آث های تقلبی روی میز ایران

به گزارش پایگاه خبری بانکداری الکترونیک، هرچند که نظرات مختلفی در رابطه با اثرگذاری خروج آمریکا از برجام بر اقتصاد ایران وجود دارد، اما تقریبا تمامی این نظرات چگونگی برخورد اروپا با ایران در قضیه ادامه کار برجام را بسیار مهم می‌دانند. مثلا، برخی معتقدند کشورهای اروپایی به دلایل گوناگون منافع خود را در ایران حفظ خواهند کرد؛ به عقیده این گروه اگرچه میزان تجارت کشورهای اروپایی با آمریکا بسیار بالاتر از این شاخص در مورد ایران است، اما مسائل سیاسی و راهبردی را نباید در این بین نادیده گرفت. این تحلیل‌‌ها معتقدند آمریکا در تلاش است تا با کارت اروپا در زمین ایران بازی کند و این درحالی است که اروپا تمایلی به تقابل با ایران یا ایجاد اغتشاش در خاورمیانه ندارد.

جذابیت ایران برای بازارهای پایه 
می دانیم که ایران و کشورهای اروپایی در دو سال گذشته مسیرهای متعددی را برای مراودات اقتصادی و تجاری باز کرده‌‌اند و این درحالی است که ترامپ در تلاش است این مسیرها را با اتخاذ تحریم‌‌های ثانویه مسدود کند. در این بین واکنش بازارهای کالایی جهان به تصمیم و اقدام آمریکا را می‌توان در یک بازه زمانی بسیار کوتاه‌مدت مورد بررسی قرار داد. بنابر منابع آماری معتبر بین‌المللی، طی یک هفته پس از خروج آمریکا از برجام، قیمت نفت برنت ۳ درصد رشد را تجربه کرد و از ۷۷ دلار نیز گذشت. البته نفت آمریکا تاثیر کمتری از این اخبار دریافت کرد به‌‌طوری‌‌که تنها یک درصد رشد قیمت را تجربه کرد و به سقف قیمتی ۷۰ دلار و ۳۳ سنت رسید. تحلیلگران خارجی می‌گویند آنچه در شرایط کنونی قیمت نفت را بالا برده ترس از خلأ ناشی از عدم حضور ایران در بازار جهانی نفت است، اما وزیر نفت و مسئولان ایرانی معتقدند جای نگرانی برای نفت ایران نیست. از سوی دیگر تحریم‌های آمریکا ممکن است سایر حوزه‌های کالایی را نیز در‌بر‌بگیرد. از آن جمله حوزه فولاد و محصولات پتروشیمی قابل ذکر است به اضافه مشکلاتی که در مسیر نقل و انتقال ارزی رخ خواهد داد. در این رابطه «سی‌ان‌ان‌مانی» در گزارشی به بررسی این موضوع پرداخت و گفت ایران و اروپا باید یک ارز جایگزین دلار کنند (مثلا یورو) تا به مشکلات ناشی از تحریم‌های بانکی آمریکا برخورد نکنند. البته شرایط حاکم بر بازار ایران نیز رکودی است و اخیرا التهابات شدیدی هم در اقتصاد ایران روی داده است.

