لبخند اقتصاد به لغو تحریم ها

به گزارش پایگاه خبری بانکداری الکترونیک، حسین حلاج در روزنامه آرمان نوشت: می‌گفتند اگر برجام به فرجام برسد، اقتصاد هم تکانی می‌خورد. حالا که خبرها از اجرای عملی برجام به گوش می‌رسد، نخستین تکان‌های آن را می‌توان در بازار بورس تهران و نیز بازار ارز و طلا مشاهده کرد. بورس جهشی 1300 واحدی را تجربه کرد و ارز هم در مقابل، کوتاه آمد. اما اینکه این تحولات تا چه میزان بر واقعیت‌های اقتصادی در کف بازار موثر بوده است، موضوع دیگری است که تنها با تنفس در میان جامعه می‌توان به پاسخ آن دست یافت.
 خبرگزاری رویترز به نقل از منابع دیپلماتیک خبر داده که بعد از اعلام گزارش آژانس بین‌المللی انرژی اتمی مبنی بر انجام تعهدات برجامی ایران، عملیات لغو تحریم‌های غرب علیه این کشور بعد از 9 سال کلید می‌خورد. پیشتر مقامات ایرانی و برخی دیگر از کشورهای حاضر در مذاکرات به رسانه‌های بین‌المللی گفته بودند گزارش آژانس بین‌المللی روز جمعه منتشر می‌شود. در همین ارتباط حمید بعیدی‌نژاد، عضو مذاکره‌کننده تیم هسته‌ای در اینستاگرام خود در رابطه با آغاز اجرایی شدن برجام و برداشتن تحریم‌ها علیه ایران گفته است: «انشاءا… منتظر خبرهای خوبی باشید؛ لحظات زیبایی در تاریخ کشور عزیزمان در حال رقم خوردن است.»

کدام تحریم‌ها برداشته می‌شود؟
بر اساس تعهدات اتحادیه اروپا، به موجب برجام بعد ازعملیاتی شدن مندرجات این توافقنامه تحریم‌های مرتبط با برنامه هسته‌ای ایران توسط اعضای این اتحادیه، لغو یا متوقف می‌شود. همچنین در این روز تحریم‌های اعمال شده بر نقل و انتقال مالی، بانکداری، بیمه، سیستم سوئیفت، سرمایه‌گذاری تجاری، گاز، نفت، محصولات پتروشیمی از میان برداشته خواهند شد. همچنین تحریم‌های دیگری از سوی اروپا که علیه ایران وضع شده بود لغو می‌شود. این موارد شامل تحریم‌های مربوط به خدمات پیام‌رسانی مالی، تحریم‌های مربوط به حمایت مالی برای تجارت با ایران، تحریم‌های مربوط به کمک‌های بلاعوض، کمک‌های مالی و وام‌های ترجیحی، بخش‌های کشتیرانی، کشتی‌سازی و حمل و نقل، تحریم‌های مربوط به طلا، فلزات گرانبها و الماس، اسکناس و سکه، می‌شوند. علاوه بر این، تحریم‌های ثانویه آمریکایی نیز لغو می‌شود. بنابر این پس از وارد شدن برجام به فاز اجرا، سرمایه گذاران غیرآمریکایی به دلیل مراودات تجاری با ایران مورد بازخواست و اعمال محدودیت سیستم مالی و قضائی آمریکا قرار نمی‌گیرند. ضمن اینکه ممنوعیت فروش تجهیزات هواپیما، واردات خاویار، فرش، پسته و چند قلم مواد غذایی دیگر نیز متوقف خواهد شد. همچنین تحریم‌های اعمال‌شده بر افراد و اشخاص حقوقی، شامل بانک مرکزی ایران و سایر موسسات مالی ایرانی فهرست‌شده در این الحاقیه، شرکت ملی نفت ایران، شرکت بازرگانی نفتیران (نیکو)، شرکت ملی نفتکش ایران، تحریم خرید و فروش اسکناس آمریکا به دولت ایران از سوی دولت آمریکا لغو می‌شود. علاوه بر موارد فوق تحریم‌های آمریکا در حوزه نفت، پتروشیمی و گاز و همچنین تحریم‌های مرتبط با کشتیرانی و کشتی‌سازی هم ملغی می‌شود. اما شاید بتوان آزادسازی منابع مالی بلوکه شده ایران در بانک‌های غربی را یکی از آثار ملموس روز اجرایی شدن برجام و لغو تحریم‌ها دانست؛ آنطور که ولی‌ا… سیف رئیس کل بانک مرکزی خبر داده است: «از روز اجرای برجام 30 میلیارد دلار از دارایی‌های بلوکه شده ایران آزاد می‌شود و از آن پس وضعیت ارتباطات بانکی ایران با سامانه‌های بانکی جهان بهبود و ارتقا پیدا می‌کند.»

