درآمد ناشی از بیمه های عمر در کجا سرمایه گذاری می شود

به گزارش پایگاه خبری بانکداری الکترونیک، به نقل از ریسک نیوز، بیمه عمر به یکی از بزرگ‌ترین صنایع سودآور در صنعت جهان تبدیل شده است. پیش‌بینی‌ها نشان می‌دهد که متوسط رشد سالانه حق بیمه عمر در سراسر جهان در سال 2019 و 2020 به حدود 9/2 درصد برسد که به طور قابل توجهی بیشتر از رشد سالانه 6/0 درصدی در یک دهه گذشته است. عمده رشد تولید بیمه عمر در آینده در کشورهای در حال توسعه رخ خواهد داد و طبق پیش‌بینی‌ها این کشورها رشد قابل توجه 7/8 درصدی را تجربه خواهند کرد.

بر اساس آمارهای به دست آمده، به نظر می‌رسد کشور چین به تنهایی نیمی از رشد صنعت بیمه عمر را در سال‌های آتی بر عهده گرفته باشد و رشد حق بیمه عمر تولیدی در این کشور به 11 درصد خواهد رسید. این نرخ رشد در سال 2018 در حدود 4/5 درصد بود که نشان‌دهنده افزایش میل چین به این رشته در سال‌های آتی است.

در نیمه اول سال 2019 میزان درآمد حق بیمه زندگی در ایالات متحده 3/1 درصد رشد داشت؛ گرچه این رقم بسیار کم است؛ اما در مقایسه با همین دوره در سال 2018 بیش از 36 درصد رشد را نشان می‌دهد. حق بیمه دریافتی مستقیم در ایالات متحده در بهار 2019 به بیش از 46 میلیارد دلار رسید که از سال 2017 تا کنون بی‌سابقه بود.

انواع بیمه زندگی

بیمه‌های زندگی در جهان به پنج گروه اصلی تقسیم می‌شوند که به واسطه نحوه خرید یا نحوه بازپرداخت قابل تشخیص هستند. پنج گروه بیمه‌ای به شرح زیر است:

بیمه فوتی (Life): بیمه فوتی نوعی از رشتة بیمة زندگی است که فرد حق بیمه خود را پرداخت می‌کند و تنها در شرایطی که به هر دلیل فوت کند، بازپرداخت بیمه به بستگان درجه یک فرد فوت‌شده انجام می‌گیرد.

بیمه دریافتی یک‌جا (Endowment): در این مدل از بیمه زندگی فرد حق بیمه خود را در طی مدت مشخصی پرداخت می‌کند و بازپرداخت به صورت یک‌باره یا به درخواست فرد بیمه‌گذار در زمان سررسید پرداخت می‌شود یا ممکن است فرد به هر دلیل فوت کند که در این حالت نیز کل مبلغ به وابستگان فرد بازپرداخت می‌شود.

بیمه دریافتی ماهانه (Annuities): در این زیر مجموعه بیمه عمر، فرد برای مدت مشخصی بیمه عمر را پرداخت می‌کند و پس از شروع سر رسید پرداخت توسط بیمه، به صورت ماهانه مبلغی به حساب بیمه‌گذار واریز می‌شود. ترکیبی از این سه زیر رشته در کشور ما به صورت بیمه بازنشستگی پرداخت می‌شود.

بیمه عمر و سرمایه‌گذاری (Unit-linked): در این گروه از زیرمجموعه بیمه عمر، بیمه‌گذار نه تنها با هدف پرداخت بیمه عمر، بلکه با هدف سرمایه‌گذاری نیز مبلغی مضاعف پرداخت می‌کند. به صورتی که بخشی از پرداختی شخص مستقیماً برای بیمة عمر در نظر گرفته و بخش دیگر برای سرمایه‌گذاری در اوراق و سهام پرداخت می‌شود.

بیمه زندگی گروهی (Group life): این مجموعه از بیمه زندگی مربوط به کارفرمایانی است که تمایل به پرداخت بیمه عمر به صورت گروهی برای مجموعه کاری خود اقدام کنند. از آنجایی که پرداخت بیمه عمر به صورت گروهی امتیازات فراوانی برای کارفرمایان دارد، این گروه به عنوان یکی از زیر مجموعه‌های مهم در بیمه زندگی در نظر گرفته می‌شود.

