مهار ریسکهای سرگردان/ بخش دوم
گفتگوی با افروز بهرامی مديرعامل صندوق ضمانت صادرات
وقتی به ریسکهای صادرات در قبل و بعد از انقلاب می‌نگریم ریسک‌ها تغیییر چندانی نکرده است و این خصیصه تنها مختص ما نیست در تمام کشورهای در حال توسعه مانند ایران وضعیت مشترک را می‌بینیم. ریسکهای سیستماتیک همواره باعث شده تا نهاد دولت را به عنوان مهمترین رکن حامی صادرات بدل کند. صندوق ضمانت در حقیقت محصول چنین نگاهی است اما اینکه به مهمترین رکن پوشش دهنده ریسکهای صادراتی چقدر توجه و تاکید شود البته راهبرد دولت‌ها در ادوار مختلف متفاوت بوده است.
به گزارش پایگاه خبری بانکداری الکترونیک ، در گفتگو با افروز بهرامی برنامه صندوق را در سال 98 و چشم انداز 1400 به گفتگو گذاشتیم. وی اعتقاد دارد پوشش ریسک اساسا نیازمند برنامه‌ریزی و در عین حال سرمایه گذاری است. بر همین اساس در سال جاری صندوق در نظر دارد یک مسیر دو طرفه را در پیش گیرد یکی صادرکنندگان بیشتر این نهاد را بشناسند و صندوق هم با نیازهای روز صادرکنندگان بیشتر آشنا شود و اتفاقا ضرورت وجود نهاد حامی صادرکنندگان در زمان‌های تشدید ریسکهای سیستماتیک مثل تحریم یا بحران‌هایی از این دست بیشتر حس می شود.
بخش دوم این گفتگو را با هم می خوانیم:
* از میان 10 هزار صادرکننده چند نفر با صندوق ضمانت صادرات آشنایی دارند؟
10 درصد معادل هزار نفر از این صادرکنندگان مشتری ما هستند؛ ولی اینکه چند نفر ما را می‌شناسند نیاز به بررسی علمی دارد؛ ولی معتقدم بیش از 50 درصد آنها ما را می‌شناسند.
* آیا سایت صندوق ضمانت صادرات فعال است؟
سایت فارسی‌زبان صندوق ضمانت صادرات ، فعال است و اخبار و اطلاعاتش به صورت هفتگی به‌روز می‌شود؛ ولی سایت انگلیسی‌مان با تأخیر بیشتر به‌روز می‌شود.
ما باید از ابزارهای موبایلی و شبکه‌های اجتماعی بیشتر استفاده کنیم من به عنوان مدیرعامل صندوق ضمانت صادرات ، توئیتر خود را فعال کرده‌ام و از این طریق اطلاع‌رسانی هفتگی انجام می‌دهم؛ ولی اگر بتوان جمعیت زیادی از صادرکنندگان را در یک کانال شبکة اجتماعی به عضویت درآورد مثل کانال‌های تلگرامی یا مشابه آن بسیار مؤثر خواهد بود و به این طریق می‌توان پیام خود را مستقیم به جامعة صادرکنندگان رساند؛ چون جامعة صادرکنندگان ایران نسبت به صنوف و صنایع دیگر جامعة کوچک‌تری هستند که شاید اگر اراده کنیم ظرف یک سال بتوانیم همة آنها را از نزدیک ملاقات کنیم؛ بنابراین چنین جامعه‌ای سهل‌الممتنع است؛ به تعبیر دیگر هم ساده به نظر می‌رسد؛ چون تعدادشان کم است و هم ممتنع است؛ چون هر قدر تلاش کنید باز هم عده‌ای شما را نمی‌شناسند.
* همایش‌های صندوق ضمانت صادرات به صورت سالانه برگزار می‌شود؟ آیا جشنواره‌های منطقه‌ای نیز دارید؟
قصد داریم حداقل سالی یک بار در هر استان نشستی برگزار کنیم. از ابتدای امسال تا به امروز در استان‌های اصفهان، شیراز، مازندران، خراسان و … نشست‌هایی را برگزار کرده‌ایم.