بازار عمومی
با شروع مذاکرات هسته‌ای میان ایران و 1+5 در ابتدای دولت یازدهم، فضای عمومی جامعه حالتی از بیم و امید را تجربه می‌کرد. هر لحظه از مذاکرات در وین یا ژنو، بازخوردی فراگیر در میان اقشار جامعه ایرانی داشت. آثار گفت‌وگوها و توافقات تیم‌های مذاکره‌کننده چنان بود که در هر محفلی مباحثه پیرامون فرجام مذاکرات نقل مجالس شده بود. با اینکه خبر توافق اولیه در لوزان بلافاصله بر شاخص‌های بورس و نرخ ارز و طلا اثر گذار بود، اما تغییر محسوسی در بازار عمومی ایجاد نکرد. مردم کماکان مایحتاج اولیه و عمده خود را با قیمت‌هایی نه چندان ارزان شده خریداری می‌کردند. همان زمان هم، اگر چرخی در بازار تهران می‌زدید، می‌دیدید که بازار مواد غذایی و پوشاک تغییر چندانی را نسبت به قبل از توافق لوزان تجربه نکرده است. معضل رکود که عمدتا در بازار لوازم خانگی، طلا، مسکن و خودرو وجود داشت، همچنان ادامه‌دار می‌نمود. حالا نیز با نزدیک شدن به موعد اجرای برجام، این روال همچنان در بازار محصولات عمومی و عمده به همان‌گونه سابق است. یعنی چنان افزایش یا کاهشی نه در نرخ اجناس مصرفی رخ داده است و نه به میزان قابل توجهی از مشتریان کاسته یا به آنها افزوده شده است. تفاوت عمده میان این برهه زمانی با دوران پیشتر این است که گویا دیگر واکنش هیجانی و پررنگی در میان جامعه به توافق برجام مشاهده نمی‌شود. از منظری گویا، قاطبه جامعه به این درک رسیده‌اند که مسائل مرتبط با اقتصاد ایران نه در لفاف برجام که در میدان واقعیات عینی قابل طرح و حل است؛ میدانی که یکسوی آن اقتصاد ملی و سوی دیگر آن اقتصاد جهانی قرار دارد. اینکه فاصله موجود چگونه پر شود، به عقیده بسیاری از مردم، شاید کلید حل معضلات اقتصاد ایران است.

بورس
در فرودین امسال، بعد از اعلام رسمی توافق هسته‌ای در لوزان بازار بورس رشدی 800 واحدی را تجربه کرد واز 66 هزار واحد گذشت. این روند رو به رشد، به زودی در میانه باقی ماند و بعد از گذشت شش ماه حتی به کمتر از 61 هزار واحد هم سقوط کرد؛ اتفاقی که همان زمان هم از سوی کارشناسان بازار بورس به حباب ایجاد شده در دوران احمدی نژاد تشبیه شد. حالا نیز نخستین واکنش‌ها به اعلام خبر قطعی شدن رفع تحریم‌ها را این بازار از خود بروز داده است؛ واکنشی احساسی که مرز یک هزار واحد را هم درنوردیده و شاخص کل را به عددی معادل 64860 واحد رسانده است. هرچند ذوق زدگی بازار بورس مقدمه‌ای برای رونق بازار سرمایه به نظر می‌رسد، اما بسیاری از کارشناسان نه تنها این اتفاق را واقعی نمی‌دانند بلکه به آینده این بازار هم خوشبین نیستند. شاهین شایان آرانی در این باره به روزنامه آرمان می‌گوید: «اجرایی شدن برجام و لغو تحریم‌ها صرفا یک پدیده روانی بوده و هنوز اتفاق ویژه‌ای رقم نخورده است که اطمینان داشته باشیم این افزایش پایدار خواهد بود.» او همچنین هشدار می‌دهد: «اگر رشد و افزایش حجم معاملات در دوره‌های یک هفته ای، روزانه تکرار شود نگران‌کننده است زیرا این موضوع پشتوانه محکمی ندارد و دور از ذهن نیست که به سمت خلأ و حباب‌شدگی پیش برود.»