آیا به بیمه عمر مالیات تعلق می‌گیرد

همان‌طور که در بالا اشاره شد، بیمه عمر دارای زیر مجموعه‌های متعددی است که هر کدام نیز به نوعی متفاوت عمل می‌کنند و ممکن است در برخی شرایط، تحتِ قانون پرداخت مالیات قرار گیرند و یا بر عکس، هیچ مالیاتی به آنها تعلق نگیرد. نمونه‌های چگونگی پوشش یا عدم پوشش مالیات بر بازپرداخت بیمه عبارت‌اند از:

1- وقتی بیمه‌گذار فوت کند مبلغی به بستگان درجه یک وی پرداخت می‌شود؛ اما در صورتی که برای بیمه‌پرداز سودی در بازپرداخت وام در نظر گرفته شود و او بر حسب اتفاق فوت کند و مبلغ بازپرداخت بیشتر از 4/11 میلیون دلار باشد به بازپرداخت، مالیات تعلق می‌گیرد.

2- اگر فرد بیمه زندگی نقدی (Cash value life insurance) داشته باشد در صورت فوت فرد این پول به شرکت بیمه یا به بستگان نزدیک وی پرداخت می‌شود. در صورتی که مبلغ بازپرداخت‌شده بیش از مجموع مبلغ پرداختی بیمه‌گذار باشد، به آن مالیات تعلق می‌گیرد.

3- زمانی که سود سهام سالانه دریافت می‌کنید. در برخی از شرکت‌های بیمه پرداخت بیمه عمر به صورتی است که فرد سهمی از شرکت را خریداری می‌کند تا زمانی که بازپرداخت سالانه سود سهام بیشتر از مجموع پرداخت سالانه فرد بیمه‌گذار به بیمه نباشد، مالیاتی به آن تعلق نمی‌گیرد. در غیر این صورت فرد باید مالیات پرداخت کند.

4- زمانی که شما از پرداخت به یک شرکت بیمه منصرف شوید (مثلاً به دلیل یافتن شرکت بیمه‌ای با سود بیشتر) و خود را بازخرید کنید، شرکت بیمه مبلغ قابل توجهی را به شما پرداخت می‌کند؛ اگر مبلغ پرداخت‌شده توسط بیمه کمتر از مجموع اقساط پرداختی شما باشد، مالیاتی به آن تعلق نمی‌گیرد. در صورتی که مبلغ آن بیشتر از مجموع باشد، باید مالیات آن پرداخت شود.

در مجموع، زمانی برای بیمه‌های عمر مالیات در نظر گرفته می‌شود که فرد بیمه‌گذار نه تنها برای بیمه عمر خود، بلکه برای تولید درآمد بیشتر بیمه بپردازد. در چنین شرایطی، بیمه فرد به عنوان یک ابزار درآمدی در نظر گرفته می‌شود و ملزم به پرداخت مالیات است.

وضعیت زیرمجموعه‌های بیمه عمر در جهان

در جهان مجموع حق بیمه تولیدی در سال 2010، 8/1 هزار میلیارد یورو برآورد شده است که تا سال 2016 روند رشد پایینی را تجربه کرده است و پس از گذشت شش سال به 1/2 هزار میلیارد یورو رسیده است. نرخ رشد مرکب در سال‌های 2010 تا 2016، در حدود سه درصد است؛ در حالی که در سال 2017 به تنهایی رشد سه درصدی را تجربه کردیم. بیشترین سهم بیمه عمر مربوط به بیمه دریافتی یکجا و بیمه عمر سازمانی است، در صورتی که بیشترین رشد در بیمه دریافتی ماهانه و بیمه فوت مشاهده می‌شود.

در مناطق مختلف جهان، الگوی بیمه‌های عمر بسیار متفاوت است. طبق آمارهای به دست آمده در منطقه آسیای در حال توسعه بیش از 85 درصد از حق بیمه تولیدی زیر رشته «دریافتی ماهانه و یکجا» تولید شده است در صورتی که در آسیای توسعه‌یافته این رقم به 68 تا 76 درصد کاهش یافته است. در آفریقا و شرق اروپا الگوی حق بیمه تولیدی تقریباً مشابه است و تمرکز بیشتر بر بیمه عمر گروهی و پس از آن بر بیمه دریافتی ماهانه و یکجا معطوف است. این در حالی است که در کشورهای توسعه‌یافته غرب اروپا و آمریکای شمالی عمده تمرکز بر بیمه دریافتی ماهانه و یکجاست. در منطقه خاورمیانه نیز بیش از 70 درصد از حق بیمه تولیدی تحت بیمه دریافتی ماهانه و یکجا ایجاد شده است.