* استقبال از این نشست‌ها چطور بود؟
استقبال قابل توجه بود؛ ولی باید این همایش‌ها را منظم کنیم؛ مثلاً باید برای همایش سالانه که کل کشور را پوشش می‌دهد روز مشخصی در طول سال انتخاب کنیم تا بر اساس آن به اهداف‌مان دست یابیم.
* ایجاد باشگاه مشتریان می‌تواند به آشنایی صادرکنندگان با صندوق ضمانت صادرات منجر شود در این مورد چه اقداماتی را در دستور کار دارید؟
سیستم نرم‌افزاری ارتباط با مشتریان در حال پیاده‌سازی است تا بتوانیم به شکل باشگاه مشتریان خدمات ویژه‌تری به این گروه از مشتریان ارائه کنیم. قدم اول برای چنین کاری زیرساخت فناوری و اطلاعات است ما باید بانک‌های اطلاعاتی‌مان را پالایش کنیم.
* آیا بازوی فناوری را که در قالب مدیریت است فعال کرده‌اید؟
ایجاد نرم‌افزار ارتباط با مشتریان جزو برنامه‌های عملیاتی پارسال صندوق ضمانت صادرات بود؛ ولی اجرا نشد.
* منظورم کل مدیریت فناوری است.
بخشی از مدیریت‌های مختلف درگیر این پروژه هستند و همة این پروژه برعهدة یک مدیریت نیست؛ ولی مدیریت امور مشتریان و مدیریت فناوری اطلاعاتِ صندوق ضمانت صادرات ، مشترکاً این پروژه را پیاده‌سازی می‌کنند.
* مدیریت فناوری صندوق ضمانت صادرات تا چه حد فعال است؟
مدیریت فناوری، پروژه‌هایی غیر از این پروژه نیز در دست دارند؛ اما اولویت، پروژه‌ای است که بانک اطلاعاتی اجرایی یعنی همان سیستم‌های داخلی صندوق ضمانت را پیاده‌سازی می‌کند.
اولویت آنها تا به حال اجرای پروژة مکانیزاسیون داخلی صندوق ضمانت صادرات برای اجرای فعالیت‌ها بود به تعبیر دیگر خدمت را برای بالفعل‌ها تسهیل می‌کردند نه بالقوه‌ها.
* شما می‌توانستید بخشی از کار را به شرکت‌های دیگر برون‌سپاری کنید؟
بخشی از کار برون‌سپاری شد.
* همان‌طور که می‌دانید بنگاه‌های کوچک و متوسط کمتر با صندوق ضمانت صادرات آشنایی دارند. به نظرتان چه راهکارهایی برای آشنایی بیشتر می‌تواند مؤثر باشد.
SMEهای صادراتی می‌توانند کمک کنند؛ چون بخش زیادی از مشتری‌های ما در زمرة SMEها می‌گنجند.
* بسیاری از تولیدکنندگان محصولاتی تولید می‌کنند؛ ولی برای صادر کردن آن اطلاعاتی ندارند. ممکن است شما بگویید نقش من فقط تضمین است و این نیست که صادرکننده چقدر صادر می‌کند؛ ولی در عین حال مسئولیت اجتماعی نیز مطرح می‌شود در این مورد نظری دارید؟
ما باید این پروژه را با همکاری دیگر شرکت‌ها پیش ببریم. متولی صنایع کوچک در کشور سازمانی به نام شهرک‌های صنعتی و صنایع کوچک و زیر مجموعة وزارت صنعت است و ما نیز زیر مجموعة وزارت صنعت هستیم؛ بنابراین تفاهم‌نامه‌ای در این مورد با یکدیگر امضا و هدف دو میلیارد دلار ی برای آن تعیین کردیم تا صادرات صنایع کوچک در سال به دو میلیارد دلار برسد. این رقم، عدد بالایی نیست؛ ولی برای قدم اول خوب است. بستة ویژه‌ای برای این گروه با همکاری مشترک تدوین کردیم که به عنوان پایلوت روی 500 شرکت کوچک که آینده‌دار هستند و ظرفیت بزرگ شدن دارند سرمایه‌گذاری شود تا از آنها حمایت کنیم تا توانمند شوند و در حوزة صادرات برای خودشان جای پا درست کنند.