ارز
راسته دور میدان فردوسی از نظر بسیاری از دست‌اندرکاران ارز، بازار مبادلات به حساب می‌آید. قبل از آنکه پا داخل هر یک از صرافی‌های این میدان بگذاری، تعدادی دلال دوره ات می‌کنند. تا لب باز کنی، تحلیل‌های بسیاری از بازار نفت تا جنگ‌های خاورمیانه را به گوشت می‌خوانند و در آخر هم این نتیجه را می‌گیرند که همین حالا بدون اینکه حتی پلک بزنی باید هر چه ارز داری یا نداری بفروشی. اگر مجال حرکت به خود ندهی، بدون تردید دلار نداشته را نفروخته، حتما صد دلاری خواهی خرید. رد می‌شوم. تعدای از دلالان می‌مانند، اما جمال ول کن نیست. دنبالم می‌آید و گوشه‌ای به حرف نگهم می‌دارد:«این برجام رو بی‌خیال شو. الانه همین صرافی دیگه خیلی زور بزنه، 3575 تومن ازت می‌خره. من بهت نقد 3600 تومن پول می‌دم. چی میگی؟» می‌گویم اگر فردا قیمت از این هم پایین‌تر بیاید که ضرر می‌کنی. می‌خندد: «همینه دیگه. ریسکه!» می‌پرسم قیمت‌ها را از کجا می‌دانی؟ دستش را می‌برد بالا و می‌گوید:» نرخ رو اون بالایی‌ها بالا و پایین می‌کنن.» بالایی‌ها؟ می‌خندد که: «دولتیا دیگه… اتاق بازرگانی… آقا دلار… بیا پیش خودم» می‌رود. می‌روم دنبال کارم. ارغوان توی صرافی عصبانی است. می‌گویم: «دلار چند؟» می‌گوید: «برو عمو. نه می‌خرم و نه دارم که بفروشم… البت اگه بالای هزارتا داشته باشی، تا 80 هم می‌خرم… 3580 یعنی!» چند می‌فروشی؟ انگار پشیمان شده باشد: «اصلا نمی‌خرم… معلوم نمی‌کنه که! دیروز خریدم 3700 تومن، الان زور بزنم با قسم و آیه اگه تازه 3600 ازم بخرن… بابا معلوم نمی‌کنه که!» می‌پرسم قیمت‌ها را مگه نمی‌دانی؟ سر تکان می‌دهد و اشاره می‌کند به جایی خیالی که بعد می‌فهمم سبزه میدان است: «برو اونجا. قیمت فردا رو هم درآوردن.» … و سبزه میدان هیاهوست. هر کس با فریاد عددی می‌گوید که من سر درنمی آورم. اما این وسط می‌شنوم که کسی داد می‌زد: «فردا 3587 تومن… 500 تا 3589 هم می‌خرم.» دیدم چیزی دستگیرم نمی‌شود. کنار آمدم. دلال جوانی گفت: «دلار آقا.» گفتم، اینها چکار می‌کنند؟ گفت: «بورس دلار نشنیدی؟ قیمت دلار رو اینها، اینجا بالا و پایین می‌کنند. بهشون می‌گن مال گردون.» می‌پرسم، چه جوره که دلار را برای فردا می‌فروشند؟ نگاهی به آنها می‌کند: «اینها یه عده هستن، کسی رو هم توی خودشون راه نمی‌دن. یه سرشونم به بالا بنده. توی منوچهری و جاهای دیگه… حالا خریداری یا فروشنده.» بلافاصله بعد از اعلام توافق لوزان قیمت دلار به 3220 تومان رسید، اما با گذشت ساعت‌هایی یک بار دیگر افزایش یافت و به 3258 تومان رسید. با این حال 38 تومان نسبت به روز قبل کاهش داشت. حالا هم به نظر می‌رسد دلار 3594 تومانی فراز و فرودهای زیادی را طی کند. نوساناتی که به عقیده بهرام فقط مربوط به هیجانات بازار است. می‌گوید: «اونقدر که خبر برجام دلار رو بالا و پایین می‌کنه، خود اون تاثیری نداره. دفع قبل هم تا قبل از ساعت دوازده دلار داشت ارزون می‌شد، ولی بعد از ساعت دوازده که اعلام کردن توافق شده، مردم ریختن و دلار خریدن. چی شد؟ قیمتش رفت بالا.»

