

همزمان با این انتقال، مدتی بود که در بانک ملی بین بعضی از کارمندان ارشد،‌ نیاز به تاسیس بانک مرکزی مستقل مورد بحث قرار گرفته بود. اگرچه بانک ملی سعی می‌کرد وظائفی را که به عنوان بانک مرکزی انجام می‌داد، از سایر وظائف خود جدا کند و به اصطلاح برای‌شان حساب جداگانه‌ای داشته باشد، ولی نیاز به تاسیس بانک مرکزی حس می‌شد. بانک ملی (به عنوان بانک ناشر اسکناس) سال‌ها بود که گزارش عملکرد این قسمت را جدا از وظائف خود تهیه می‌کرد.

قانون بانکی کشور که در 1334 به تصویب رسید، با توجه به همین مشکل یک هیات نظارت برای بانک‌ها بوجود آورد که قانونا جدا از بانک ملی بود ولی باعث حل مساله نشد زیرا دبیرخانه آن در بانک ملی قرا داشت و مدیرکل بانک ملی عضو هیات نظارت بود.

علاوه بر این، گسترش فوق‌العاده شبکه بانکی بین سال‌های 1335 تا 1339 و ایجاد 14 بانک جدید، صحنه بانکی ایران را به کلی عوض کرده بود و لزوم نظارت بر نظام بانکی کشور و اجرای یک سیاست پولی و اعتباری توسط یک موسسه مستقل ضروری شده بود.

در همین زمان بود که از فرانسیس کراکو را به بانک ملی دعوت شد تا طرحی برای یکسان کردن نرخ‌های ارز و تجدیدنظر در پشتوانه اسکناس تهیه کند. با آمدن او به بانک ملی و شروع مطالعه در این زمینه‌ها، مقدمه کار برای توسعه این مطالعات و تهیه طرح جامعی برای تاسیس «بانک مادر» در ایران فراهم شد.

تصویب قانون پولی و بانکی و تأسیس شورای پول و اعتبار

لایحه قانونی پولی و بانکی کشور در دهم آذر 1338 به مجلس تقدیم شد، در هفتم خرداد 1339 به تصویب کمیسیون‌های مشترک دارائی و دادگستری، مجلس سنا و مجلس شورای ملی رسید و برای اجرای آزمایشی به مدت 5 سال به دولت ابلاغ شد.

ماده اول قانون مربوط به تشکیل شورای پول و اعتبار و ناظر بود بر «همکاری با رئیس کل بانک مرکزی، هدایت فعالیت بانک‌ها و نظارت در امور بانکداری و همکاری در شورای عالی اقتصاد برای تامین هماهنگی در اتخاذ سیاست‌های اقتصادی و پولی و مالی کشور».

اعضای شورای پول و اعتبار عبارت بودند از: رئیس کل بانک مرکزی (ریاست شورا)، وزیر صنایع و معادن، وزیر کشاورزی، وزیر بازرگانی،‌ دادستان کل کشور، نماینده اتاق بازرگانی، دبیر شورای عالی اقتصاد، دبیر کل شورای پول و اعتبار،‌ مدیرعامل بانک ملی، نماینده بانک‌های خصوصی،‌ یک نفر استاد اقتصاد به معرفی دانشگاه، نماینده شورای کشاورزی مرکز، متخصص اقتصاد صنعتی، متخصص اقتصاد پولی و مالی، و متخصص اقتصاد کارگری، که جمعا 15 نفر بودند.

وظایف بانک مرکزی در قانون پولی و بانکی

وظایف بانک مرکزی در قانون پولی و بانکی عبارت بود از نگهداری حساب‌های دولت، شهرداری‌ها، بنگاه‌ها،‌ مؤسسات دولتی، انجام معاملات بانکی دولت و حفظ موازنه ارزی. در اجرای این وظائف بانک اختیار انجام کلیه معاملات بانکی از جمله تنزیل مجدد، معاملات مربوط به طلا ارز و اعطای وام به دولت بر طبق قانون را دارا بود. دولت موظف شد قبل از تقدیم هرگونه لایحه وام به مجلس، نظر شورای پول و اعتبار را در آن باره تحصیل و ضمیمه لایحه کند.

و سرانجام آغاز کار بانک مرکزی

بدین ترتیب، با داشتن ابزار کار لازم برای اجرای یک برنامه تثبیت اقتصادی که در آن زمان به تأیید صندوق بین‌المللی پول رسیده بود، با انتصاب ابراهیم کاشانی به ریاست کل در 18 مرداد 1339، بانک مرکزی رسماً شروع به کار کرد. سه هفته بعد، دولت دکتر منوچهر اقبال استعفا داد و جعفر شریف امامی که در آن دولت وزیر صنایع و معادن بود به نخست‌وزیری رسید. انتصاب اولین اعضای شورای پول و اعتبار بر عهده دولت جدید افتاد.