ما می‌دانیم که باید آن پروژه‌ها را برای SMEها از شرکت‌های دیگر متفاوت ببینیم و اینها محدودیت وثیقه و اطلاعات اولیه دارند؛ بنابراین واجب است که در همة عرصه‌ها متفاوت دیده شوند. معمولاً شرکت‌های بزرگ، دپارتمان، مدیر و کارشناس صادرات دارند.
* به نظرم شما می‌توانید برای این افراد ورکشاپ برگزار و هزینة آن را دریافت کنید؛ ولی خود شما پایه‌گذار ورکشاپ باشید.
ما می‌توانیم ورکشاپ برگزار کنیم. یکی از ورکشاپ‌ها و نشست‌هایی که به صورت مرتب برگزار می‌شود و ما نیز در آن شرکت می‌کنیم ورکشاپ در شهرک‌های صنعتی است که با همکاری سازمان شهرک‌های صنعتی برگزار می‌شود. ما تلاش داریم در این شهرک‌های صنعتی نشست‌های دائمی با حضور کارشناسان‌مان برگزار کنیم. قصد داریم در طول سال در 20 شهرک صنعتی حضور داشته باشیم و قبل از آن همایش برگزار کنیم.
* آیا از تجربیات آنها استفاده می‌کنید؟
دربارة بهترین الگوهای موجود در دنیا مطالعاتی انجام داده‌ایم و سعی می‌کنیم از تجربیات نشست تخصصی اتحادیة برن (بیمه‌گران صادرات سرمایه‌گذاری) دربارة SMEها که در دو ماه آینده برگزار می‌شود در کار خود استفاده کنیم.
* سهام‌دار اصلی شما یعنی وزارت صمت چقدر در حمایت شما و تسهیل مسیر برای حرکت شما به سمت اهداف پیش‌بینی‌شده نقش دارد؟
بالاترین رکن صندوق تضمین ضمانت، مجمع عمومی است. مجمع عمومی نیز متشکل از وزارت صنعت، وزارت اقتصاد، وزارت خارجه، رئیس کل بانک مرکزی، رئیس سازمان توسعة تجارت و رئیس سازمان برنامه و بودجه است. اعضای مجمع، سیاست‌های کلان صندوق را تدوین می‌کنند غیر از نشست‌های سالانه کمتر پیش می‌آید که به طور مشترک به حوزة صندوق مراجعه داشته باشند؛ ولی در مواردی که تقاضای کمک داشته باشیم، حمایت‌ها می‌کنند. از طرفی هیچ گروهی دربارة افزایش سرمایة صندوق ضمانت صادرات مخالفتی ندارد؛ ولی کشور و دولت به دلیل شرایط تحریم محدودیت‌هایی دارند و این عدم عزم مجمع عمومی برای کمک تلقی نمی‌شود؛ بلکه شرایط خاص کشور چنین ایجاب می‌کند.
در مجموع حمایت لازم را از سوی مجمع عمومی و دولت دریافت می‌کنیم و بسیاری از امور صندوق را با حمایت‌های دولت پیش برده‌ایم که آخرین نمونة آن به زودی در هیئت وزیران مطرح می‌شود و آن اصلاح آیین‌نامة مربوط به حمایت از صادرات خدمات فنی و مهندسی است تا صندوق ضمانت صادرات به زمرة بعضی از بندهای آن آیین‌نامه دربیاید که اگر این اتفاق بیفتد با شرایط ویژه‌تری می‌توانیم به صادرکنندگان خدمات فنی و مهندسی در بحث صدور ضمانت‌نامه و حل مشکلات‌شان کمک کنیم. مراحل کارشناسی آن طی شده و کمتر از دو ماه دیگر در دولت مطرح و حمایت‌های لازم انجام می‌شود.
