مقایسه الگوهای تراکنشی زیر یک میلیون تومان در شاپرک/ ۸۰درصد تراکنش ها زیر ۷۳هزار تومان است
مروری بر تراکنش های خرد و ریز در شش ماه نخست 98
بر اساس تعریف سیستم پیپل، تراکنشهای خرد تراکنشهایی هستند که در آنها مبلغ، کمتر از پنج پوند (معادل 73 هزار تومان) باشد، در صورتی که ویزاکارت، تراکنشهایی با ارزش کمتر از 20 دلار استرالیا (معادل 154 هزار تومان) را به عنوان تراکنشهای خرد تلقی میکند. بر اساس این سه تعریف از تراکنشهای خرد (کمتر از یک دلار ، کمتر از پنج پوند و کمتر از 20 دلار استرالیا) در سیستم کارتخوانهای کشور در شهریورماه 98 به ترتیب در حدود 50 درصد، 85 درصد و 93 درصد از کل تعداد تراکنشهای کشور را تشکیل میدهد.
به گزارش پایگاه خبری بانکداری الکترونیک ، تراکنشهای خرد تراکنشهایی با مبالغ بسیار کم هستند. اینگونه تراکنشها از نظر هزینة وارده به سیستم و همچنین از نظر میزان فراوانی، بسیار قابل توجهاند؛ بنابراین در جهان تلاشهای بسیاری برای مدیریت و ایجاد سیستم یکپارچه برای تراکنشهای خرد میشود؛ اما بسیاری از آنها ناموفقاند. تراکنشهای خرد در سیستم پرداخت ایران به طور قابل توجهی بالا هستند که این امر منجر به وارد آمدن هزینههای بالا بر سیستم بانکی و پرداخت کشور میشود.
تراکنشهای خرد تراکنشهایی با مبالغ بسیار کم هستند. اینگونه تراکنشها از نظر هزینة وارده به سیستم و همچنین از نظر میزان فراوانی، بسیار قابل توجهاند؛ بنابراین در جهان تلاشهای بسیاری برای مدیریت و ایجاد سیستم یکپارچه برای تراکنشهای خرد میشود؛ اما بسیاری از آنها ناموفقاند. تراکنشهای خرد در سیستم پرداخت ایران به طور قابل توجهی بالا هستند که این امر منجر به وارد آمدن هزینههای بالا بر سیستم بانکی و پرداخت کشور میشود.
تراکنش خرد یا مایکروپیمنت (Micropayment) در سیستمهای مالی و بانکیِ مختلف، تعاریف متفاوتی دارد. سیستمهای پرداخت در سراسر جهان موفقیت چشمگیری در مدیریت تراکنشهای کمتر از یک دلار ندارند. مهمترین عامل، عدم موفقیت در خدماترسانی تراکنشهای خرد، پایین نگه داشتن هزینههای مدیریت آنهاست؛ حتی اگر کارمزد تراکنش در حدود چند سنت باشد، باز هم تراکنشهای کمتر از یک دلار توجیه اقتصادی ندارند.
از اواسط دهه 1990 تعدادی سیستم مدیریت تراکنشهای خرد پیشنهاد شد که در نهایت همة آنها به واسطة عدم توانایی مدیریت هزینه ناموفق بودند. پس از 20 سال و در دهة 2010 تعدادی سیستم تراکنش خرد معرفی شد که این سیستمها نیز به سختی توانستند به مدیریت تراکنشهای خرد بپردازند.
بر اساس تعریف سیستم پیپل، تراکنشهای خرد تراکنشهایی هستند که در آنها مبلغ، کمتر از پنج پوند (معادل 73 هزار تومان) باشد، در صورتی که ویزاکارت، تراکنشهایی با ارزش کمتر از 20 دلار استرالیا (معادل 154 هزار تومان) را به عنوان تراکنشهای خرد تلقی میکند. بر اساس این سه تعریف از تراکنشهای خرد (کمتر از یک دلار ، کمتر از پنج پوند و کمتر از 20 دلار استرالیا) در سیستم کارتخوانهای کشور در شهریورماه 98 به ترتیب در حدود 50 درصد، 85 درصد و 93 درصد از کل تعداد تراکنشهای کشور را تشکیل میدهد.
با این حال، بر اساس نظرات کارشناسان داخلی، تراکنشهای کمتر از 100 هزار تومان جزو تراکنشهای خرد (90 درصد از تراکنشها) و تراکنشهای کمتر از 50 هزار تومان (81 درصد) جزو تراکنشهای ریز محسوب میشوند. با این حال، در عمل در کشور ما تراکنشهای 100 هزار تومانی در زندگی روزمره فراوانی بسیار کمی دارند.
از نظر آماری، تراکنشهای خرد تعریف متفاوتی دارند. بر اساس اصول و تعاریف آماری، تراکنشهای خرد را میتوان تراکنشهایی دانست که کمتر از پیک تعداد تراکنش در هر ماه باشند.
بر این اساس تراکنشهای خرد در شهریور ماه 98 تراکنشهای کمتر از 15 هزار تومان محسوب میشوند که در حدود 55 درصد از کل تعداد تراکنشها را تشکیل میدهند (نزدیک به تعریف تراکنشهای کمتر از یک دلار ).
تغییر الگوی تراکنشها در سه سال گذشته
تراکنشهای شبکة پرداخت در سراسر جهان همیشه الگوی ماهانه و فصلی تقریباً ثابتی دارند و تنها با تغییر پارامترهای اقتصادی و اجتماعی این الگوها تغییر میکند. در سه سال گذشته نیز افزایش قابل توجه نرخ ارز و تورم بیش از 50 درصدی منجر به تغییراتی در الگوی تراکنشها شده است. علاوه بر این در سال 97 با تصویب بخشنامة بانک مرکزی مبنی بر سقف تراکنش روزانة 50 میلیون تومان از پایا نههای فروش، الگوی تراکنشها تغییر پیدا کرد.
