آخر پرداخت خوش است

به گزارش پایگاه خبری بانکداری الکترونیک، طی حدود پنج سال گذشته (تیرماه 94 تا دی ماه 98) عملکرد شرکت‌های پرداخت نشان می‌دهد که روزبه‌روز رقابت بین شرکت‌ها در حال افزایش است و در هر یک از ابزارهای پرداخت، شرکتی متفاوت حرفی برای گفتن دارد. در زمینه کارتخوان فروشگاهی، شرکت به‌پرداخت ملت از ابتدا تا کنون در صدر جدول قرار و بیشترین سهم از تعداد تراکنش‌ها را در اختیار دارد. این شرکت در تیرماه 94 در حدود یک سوم کل تراکنش‌ها را در اختیار داشت؛ اما با گذشت زمان سهم شرکت تا اواخر سال 96 به کمترین میزان خود، یعنی 23 درصد رسید. از اواخر سال 96 نیز سهم تراکنش‌های این شرکت روند افزایش را پیش گرفت و با شیب کم در حال افزایش است.

در بین شرکت‌های پرداخت، شرکت پرداخت الکترونیک سامان بهترین عملکرد را در پنج سال گذشته نشان داد. سهم تراکنش‌های این شرکت از کمتر از 14 درصد در تیرماه 94 به 19 درصد در دی ماه 98 رسیده است.  شرکت تجارت الکترونیک پارسیان نیز توانست از اواسط سال 95 سهم تعداد تراکنش‌های کارتخوان فروشگاهی خود را افزایش دهد. شرکت کارت اعتباری ایران‌کیش نیز در این بین توانست سهم تراکنش‌های خود را کمی افزایش دهد.

در زمینه تراکنش‌های اینترنتی در حال حاضر دو شرکت آسان‌پرداخت پرشین و تجارت الکترونیک پارسیان بیشترین سهم را از تعداد تراکنش‌ها در اختیار دارند. با این حال، آسان پرداخت پرشین در این زمینه بهتر از همه شرکت‌ها عمل کرده و توانسته است طی پنج سال گذشته سهم خود را از تعداد تراکنش‌ها از رقم بسیار کم به بیش از 35 درصد در دی ماه 98 افزایش دهد. این افزایش در بین شرکت‌ها بی‌سابقه است. شرکت‌های به‌پرداخت ملت و پرداخت الکترونیک سامان اما طی دوره فعالیت خود شاهد کاهش سهم تعداد تراکنش‌های اینترنتی بوده‌اند.

در زمینه تراکنش‌های موبایلی نیز شرکت آسان پرداخت پرشین در ابتدا سهم قابل توجهی را در اختیار داشت و اکنون نیز بیشترین سهم در تعداد تراکنش‌های موبایلی را در اختیار دارد؛ اما با این حال کاهش قابل توجهی را در سهم تراکنش‌ها در پنج سال گذشته تجربه کرده است. شرکت پرداخت نوین آرین نیز طی سال‌های گذشته سهم قابل توجهی از تراکنش‌ها را در اختیار داشت؛ اما از اواسط سال 98 سهم این شرکت به شدت کاهش یافت و سهم شرکت به‌پرداخت ملت به طور قابل توجهی افزایش یافت. اکنون شرکت به‌پرداخت ملت برای اولین بار در طول پنج سال گذشته یک‌پنجم تراکنش‌های موبایلی را در اختیار دارد. شرکت پرداخت الکترونیک سامان نیز به طور کلی روند مثبتی را در سهم تراکنش‌ها شاهد بود؛ اما افت و خیز دوره‌ای را نیز تجربه کرد و در حال حاضر دومین شرکت از نظر تعداد تراکنش‌های موبایلی کشور محسوب می‌شود. سایر شرکت‌ها سهم بسیار ناچیزی از تراکنش‌های موبایلی در اختیار دارند که نشان‌دهندة قطبی بودن شبکة پرداخت در بخش موبایلی است.

سهم شرکت‌ها از مبلغ تراکنش‌ها

سهم مبلغ تراکنش‌ها نیز در بین شرکت‌ها الگویی مشابه تعداد تراکنش‌ها دارد. آمارهای مبلغ تراکنش‌ها در دی ماه سال 94 تا 98 نشان می‌دهد که با گذشت زمان، شرکت‌هایی چون تجارت الکترونیک پارسیان و پرداخت الکترونیک سامان توانسته‌اند سهم خود را از مبلغ تراکنش‌ها افزایش دهند. گرچه شرکت کارت اعتباری ایران‌کیش از نظر تعداد تراکنش رتبه چهارم را در اختیار دارد؛ اما از نظر سهم مبلغی تراکنش‌ها در رتبه دوم قرار دارد که حاکی از بالا بودن ارزش سرانه تراکنش‌های این شرکت است.