طاهر ضیائی وزیر صنایع و معادن در دولت جدید به همراه ابراهیم مهدوی، وزیر کشاورزی و علی‌اصغر پورهمایون، وزیر بازرگانی به عضویت شورای پول و اعتبار درآمدند.

پورهمایون در مقام استاد اقتصاد دانشگاه تهران به عنوان متخصص منتخب دانشگاه‌ها نیز در این شورا شرکت می‌کرد. سایر اعضای شورا عبارت بودند از عبدالحسین علی‌آبادی، دادستان کل کشور، محمدمهدی لاری نماینده اتاق بازرگانی، حسنعلی منصور، دبیرکل شورای عالی اقتصاد، جلال‌الدین عقیلی، دبیرکل شورای پول و اعتبار، احمد مجیدیان که به جای ابراهیم کاشانی به مدیر کلی بانک ملی منصوب شده بود، عبدالحسین بهنیا، نماینده بانک‌های خصوصی، هاشم ملک مدنی، نماینده شورای کشاورزی تهران، حسن کورس،‌ متخصص اقتصاد صنعتی، خداداد فرمانفرمائیان، متخصص امور پولی و مالی و فؤاد روحانی، به عنوان متخصص اقتصاد کارگری، انتخاب سه نفر آخر در 28 مرداد 1339 صورت گرفت و اولین جلسه شورای پول و اعتبار در 14 آبان 1339 تشکیل شد.

نخستین رئیس کل بانک مرکزی ایران که بود؟

کاشانی در هنگام انتصاب به ریاست بانک 57 سال داشت با بیش از سی سال تجربه در امر بانکداری. به استثنای مدت کوتاهی که با عنوان کفیل و بعد وزیر بازرگانی در کابینه حسین علاء وارد دولت شده بود، ‌بقیه دوره فعالیت خود را در بانک ملی گذرانده بود.

کاشانی با اقتصاد و صاحبان صنایع و بازرگانان ایران از نزدیک آشنایی داشت و همان طور که قبلا بدان اشاره شد به اتفاق مهدی سمیعی لزوم تأسیس یک بانک مرکزی را تشخیص داده و کار تدوین و تنظیم لایحه مربوط به آن را در مقام مدیر کل بانک ملی دنبال کرده بود. علی‌اصغر ناصر، وزیر دارایی با این که خود بانکدار پرسابقه‌ای بود، ولی عملاً طرح تأسیس بانک جدید را نخست در هیأت دولت و سپس در حضور شاه، به عهده کاشانی گذاشته بود. کاشانی بود که این موضوع را با شاه در میان گذاشت و موافقت شاه را برای تأسیس بانک مرکزی گرفت.

انتشار اولین ترازنامه

در پایان سال 1339، بانک مرکزی جمعاً 388 کارمند داشت. علاوه بر اداره بررسی‌ها، اداره نشر اسکناس و نظارت ارز، معاملات، کارگزینی و حسابداری تشکیل و شروع به کار کردند.

در این سال بانک برای اولین‌بار ترازنامه خود را انتشار داد. طبق این ترازنامه، کل دارایی‌های بانک مرکزی 48 میلیارد ریال، سرمایه بانک 3.6 میلیارد ریال و اسکناس منتشر شده 19.3 میلیارد ریال بود. در آن زمان، دولت و مؤسسات دولتی 20.5 میلیارد ریال به بانک مرکزی بدهی داشتند. در مقابل،‌ کل سپرده‌های دولت و مؤسسات دولتی نزد بانک مرکزی 8.5 میلیارد ریال بود.

نامنام خانوادگیسال تصدی
ابراهیمکاشانی1339
علی اصغرپورهمایون1340
مهدیسمیعی1343
خدادادفرمانفرمائیان1348
مهدیسمیعی1349
عبدلعلیجهانشاهی1350
محمدیگانه1352
حسنعلیمهران1354
یوسفخوش‌کیش1356
محمدعلیمولوی1357
علیرضانوبری1358
سیدمحسننوربخش1360
مجیدقاسمی1365
سیدمحمدحسینعادلی1368
سیدمحسننوربخش1373
محمدجوادوهاجی(قائم مقام)1382
ابراهیمشیبانی1382
طهماسبمظاهری1386
محمودبهمنی1387
ولی‌اللهسیف1392
لینک کوتاهلینک کپی شد!
ممکن است شما دوست داشته باشید
ارسال یک پاسخ

  −  1  =  8