الگوی تراکنشها در شهریورماه
شکل 2، سهم تعداد تراکنشها را بر اساس مقدار تراکنش نشان میدهد. با توجه به این شکل، الگوی تعداد تراکنشها در شش ماهة نخست سالهای 96 تا 98 تغییرات قابل توجهی داشت. به گونهای که سهم تراکنشهای کمتر از 20 هزار ریال در شهریور سال 96 به طور قابل توجهی بیشتر از سالهای 97 و 98 بود.
افزایش قابل توجه بهای کالا منجر شد تا تعداد تراکنشهای این گروه از 4/18 درصد در سال 96 به 6/13 درصد در سال 98 کاهش یابد. با این حال تعداد تراکنشها در گروه 20 تا 50 هزار ریال در سالهای 96 و 97 تقریباً یکسان بود و در سال 98 کاهش حدود یک درصدی را نشان میدهد. این در صورتی است که تراکنشهای چهار گروه 150 تا 2 میلیون ریال افزایش چشمگیری در سال 98 نشان میدهد.
آمارهای مبلغ تراکنشها نیز گویای تغییرات الگوی تراکنشهاست؛ اما این تغییرات بسیار متفاوت است. بر اساس این آمارها (شکل 3)، در سال 97 سهم عمدة تراکنشهای کمتر از 10 میلیون ریال به طور قابل توجهی کمتر از سال 96 و 98 بود که میتواند نشاندهندة کاهش قابل توجه تراکنشهای کمتر از 10 میلیون ریال در این سال باشد؛ اما در سال 98 سهم تراکنشهای کمتر از 10 میلیون ریال به طور قابل توجهی افزایش یافت به گونهای که تراکنشهای گروه 2 تا 5 میلیون ریال از 4/6 درصد در سال 97 به 9/8 درصد در سال 98 رسید.
الگوی تجمعی تراکنشها
الگوی تجمعی تراکنشها در این دوره نیز حاکی از آن است که سهم تراکنشهای گروه 250 تا 500 هزار ریال و کمتر از آن در سال 98 به طور قابل توجهی کمتر از سالهای 96 و 97 بود. این امر نشان میدهد که افزایش نرخ تورم، بیشترین تأثیر را در تراکنشهای خرد داشته است.
این در صورتی است که الگوی تجمعی ارزش تراکنشها عکس قضیه را نشان میدهد. به عبارت دیگر، الگوی تجمعی ارزش تراکنشها در سه سال گذشته در شش ماهة نخست در تراکنشهای کمتر از 250 هزار ریال بسیار مشابه بود؛ اما تراکنشهای بالاتر از این گروه در سال 97 حداقل و در سال 98 حداکثر بود به گونهای که مجموع ارزش تراکنشهای کمتر از 10 میلیون ریال 4/31 از کل تراکنشهای کارتخوان فروشگاهی کشور را تشکیل میدهد، در صورتی که همین تراکنشها در سال 98، 7/36 درصد از تراکنشها را تشکیل میدهد.
الگوی ماهانه تراکنشها
الگوی ماهانة تراکنشها در جداول 1 برای تعداد تراکنشها و 2 برای ارزش تراکنشها نشان داده شده است. این جدول، نرخ تغییرات سهم تراکنشها را نسبت به ماه مشابه در سال قبل نشان میدهد.
با توجه به جدول 1، سهم تعداد تراکنشها در سال 98 نسبت به 96 در گروه تراکنشهای کمتر از 20 هزار ریال بیش از چهار درصد کاهش یافت؛ اما این کاهش نسبت به شهریورماه 97 به حدود 1/3 درصد رسید. بیشترین افزایش در تراکنشهای 50 تا 150 هزار ریال در دورة 96 تا 98 و در گروه 250 تا 500 هزار ریال در دورة 97 تا 98 مشاهده شد.
مبلغ تراکنشها الگویی، عکس این موضوع را دارد. در گروههای کمتر از 250 هزار ریال الگوی مبلغ تراکنشها تغییرات نامحسوسی را نشان میدهد، در صورتی که در گروه 2 تا 5 میلیون و 5 تا 10 میلیون ریال سهم تراکنشها در سال 98 نسبت به 96 کاهش قابل توجهی را نشان میدهد و در گروه بیش از 10 میلیون ریال افزایش قابل توجه 13/6 درصدی در شهریورماه مشاهده شد که ناشی از تأثیر مستقیم تورم است. تورم قابل توجه در کشور در الگوی تراکنشها به طور غیر مستقیم و از طریق ایجاد رکود تغییرات اساسی را در دورة 97-98 ایجاد کرد.
افزایش تورم در سال 98 منجر شد تا تراکنشهای بیش از 10 میلیون ریال کاهش قابل توجه 86/9 درصدی را در شهریور 98 نسبت به شهریور 97 تجربه کنند. این کاهش میتواند نشاندهندة رکود اقتصادی در کشور باشد. این رکود در سال 97 بسیار کمتر از سال 98 است؛ اما با این حال قابل توجه است.
بر اساس پیشبینیهای بانک جهانی، نرخ رشد تولید ناخالص داخلی کشور در دورة 2020-2019 به حدود منفی 7/8 کاهش خواهد یافت که این کاهش کاملاً در آمارهای تراکنشهای کارتخوانِ فروشگاهی مشهود است.
منبع: ماهنامه بانکداری آینده