بازدهی و سود بیمه عمر در جهان

بازدهی حقوق صاحبان سهام در بیمه عمر وابستگی بسیاری به نوع زیر رشته بیمه عمر دارد. به طور متوسط میزان بازدهی بیمه عمر در جهان در سال‌های 2015 تا 2017 یک درصد افت داشت که بیشترین افت بازدهی در کشورهای آسیای در حال توسعه و غرب اروپا مشاهده شد. بیشترین بازدهی حقوق صاحبان سهام در کشورهای آمریکای لاتین، شرق اروپا و خاورمیانه مشاهده شد. گرچه به نظر می‌رسد سود قابل توجه بیمه‌ها در دو منطقه اول ناشی از پوشش قابل توجه بیمه گروهی باشد؛ اما در منطقه خاورمیانه بیمه دریافتی ماهانه و یکجا عملکرد خوبی را نشان می‌دهد. این در حالی است که در آسیای در حال توسعه کمترین میزان نرخ بازدهی با نرخ رشد منفی مشاهده شده است؛ بنابراین نه تنها رشته، بلکه سیاست‌ها و شرایط سنی ـ جمعیتی، تأثیر قابل توجهی بر بیمه عمر دارد.

تخصص درآمد ناخالص ناشی از حق بیمه دریافتی به دارایی‌های مختلف در مناطق مختلف جهان یکی از عوامل تعیین‌کننده در میزان بازدهی سرمایه است. در کشورهایی چون مکزیک، یونان و مجارستان بخش قابل توجهی از حق بیمه تولیدی توسط شرکت‌های بیمه در اوراق بخش دولتی سرمایه‌گذاری می‌شود در صورتی که در کشورهای پرو، بریتانیا و شیلی بخش قابل توجهی از حق بیمه در اوراق قرضه بخش خصوصی سرمایه‌گذاری می‌شود. بیشترین سرمایه‌گذاری در بخش دارایی‌های مختلف در کشورهای سوئد و دانمارک انجام می‌شوند و بیشترین سرمایه‌گذاری در بخش زمین و ساختمان در کشورهایی چون برزیل، اتریش و آلمان انجام می‌گیرند. در کشورهایی چون ترکیه و روسیه نیز بخش قابل توجهی از حق بیمه به صورت سپرده و نقد نگهداری می‌شوند. میزان تنوع سرمایه‌گذاری در کشورهایی چون فنلاند، سوئیس، شیلی و نروژ بالاتر از سایر کشورهاست.

ارزیابی میزان نرخ بازدهی سرمایه و نرخ بازدهی حقوق صاحبان سهام در کشورهای منتخب نشان می‌دهد که نرخ بازدهی سرمایه هم در رشته‌های زندگی و هم غیر زندگی همبستگی بالایی دارد؛ اما عموماً میزان بازدهی بیمه‌های زندگی بیشتر از غیر زندگی است.

این در صورتی است که نرخ بازدهی حقوق صاحبان سهام نسبت به نرخ بازدهی سرمایه بسیار بالاتر است و در بیمه زندگی در کشورهایی چون آلمان و لیتوانی بیش از 40 درصد است. در صورتی که در کشورهای برزیل، مجارستان و سریلانکا نرخ بازدهی به سختی به پنج درصد می‌رسد.

نگاهی به شرکت‌های بیمه‌ای فعال در استرالیا

در کشور استرالیا شرکت‌های بیمه به دو صورت مستقیم و غیر مستقیم (اتکایی) به پوشش بیمه زندگی پرداخته‌اند. در بین این شرکت‌ها شرکت AXA با بیشترین سود خالص که بالغ بر 600 میلیون دلار در مقابل حق بیمه تولیدی 1670 میلیون دلار است در رتبه اول قرار دارد. شرکت‌های Challenger، TAL و Westpac نیز در رتبه‌های بعدی از نظر سود خالص دریافتی قرار دارند. در این بین، شرکت‌های بیمۀ RGA Re و Munich Re نیز به عنوان بیمه‌های اتکایی با بیشترین حق بیمۀ تولیدی و سود دریافتی قرار گرفته‌اند.