پساخروج و بازارهای کالایی جهان
بررسی آمارها نشان می‌دهد در یک هفته پساخروج اغلب کالاهای پایه با رشد قیمت روبه‌رو‌ بودند؛ هرچند در پایان هفته مسیر خود را تغییر دادند و به جز فلزات غیرآهنی سایر کالاها با افت روبه‌رو شدند. بر این اساس، طی یک هفته، بهای مس در بازار لندن ۱۳/ ۱ درصد رشد را تجربه کرد و به ۳ دلار و ۹ سنت در هر پوند (واحد وزنی-کمی کمتر از نیم کیلوگرم) رسید. سرب در همین مدت ۶۱/۱ درصد رشد قیمتی را تجربه کرد و هرتن ۲ هزار و ۲۹۲ دلار و ۵۰ سنت معامله شد. قیمت آلومینیوم نیز ۸۴/۰ درصد رشد قیمت را تجربه کرد و معامله‌‌گران در بهای ۲ هزار و ۲۸۸ دلار به معامله این کالا پرداختند. قیمت قلع و روی نیز به ترتیب با افت ۰۸/۱ درصدی و رشد ۵۶/۲ درصدی مواجه شد. این دو فلز در بازار لندن به ترتیب به قیمت‌‌های ۲۰ هزار و ۹۷۵ دلار و همچنین ۳ هزار و ۸۴ دلار در هر تن معامله شدند. قیمت سنگ آهن نیز بدون تغییر در بازه هفتگی در قیمت ۶۸ دلار ثبت شد. در بازار محصولات پتروشیمی نیز، شاهد رشد قابل توجه اکثر گریدها بودیم که البته در بعدها همه این بازارها تقریبا متعادل شدند، اما آنچه مسلم است فرمان‌گیری بازار این محصولات از بهای نفت است. در این بین، شاخص دلار آمریکا نیز در رقم کم‌سابقه ۵۴/۹۲ واحد قرار گرفته است که این مساله بازار فلزات گرانبها را در تحت تاثیر خود قرار داد و آنها را با افت روبه‌رو‌ ساخت.
در این بین، اما پیش‌بینی‌ها درباره بازارهای کالایی چیست؟‌ کارشناسان می‌‌گویند در حال حاضر ریسک بزرگی در منطقه خاورمیانه نهفته است و بازار نفت را بیش از هر چیز دیگر تهدید می‌کند، اما گروهی بر این باورند که خللی در بازار نفت ایجاد نخواهد شد و حتی اگر ایران از دور خارج شود باز هم بازار نفت به کمک کشورهای عربی پر می‌‌شود. اما نکته‌ای که در این تحلیل مفقود است نقش چین و هند در حلقه خریداران نفت ایران است. این دو کشور به تنهایی در حدود یک‌میلیون و ۲۰۰ هزار بشکه نفت ایران را در روز خریداری می‌کنند و این درحالی است که در دوره قبلی تحریم‌های ایران این دو کشور از خرید نفت ایران محروم نبودند هرچند برای آنها سقف مشخصی تعریف شده بود. با این‌حال این تصمیم تا ۶ ماه آینده عملی نخواهد شد و بعید به نظر می‌‌رسد در کوتاه‌مدت بازارهای کالایی از این تصمیم تاثیر قابل توجهی بپذیرند همان‌‌طور که بازارها با بازگشت قیمتی روبه‌رو‌ شدند.
با وجود دیدگاه‌هایی که عقیده دارند حتی با وجود اعمال مجدد تحریم‌ها علیه ایران، تولید نفت ایران مانند گذشته وارد سراشیب سقوط نخواهد شد، این انتظار وجود دارد که بخشی از تولیدات نفت ایران از شرایط سختگیرانه احتمالی در آینده متاثر شود. در چنین شرایطی حذف بخشی از تولیدات ایران از بازار نفت می‌تواند تاثیر چشمگیری بر تسریع ایجاد تعادل در روند عرضه و تقاضای نفت داشته باشد. اما دو مانع بر سر راه این اتفاق وجود دارد. تولیدات شیل و افزایش تولید کشورهای حاضر در توافق کاهش تولید. با تمام تهدیدهایی که از جانب ترامپ علیه نفت ایران وجود دارد، انتظار می‌رود رشد تولید شیل آمریکا مانعی جدی برای اثرگذاری کاهش احتمالی صادرات نفت ایران به بازار جهانی باشد. از سوی دیگر، هرگونه افت تولید یا صادرات از سوی ایران می‌تواند به سرعت از سوی عربستان، کویت، امارات، عراق و روسیه جبران شود. پایبندی به توافق کاهش تولید، بخشی از ظرفیت تولید نفت کشورهای عضو و غیرعضو اوپک را خالی نگه داشته است. به این ترتیب در صورت کمرنگ شدن نقش ایران در بازار نفت، کشورهای حاضر در توافق کاهش تولید، قابلیت افزایش سریع تولیدات را دارند.

نمودار 1) واردات نفت هند از ایران در همان سال 2017 که ترامپ دور حملات خود به برجام را تند کرد، روند نزولی گرفت
 

نمودار 2) ژاپنی‌ها نیز پیرو فراگیر شدن هراس بازارها از لغو برجام، واردات نفت خام ایران را در 2017 کاهش دادند
 