از نظر مبلغ تراکنش‌های اینترنتی نیز شرکت به‌پرداخت ملت با بیشترین سهم در صدر جدول و پرداخت الکترونیک سامان در رتبه دوم قرار دارد. در دی ماه سال‌های 94 و 95 شرکت به‌پرداخت، بیش از 50 درصد از ارزش تراکنش‌های اینترنتی را در اختیار داشت و اکنون نیز بیش از یک‌چهارم آن را در اختیار دارد. پرداخت الکترونیک سامان در سال 96 و 97 جهش قابل توجهی در ارزش تراکنش‌ها را تجربه کرد؛ اما پرداخت الکترونیک سداد با کاهش قابل توجه سهم مبلغ تراکنش‌ها مواجه شد. در مجموع طی پنج سال گذشته از نظر مبلغی بیش از 80 درصد از مبلغ تراکنش‌های اینترنتی تنها در اختیار یک‌سوم از شرکت‌های پرداخت، یعنی به‌پرداخت ملت، پرداخت الکترونیک سامان، تجارت الکترونیک پارسیان و پرداخت الکترونیک سداد بوده است.

در زمینة مبلغ تراکنش‌های موبایلی، میزان قطبیت بازار به شدت بالا بود و در حال حاضر نزدیک به 99 درصد از سهم مبلغ تراکنش‌ها تنها در اختیار پنج شرکت پرداخت است. طی پنج سال گذشته چهار شرکت آسان پرداخت پرشین، پرداخت الکترونیک سامان، پرداخت نوین آرین و تجارت الکترونیک پارسیان سهم اصلی ارزش تراکنش‌های موبایلی را در اختیار داشته‌اند و شرکت به‌پرداخت ملت در سال 98 سهم قابل توجهی از بازار را به چنگ آورد.

عملکرد شرکت‌ها در بخش ابزار

مهم‌ترین عامل تعیین میزان سهم شرکت‌ها از تراکنش‌های بازار، تعداد پایانه‌های هر شرکت است و در زمینه پایانه‌ها رقابت، بسیار شدیدتر از سایر پارامترهای عملکردی است. در حال حاضر بیشترین سهم از تعداد پایانه‌های فروشگاهی در اختیار شرکت تجارت الکترونیک پارسیان است که کمی بیش از 15 درصد از پایانه‌های تراکنش‌دار را در اختیار دارد. از نظر سهم پایانه‌ها، شرکت‌های پرداخت به سه دسته کاملاً مجزا تقسیم می‌شوند. دسته اول پیشروان این عرصه هستند و شامل شرکت‌های تجارت الکترونیک پارسیان، پرداخت الکترونیک سامان، کارت اعتباری ایران‌کیش و به‌پرداخت ملت است. دسته دوم شامل چهار شرکت پرداخت الکترونیک سداد، آسان پرداخت پرشین، پرداخت الکترونیک پاسارگاد و فن‌آوا کارت هستند که در میانه قرار دارند و دسته سوم شامل چهار شرکت باقیمانده هستند که هر کدام سهمی کمتر از سه درصد از پایانه‌های تراکنش‌دار فروشگاهی را در اختیار دارند.

در بین شرکت‌ها، فن‌آوا کارت طی سه سال گذشته بهترین عملکرد را از خود نشان داد و سهم پایانه‌های خود را از کمتر از شش درصد به بیش از 9 درصد افزایش داد. شرکت پرداخت الکترونیک سامان نیز با افزایش تعداد پایانه‌های تراکنش‌دار طی سال‌های گذشته دو رتبه صعود کرد و اکنون در رتبة دوم قرار دارد. شرکت تجارت الکترونیک پارسیان نیز پس از یک دوره افول، اواخر سال 98 به سرعت توانست به صدر جدول برسد. در این بین شرکت‌های به‌پرداخت ملت، آسان پرداخت پرشین و پرداخت الکترونیک پاسارگاد عملکرد چشمگیری از خود نشان ندادند.

شرکت آسان پرداخت پرشین در زمینه تراکنش‌های اینترنتی بیشترین سهم تعداد پایانه‌ها را در ماه‌های گذشته در اختیار داشت. این شرکت در اواخر سال 97 و اوایل سال 98 بیش از 45 درصد از پایانه‌های اینترنتی را در اختیار داشت؛ اما تا دی ماه سال 98 بخش قابل توجهی از پایانه‌های شرکت به شرکت تجارت الکترونیک پارسیان واگذار شد که منجر شد تا سهم تجارت الکترونیک پارسیان همزمان با کاهش سهم آسان پرداخت پرشین به طور قابل توجهی افزایش یابد. شرکت‌های به‌پرداخت ملت و پرداخت الکترونیک سامان نیز در زمینة پایانه‌های اینترنتی تقریباً سهمی نزدیک داشت و تا اوایل سال 98 روندی نزولی را تجربه کرد؛ اما در سال 98 شرکت به‌پرداخت ملت سعی در حفظ جایگاه داشت و شرکت پرداخت الکترونیک سامان نیز توانست سهم خود را از 15 به بیش از 20 درصد افزایش دهد.