با توجه به شکل 7 اختلاف قابل توجهی بین شرکت‌های مختلف از نظر نسبت سود خالص به حق بیمه تولیدی وجود دارد. این اختلاف ناشی از پوشش سرمایه‌ای این شرکت‌هاست. شرکت AXA که بیشترین سود را دریافت می‌کند بیش از سه میلیارد دلار سرمایه دارد که در حدود سه برابر، بیشتر از میزان حداقل سرمایة الزامی است؛ اما شرکت Challenger تنها نیاز به سرمایه الزامیِ قابل توجهی دارد. شرکت‌های MLC و AXA بیش از سه برابر سرمایه الزامی، سرمایه دارند که نشان‌دهنده قدرت این دو شرکت در مدیریت ریسک و سرمایه‌گذاری است. نکته جالب توجه اینکه همه 10 شرکت برتر حداقل دو برابر سرمایه الزامی اولیه سرمایه در اختیار دارند که نشان‌دهنده اهمیت سرمایه‌گذاری در بخش بیمه عمر است.

مقایسه روند رشد در ایران و جهان

در حال حاضر صنعت بیمه در جهان روند افزایشی خود را هم در بخش زندگی و هم غیر زندگی پس از شش سال یکنواختی، در سال 2016 آغاز کرد. بیمه زندگی و غیر زندگی در جهان در سال 2018 به تنهایی رشدی به ترتیب 5/3 و 2/6 درصدی را تجربه کردند و در سال 2018 کل حق بیمه تولیدی جهان به رقم 2/5 هزار میلیارد دلار رسید.

در داخل کشور، روند رشد حق بیمه‌های تولیدی در مقایسه با جهان شدیدتر است به طوری که در سال 2018 بیمه زندگی و غیر زندگی به ترتیب رشدی 16 و 7 درصدی را تجربه کردند و جمع حق بیمه تولیدی کشور به رقم 8/10 میلیارد دلار در سال 2018 رسید.

سهم کشور در این سال از تولید ناخالص داخلی جهان در حدود 56/0 درصد برآورد شد در صورتی که سهم حق بیمه ایران از کل حق بیمه تولیدی در جهان در حدود 2/0 درصد است. این امر نشان‌دهنده کوچک بودن صنعت بیمه در اقتصاد کشور است.

مقایسه سرانه حق بیمه تولیدی در جهان و ایران به وضوح اختلاف قابل توجه صنعت بیمه ایران را با میانگین جهانی نشان می‌دهد. گرچه در سراسر جهان حق بیمه زندگی به طور قابل توجهی بیشتر از حق بیمه‌های غیر زندگی است و تنها در سال 2018 حق بیمة زندگی در جهان با میانگین سرانه 370 دلار، 7/18 درصد بیشتر از حق بیمه غیر زندگی بود. این رابطه در کشور ما برعکس بود و حق بیمه غیر زندگی در سال 2018 در حدود شش برابر بیشتر از حق بیمه زندگی بود. علاوه بر این، حق بیمه زندگی سرانه در جهان در حدود 20 برابر بیشتر از ایران در سال 2018 بود؛ در صورتی که حق بیمه زندگی تنها 7/2 برابر بیشتر بود.

روند حاکم بر سرانه حق بیمه ایران و جهان حاکی از افزایش فاصله کشور ما با سرانه جهان در سال‌های آینده دارد.

گرچه سرانه حق بیمه در کشور ما در مقایسه با سرانه جهانی روند مناسبی در پیش نگرفته است؛ اما ضریب نفوذ بیمه در کشور به طور قابل توجهی افزایش داشت در صورتی که این ضریب در جهان در طی 10 سال گذشته روندی کاهشی داشت. با این حال، نرخ نفوذ بیمه، به ویژه بیمه زندگی در کشور به طور قابل توجهی کمتر از میانگین جهانی است.

در طی 10 سال گذشته ضریب نفوذ بیمه زندگی در داخل کشور از 09/0 درصد به 35/0 درصد افزایش یافته است، در صورتی که در جهان این ضریب از  حدود 4 درصد به 3/3 درصد کاهش یافته است. ضریب نفوذ بیمه غیر زندگی در کشور از وضعیت بهتری برخوردار است و تنها اختلاف کمتر از 7/0 درصد دارد. ضریب نفوذ بیمه غیر زندگی در کشور رشد قابل توجهی داشت و از حدود 3/1 درصد به حدود 2 درصد در سال 2018 رسید.

ماهنامه بیمه داری نوین

احسان خدیو؛ تحلیل گر آماری