تحلیلگران اما معتقدند فولاد و بازارهای پتروشیمی نیز از این وضعیت مستثنی نیستند، یعنی علاوه بر نفت این دو حوزه نیز احتمالا تحت تاثیر تحریم‌ها قرار خواهند گرفت. ایران یکی از کشورهای صادرکننده محصولات پتروشیمی و نفتی است. ایران سال گذشته بیش از ۹ میلیون تن فولاد صادر کرده است که در نوع خود یک رکورد قابل توجه محسوب می‌شود. همچنین در حوزه صادرات محصولات پتروشیمی بدون احتساب میعانات گازی، ایران سال گذشته بیش از ۱۱میلیارد دلار صادرات داشت که البته بیش از ۷ میلیارد دلار نیز میعانات صادر شد. در حوزه صادرات معدنی نیز ۱۵/ ۲ میلیارد دلار صادرات در سال ۹۶ ثبت شده است که تمام این موارد نشان می‌دهد حوزه‌های مهمی ممکن است تحت تاثیر رفتار آمریکا قرار بگیرد و دولت ایران باید برای آنها برنامه‌‌ریزی داشته باشد. این در شرایطی است که با توجه به رکود حاکم بر بخش تولید کشور، تقاضا در داخل ایران کاهش یافته و صادرات نسخه شفابخش فعالان حوزه معدن و صنایع معدنی بوده است. ایران در افق ۱۴۰۴ قصد دارد سالانه در حدود ۲۰ میلیون تن فولاد صادر کند و این مساله نیازمند رفع موانع و ایجاد زیرساخت‌های مختلف به‌خصوص در بخش مالی است و درصورتی‌که فولاد ایران تحت تاثیر تحریم‌های آمریکا و احیانا اروپا قرار بگیرد ممکن است شرایط سختی برای فعالان این حوزه پیش بیاید. این در شرایطی است که وضع تعرفه‌های ترامپ روی واردات فولاد و آلومینیوم می‌‌توانست فرصت‌های جدیدی را برای ایران به وجود بیاورد با این‌حال درصورتی‌که صنعت فولاد مورد تحریم آمریکا قرار گیرد بخشی از این فرصت‌ها از بین خواهند رفت. با این‌حال هنوز امید زیادی به همکاری کشورهای اروپایی در برجام باقی است. اعمال تعرفه ۲۵ درصدی روی فولاد اروپا جا را برای فولاد ایرانی باز می‌کند اما به شرطی که نقل و انتقالات مالی به سهولت انجام شود که مدل جایگزینی یورو به جای دلار می‌‌تواند بخش زیادی از این مشکل را برطرف کند.
در مورد محصولات پتروشیمی اما حساسیت‌ها بالاتر هم هست. ایران در گذشته نیز در صادرات این گروه از محصولات با تحریم روبه‌رو‌ بوده است. این مساله باعث بروز مشکلاتی برای تولیدکنندگان ایرانی شده بود، به ‌طوری‌که در حوزه‌های مختلف از جمله مالی و بانکی، تحریم کشتیرانی و حمل و نقل، تحریم دانش فنی و تجهیزات، تحریم تامین مالی بخش پتروشیمی و… را شامل می‌شد. طی آن سال‌ها، تولیدکنندگان در زمینه تولید و صادرات خود با مشکلات عدیده‌ای روبه‌رو‌ شدند اما آن‌‌طور که فعالان بخش خصوصی می‌‌گویند، انتظار نمی‌‌رود تحریم‌‌های این دوره مشابه دوره قبل باشد چراکه اروپا ترامپ را در این مسیر همراهی نخواهد کرد و ثانیا بیشترین میزان صادرات محصولات پتروشیمی و میعانات گازی ایران به چین بوده است (حدود ۳۰ درصد). هندوستان نیز حدود ۱۳ درصد از محصولات پتروشیمی ایران را خریداری می‌‌کند و به این ترتیب دو بازار مستقل فراروی فعالان این حوزه قرار دارد؛ با این‌حال، ایران باید تلاش کند سایر بازارها از جمله بازارهای خاورمیانه را که حدود ۲۰ درصد از خرید محصولات پتروشیمی ایرانی به این کشورها انجام می‌شود، از دست ندهد. کشورهای جنوب شرق آسیا ۲۳ درصد محصولات پتروشیمی ایران را خریداری می‌کنند و تمام این مسائل نشان می‌‌دهد که تمرکز ایرانی‌ها بعد از این باید روی بازارهای صادراتی باشد.
با تمام این اوصاف، تحریم‌‌های بانکی جای نگرانی دارد. این تحریم‌ها قادر است آینده صادرات ایران را در همه حوزه‌ها تحت تاثیر خود قرار دهد که البته استفاده از ارزهای محلی، تهاتر کالا با مواد اولیه و دانش فنی، استفاده از ارزهای جایگزین و… روش‌هایی برای رفع این مشکلات هستند.