* برای انجام پژوهش، دو مسیر وجود دارد یا تفاهم‌نامه‌ای با دانشگاهی امضا کنیم یا پژوهشکده‌ای راه‌اندازی کنیم در این مسیر چه اقداماتی انجام داده‌اید؟
ما امکان تأسیس پژوهشکده را نداریم. بسیاری از پژوهشکده‌های دولتی نیز محدود شده‌اند. ما نیز شرکت دولتی هستیم و امکان توسعه نداریم؛ ولی در قالب طرح‌های پژوهشی، اولویت‌های‌مان هر سال روی وب‌سایت صندوق ضمانت صادرات قرار می‌گیرد و دانشگاه‌ها و مؤسسات پژوهشی می‌توانند برای این حوزه‌ها پروپوزال ارائه کنند.
* در این چند سال با چه دانشگاه‌هایی همکاری داشتید؟
بیشترین تجربه را با دانشگاه‌های شریف و تهران داریم.
سیستم اعتبارسنجی داخلی صندوق ضمانت صادرات توسط دانشگاه تهران توسعه یافت که رضایت نسبی از آن داریم. این طرح در قالب طرح پژوهشی به دانشگاه تهران ارائه و روش اعتبارسنجی مبتنی بر شبکه‌های هوشمند عصبی تدوین شد که امروز با دقت قابل توجهی کار می‌کند. این پژوهش کاملاً کاربردی بود که تجربة موفقی هم داشتیم.
* وقتی بحث اعتبارسنجی و بیمه پیش می‌آید کلاهبرداری هم کنار آن مطرح می‌شود آیا در صندوق ضمانت صادرات با چنین مواردی روبه‌رو شدید، نحوة پیشگیری‌تان چگونه بود؟
سیستم اعتبارسنجی، کلاهبرداری را پیش‌بینی نمی‌کند؛ اگر کسی با نیت نادرست وارد سیستم اعتبارسنجی شود به سختی از ابتدا قابل شناسایی است؛ ولی مکانیسم‌های اعتبارسنجیِ مبتنی بر اطلاعات و تحلیل‌های آماری و ترازنامه‌ای نشان می‌دهند که آن شرکت چقدر احتمال قصور را پیش‌بینی می‌کند؛ ولی بحث فراد و کلاهبرداری مواردی هستند که همیشه در بیمه‌های اعتباری برای خود سرفصلی دارند.
مثلاً یک شرکت 10 سال با صندوق ضمانت خوب و منظم کار کرد و در سال یازدهم به یکباره ناپدید شد. تعداد چنین مواردی زیاد و نگران‌کننده نیست؛ ولی سعی می‌کنیم صحت متغیرهایی را که برای شناسایی این موارد از طریق قراردادها برای ما ارسال می‌شود احراز کنیم تا با این شرایط مواجه نشویم.
* برنامه‌های کوتاه‌مدت‌تان برای حمایت از صادرکنندگان در سال 98 چیست؟
برنامة ما تأمین منابع یعنی افزایش سرمایه است.
* آیا برای افزایش سرمایه راهی به غیر از سهام‌دار وجود ندارد؟
برای تأمین منابع غیر از افزایش سرمایه می‌توان قرض گرفت یا دولت، سرمایه‌ای در اختیارمان قرار دهد یا از منبع درآمد عملیاتی آن را تأمین کنیم.
اما بهترین روش برای تأمین منابعِ صندوق ضمانت صادرات در قانون سال 52 تدوین شده است که در قانون سال 75 نیز دیده شد و آن اینکه هر سال یک درصد از ارزش واردات بخش خصوصی به عنوان منابع درآمدی صندوق در نظر گرفته و از طریق خزانه به صندوق واریز شود که متأسفانه این قانون اجرا نشد که اگر اجرا می‌شد سرمایة امروز صندوق ضمانت صادرات دو میلیارد دلار بود و ما می‌توانستیم به صورت نامحدود خدمات‌مان را توسعه دهیم؛ ولی بعد از تصویبِ قانون تجمیعِ عوارض، اجرای این بند حذف و قرار شد دولت در قالب بودجه‌های سنواتی به شرکت‌ها و مؤسساتی که باید آن حمایت را با آن عوارض خاص دریافت کنند داده شود که آن هم در عمل اتفاق نیفتاد.