به‌پرداخت ملت در زمینه تعداد پایانه‌های موبایلی شرکتی پیشرو بود و با اختلاف قابل توجه در 2 سال گذشته به طورم متوسط بیش از 60 درصد از پایانه‌های موبایلی را در اختیار داشت. این شرکت در سال 97 توانست بیش از 80 درصد پایانه‌ها را در اختیار بگیرد. در سال 1398 سهم شرکت از پایانه‌های تراکنش‌دار موبایلی کاهش یافت و شرکت‌های آسان پرداخت پرشین، پرداخت الکترونیک سامان و پرداخت نوین آرین توانستند بخشی از پایانه‌ها را در اختیار بگیرند.

شاخص اثربخشی پایانه‌های فروشگاهی از جمله پارامترهای مهم عملکردی شرکت‌های پرداخت است. در این زمینه شرکت به‌پرداخت ملت توانست طی سه سال گذشته با اختلاف قابل توجه در صدر جدول قرار گیرد و روز به روز شاخص اثربخشی پایانه‌های خود را افزایش دهد. شرکت آسان پرداخت پرشین و پرداخت الکترونیک سامان نیز توانستند بسیار نزدیک به هم، شاخص اثربخشی بین 2/1 و 4/1 را حفظ کنند. در این بین، شرکت الکترونیک کارت دماوند توانست افزایش چشمگیری در شاخص اثربخشی خود ایجاد کند و این شاخص را از حدود 4/0 در اوایل سال 97 به بیش از 1 در دی ماه سال 98 افزایش دهد که بهترین عملکرد نسبی را در بین شرکت‌ها نشان می‌دهد. شرکت کارت اعتباری ایران‌کیش نیز توانسته است شاخص اثربخشی خود را در کل دوره ثابت نگه دارد؛ اما شاخص شرکت فن‌آوا کارت به طور قابل توجهی افت کرد.

نتیجه‌گیری

آمارهای شبکه پرداخت حاکی از آن است که این شبکه از آخرین ظرفیت‌های خود استفاده کرده است و تنها مسئله فقط رقابت بین شرکت‌ها در کسب درآمد بیشتر از این شبکه است. روند تغییرات تراکنش‌های شبکة پرداخت اما از آن حکایت دارد که در ماه‌های اخیر مردم نیازمند به نوآوری جدیدی هستند تا امنیت و راحتی بیشتری را در پرداخت تجربه کنند. فیشینگ‌های گسترده در کشور به واسطه جعل پایانه‌های اینترنتی منجر شد تا بانک مرکزی به فکر راه‌اندازی رمز پویا باشد؛ اما این رمز نه تنها بسیاری از مردم را از کلاهبرداری در امان نگاه نداشته است؛ بلکه تنها مصائب بیشتری برای پرداخت ایجاد کرده است. طبق اطلاعات به دست آمده برخی بانک‌ها برای تراکنش‌های روزانه کمتر از یک میلیون ریال استفاده از رمز دوم یک بار مصرف را الزامی نمی‌دانند. این در صورتی است که عمده کلاهبرداری‌ها و فیشینگ‌ها با میانگین تراکنش 300 هزار ریال انجام می‌شود؛ بنابراین تفاوتی برای کلاهبردار ایجاد نکرده است و امنیتی را برای مشتری اعمال نمی‌کند. این امر منجر شده است تا تراکنش‌های اینترنتی در ماه‌های اخیر به شدت کاهش یابد و از الگوی صعودی خود فاصله بگیرد.

علاوه بر این در زمینه تراکنش‌های پایانه فروشگاهی نیز روند افزایش مبلغ تراکنش‌ها از الگوی سالانه خارج شده و با وجود رشد چشمگیر تورم، این افزایش در ارزش تراکنش‌ها منعکس نشده است، این در حالی است که روند رشد نقدینگی و رشد اسکناس و مسکوک بسیار به هم نزدیک شده است که نشان‌دهنده تمایل دوباره مردم به انجام تراکنش‌های نقدی است؛ اما اینکه دلیل روی آوردن مردم به تراکنش‌های نقدی چیست، هنوز به خوبی مشخص نشده است. در صورت ادامه روند به نظر می‌رسد صنعت پرداخت با مشکلاتی جدی روبه‌رو شود و تنها راهکار می‌تواند ارائه شیوه‌های پرداخت نوین و امن باشد.

احسان خدیو؛ تحلیل گر آماری

ماهنامه بانکداری آینده