بازارهای کالایی دنیا؛ منتظر فرصت
به این ترتیب باید گفت بازارهای کالایی دنیا در انتظار روشن شدن وضعیت تحریم‌ها در میان‌مدت خواهند ماند. تعیین تکلیف قیمت نفت از اهمیت بالایی برای این بازارها برخوردار است. اگر در منطقه خاورمیانه تنش‌ها بالا بگیرد، انتظار کارشناسان جهانی رشد قیمت نفت تا رقم بالاتر از ۱۰۰ دلار در هر بشکه خواهد بود اما آیا بازارهای کالایی توان تحمل این قیمت را دارند؟‌ آن هم در شرایطی که اغلب اقتصادهای بزرگ دنیا در حال بازدهی مثبت سالانه و خروج کامل از بحران اقتصادی هستند.
در مورد محصولات پتروشیمی اما آی‌سی‌آی‌اس در گزارشی اشاره کرد چین در سال‌های قبل از ۲۰۱۵ نیز یکی از بزرگ ‌ترین‌ واردکنندگان پلی اتیلن و متانول از ایران است. امی‌یو، تحلیلگر Olefins & polyolefins در ICIS در این رابطه می‌گوید: در میان‌مدت، تحریم‌‌های جدید می‌‌تواند جریان معاملاتی را تا حدی تغییر دهد، درحالی‌که در زمینه نقل وانتقال پولی نیز بعید است مشکلی ایجاد شود. زیرا شکل مبادلاتی چین و ایران چندان تحت‌الشعاع آمریکا نیست. ولی به‌هرحال هزینه‌های این نقل و انتقال ممکن است افزایش یابد. براساس آمارها چین در سال گذشته ۵/ ۱۷ درصد از واردات پلی اتیلن را از ایران انجام داده و ۶/ ۳۵ درصد از متانول وارداتی این کشور نیز از ایران انجام گرفته است. به علاوه چون پکن در معرض جنگ تجاری با آمریکا است، بنابراین برخی آثار ناشی از تهدیدهای آمریکا به همین دلیل نادیده گرفته می‌شود. به اضافه اینکه روابط چین با ایران در آینده به شکنندگی بیشتر روابط پکن-واشنگتن منجر خواهد شد.
در این بین اما در حوزه فولاد شرکت‌های اروپایی شامل شرکت SMS، دانیلی، سارال، اوتوتک و وستال پین از زمان به اجرا درآمدن برجام در اوایل سال ۲۰۱۶، همکاری و مشارکت در پروژه‌های تولید و توسعه فولاد ایران را گسترش دادند. به گزارش پلاتس، تصمیم اخیر آمریکا برای خروج از برجام ممکن است بر پروژه‌های مشترک فولادی تاثیر بگذارد که در این شرایط انتظار می‌رود ایران در صورت عدم امکان همکاری با اروپایی‌‌ها، برای پروژه‌های توسعه فولاد و فلزات به فناوری چینی متمایل شود. ایران در سال‌های اخیر که میزان تولیدش از تقاضای داخلی فراتر رفته، به یک صادرکننده بزرگ فولاد تبدیل شده است. طبق اعلام انجمن تولیدکنندگان فولاد ایران، مجموع صادرات فولاد و آهن اسفنجی ایران در سال گذشته از رکورد ۹ میلیون تن فراتر رفت. از این میزان، صادرات محصولات فولاد نیمه نهایی ۸۵/ ۶ میلیون تن بود که ۸۴ درصد رشد سالانه داشت.ایران مجموع صادرات فولاد و آهن اسفنجی برای سال جاری را ۱۲ تا ۱۳ میلیون تن هدف‌ گذاری کرده است. تولید فولاد خام نیز قرار است از ۲۱ میلیون تن در سال گذشته به ۲۶ میلیون تن در سال جاری افزایش پیدا کند.
ایران به آمریکا فولاد صادر نمی‌‌کند و صادراتش عمدتا به کشورهای آسیایی شامل تایلند، تایوان، اندونزی و فیلیپین و همچنین کشورهای خاورمیانه شامل عمان و کشورهای اروپایی از جمله اسپانیا و ایتالیا انجام می‌گیرد. به گفته منابع بازرگانی، صادرکنندگان ایرانی معمولا از اعتبارنامه استفاده نمی‌کنند و صادرات فولادشان معمولا از طریق معامله‌ گرانی انجام می‌‌شوند که ارتباطات آمریکایی ندارند؛ بنابراین انتظار نمی‌رود صادرات ایران از تجدید تحریم‌های آمریکا چندان متاثر شود به‌خصوص که صادرات فولاد ایران به دلیل نرخ مبادلات ارزی، رقابتی محسوب می‌‌شود. صادرات سنگ آهن ایران در سال‌‌های اخیر به دلیل تقاضای بالاتری که در داخل برای تولید فولاد وجود دارد، کمتر شده است. ایران سال گذشته ۱۸ میلیون تن سنگ آهن صادر کرد که کمتر از ۲۵ میلیون تن در مقایسه با چند سال قبل بود. تقریبا همه صادرات سنگ آهن ایران به مقصد چین است و انتظار نمی‌رود از تحریم‌‌های آمریکا متاثر شود.
 

منبع: ماهنامه بانکداری آینده شماره 33 تیر97