بازگشت به قانون صندوق ضمانت و اینکه درصدی از درآمد و عوارض واردات را به صندوق وابسته کنیم تا توسعة صادرات را با خرج واردات توسعه دهیم بهترین روش است از طرفی یک منبع درآمدی ثابت و قابل توجه خواهیم داشت. ما به تازگی از طریق رئیس مجلس اجرای این قانون را پیشنهاد دادیم و در جلسه‌ای که با ریاست مجلس داشتم ایشان قول حمایت دادند.
* آیا پیمان‌های منطقه‌ای و دو جانبه با کشورهای هم‌جوار دارید؟
ما 84 تفاهم‌نامه با همتاها و مؤسسات مالی خارجی امضا کرده‌ایم و امروز با روسیه، هند و عمان در حال مذاکره هستیم تا از این طریق مشکل قرارداد را به صورت دو جانبه مرتفع کنیم به تعبیر دیگر برای صدور ضمانت‌نامه به جای اینکه سیستم بانکی دو کشور با هم در ارتباط باشند از طریق ACAها یا همتایان‌مان این کار را انجام دهیم در این ارتباط رایزنی‌ها با روسیه به مراحل نهایی رسیده است و با عمان به مراحل نهایی رسیده‌ایم و با هند نیز در حال مذاکره هستیم.
* طبیعتاً تحریم‌ها روزی به پایا ن می‌رسند برنامه‌های ویژه‌تان برای حین تحریم و پس از تحریم چیست؟
صندوق ضمانت صادرات برای شرایط تحریم ایجاد شده است. مهمترین وظیفة صندوق در قانون اساسنامه‌اش، پوشش ریسکهای سیاسی، تعریف شده است و یکی از ریسکهای سیاسی، ریسک تحریم است؛ بنابراین اصلاً موجودیت و فلسفة وجودی صندوق برای پوشش ریسک‌هاست و یکی از ریسکهای شرایط فعلی که خارج از کنترل و ارادة صادرکنندگان است تحریم است که تحت پوشش آن قرار دارد؛ یعنی ریسک انتقال ارز در زمرة ریسکهای تحت پوشش ماست.
اگر صندوق بتواند خدمات معمول تعریف‌شدة اساسنامه‌اش را انجام دهد با تحریم مقابله کرده است. ریسک تحریم، ریسک انتقال ارز است که تحت پوشش بیمه‌ای ماست؛ بنابراین کل وجود صندوق برای تحریم طراحی شده است.
* لطفاً با استناد به آمار و عملکرد صندوق در سال 97، سال 98 را پیش‌بینی کنید.
خوشبختانه در سال 97، 70 درصد رشد داشتیم و به 3/2 میلیارد دلار رسیدیم و در سه ماهة 98 نیز 724 میلیون دلار پوشش داشتیم که نسبت به مدت مشابه سال قبل 102 درصد رشد داشتیم پیش‌بینی ما این است که تا انتهای سال حداقل 5/2 میلیارد دلار پوشش صادراتی ارائه کنیم.
* لطفاً صحبت‌های خود را جمع‌بندی کنید.
برنامة ما به مناسبت ورود به چهل و هفتمین سال تأسیس صندوق ضمانت صادرات این است که به صورت مداوم و سالانه نشستی را با حضور همة ذی‌نفعان برگزار کنیم. شاید لازم باشد که در آینده این همایش بین‌المللی شود و همتایان خارجی را هم دعوت کنیم تا ارتباط لازم شکل بگیرد که هم بتوانیم همتایان خارجی و همتایان داخلی را همزمان با خدمات و برنامه‌های جدید صندوق ضمانت صادرات آشنا کنیم. ما سعی داریم این همایش به صورت سالانه و منظم در تاریخ مشخصی برگزار شود. صندوق ضمانت صادرات آمادگی دارد با توجه به نیاز اقتصاد و شرایط خاصی که کشور با آن روبه‌روست محصولات جدیدی را به سبد خدمات خود اضافه کند و از صادرکنندگان دعوت می‌کنیم که به صندوق مراجعه کنند؛ حتی اگر خدمات بیمه‌ای دریافت نمی‌کنند دست‌کم از خدمات مشاوره‌ای ما استفاده ببرند. صندوق با تمام ظرفیت آمادگی دارد تا با کمک نهادهای همکار، خدمت‌رسان خوبی برای فرایند صادرات کشور باشد.