طلا
راسته طلافروشان بازار تهران، بر خلاف دیگر راسته‌ها که شلوغ و درهم هستند، خلوت هستند. خرید و فروش چندانی انجام نمی‌شود. مغازه‌ها خالی از مشتری است و مغازه داران چند تا یکی کنار هم ایستاده‌اند و حرف می‌زنند. از آقای مقصودی می‌پرسم چرا اینقدر خلوت است؟ سری تکان می‌دهد و می‌گوید: «مردم دستشون خالیه جوون. پول ندارن شکمشون رو سیر کنند. کسی دیگه الان به فکر طلا نیست که. طلا ارزش نداره که.» می‌گویم، حاجی تحریم‌ها دارد برداشته می‌شود. تلخندی می‌زند: «این روزا رو من زیاد دیدم. مردم اگه بخوان طلا بخرن گوششون به این حرفا نیست. پسر جان برای این مردم طلا یعنی سرمایه. گرون هم که بخرن بازم سرمایه است. مساله الان اینه که پول ندارن.» وارد مغازه دیگری می‌شوم. سمیرا از پشت دخل بلند می‌شود و سفارشم را می‌پرسد. می‌گویم اوضاع کاسبی چطور است؟ شانه بالا می‌اندازد که یعنی «خوب نیست.» می‌گویم تحریم‌ها که برداشته شود چی؟ می‌گوید: « مردم دیگه مثل قبل به طلا نگاه نمی‌کنند. قبلا طلا رو واسه این می‌خریدند که می‌شد روی قیمتش حساب کرد. الان به هر اتفاقی قیمتش بالا و پایین می‌شود. برای همین مردم کمتر رغبتی به خرید طلا دارند. از این گذشته، آنچنان رکودی توی کشور هست که دست مردم هم خالیه. وگرنه سه سال پیش که قیمت طلا بالا رفت، مردم با این امید که بیشتر هم بالا می‌رود، طلا می‌خریدن. الان هم طلا خیلی بالا نرفته نسبت به سه سال پیش. حالا این برجام هم که می‌خواد اجرایی بشه، روی کار ما که تاثیری نداشته.» بعد از توافق لوزان در بازار طلا، سکه طرح جدید با 11 هزار تومان کاهش 925 هزار تومان، سکه طرح قدیم با 17 هزار تومان کاهش 924 هزار تومان و نیم سکه با 12 هزار تومان نزول 515 هزار تومان فروخته شد. حالا هم نرخ طلا و سکه تکان اندکی خورده است. اما اینکه تا چه میزان نوسان داشته باشد، منوط به آینده است.

لوازم خانگی
عباس توی مغازه نشسته و روزنامه می‌خواند. سلام می‌کنم. تعارف می‌کند. روبه‌رویش می‌نشینم. به چشمانم می‌خندد که یعنی چه کار دارم. می‌گویم از کار و کسبت تعریف کن. بازار را نشانم می‌دهد که یعنی: «کساد است.» می‌گویم اگر تحریم‌ها برداشته شود اتفاقی در بازار لوازم خانگی می‌افتد. می‌گوید: «از بیست روز پیش که فقط خبر این برجام توی دهان‌ها افتاده، دیگه توی بازار جن هم پر نمی‌زند. بازار لوازم خانگی کساد شده. مردم خیال می‌کنند بعد از برجام دیگه قیمت‌ها همه پایین میاد. دست نگه داشتن فعلا.» می‌گویم، تحریم که نباشیم، لوازم خانگی ارزانتر وارد کشور می‌شود. آنوقت کار شما هم رونق می‌گیرد. می‌گوید: «اگر ارزان وارد کنیم، آره. اما مساله اینجاست که اصلا چه اتفاقی می‌افتد.» می‌پرسم آیا لوازم خانگی ایرانی هم داری؟ می‌گوید نه و در نگاه متعجب من روزنامه را باز می‌کند و آگهی نیم صفحه روزنامه را نشانم می‌دهد و تلخ می‌گوید: «وقتی روزنامه این مملکت جنس خارجی تبلیغ می‌کنه، وقتی سریال‌های تلویزیون پر از لوازم خارجیه، وقتی کارخونه‌های ایرونی جنسشون مرغوب نیست، من برای چی باید سرمایه مو به خطر بندازم.»