انفجار در پایتخت/ بیشترین شرکت های خلاق در تهران هستند

به گزارش پایگاه خبری بانکداری الکترونیک ، شرکت‌های خلاق به پیچیدگی شرکت‌های دانش‌بنیان نیستند. شرکت‌های خلاق نیاز به داشتن استانداردهای شرکت‌های دانش‌بنیان ندارند و بیشتر محصول‌محور هستند. این شرکت‌ها به افرادی که به ارائة خلاقیت خود به کشور علاقه دارند؛ اما دارای مدرک تحصیلی عالیه نیستند این امکان را می‌دهند تا به توسعه کشور کمک کنند؛ بنابراین شرکت‌های خلاق، شرکت‌هایی هستند که جوهره رشد آنها خلاقیت و نوآوری برای ارائه محصولات و خدمات جدید و مدل‌های نوین کسب و کار در سطح بازار هدف است و رشد و توسعة محصولات و خدمات آنها بر خلاف شرکت‌های دانش‌بنیان، محصولاتی مبتنی بر فناوری پیشرفته نیست.

با توجه به رونق اقتصاد خلاق به عنوان رویکردی نوین در عرصه اقتصاد، صنعت و فرهنگ که در تلاش‌اند با ایجاد پیوند و تعامل میان این حوزه‌ها، ارزش اقتصادی و فرهنگی محصولات خلاق را به مثابه تولیدات ارزشمند در عصر حاضر نشان دهند، شاهد هستیم که در کنار شکل‌گیری شرکت‌های دانش‌بنیان در مراکز علمی و دانشگاهی کشور، بخش دیگری از شرکت‌ها که عمدتاً در صنایع خلاق، فرهنگی و خدمات نوین و مبتنی بر فضای دیجیتال فعال هستند و ماهیت رشد ایشان بر مبنای خلاقیت، نوآوری و ارائة مدل‌های نوین کسب و کار است در زیست‌بوم نوآوری و کارآفرینی کشور ظهور یابد و مراحل رشد خویش را با شتاب ، پشت سر می‌گذارند.

زمینه‌های فعالیت شرکت‌های خلاق

شرکت‌های خلاق، بیشتر در زمینة تولید و کسب و کار ، فعالیت دارند که مشتمل بر 12 محور است:

1.    کسب و کارهای دیجیتال و فضای مجازی
2.    بازی، اسباب‌بازی و سرگرمی
3.    صنایع دیداری و شنیداری
4.    صنایع دستی، گردشگری و میراث فرهنگی
5.    طراحی و معماری
6.    گیاهان دارویی و طب سنتی
7.    یادگیری، چاپ و نشر
8.    سایر صنایع خلاق و فرهنگی
9.    ارائه‌دهندة خدمات زیرساخت برای توسعة کسب و کار در صنایع خلاق
10.    هنرهای تجسمی و نمایشی
11.    طراحی و معماری / صنایع دیداری و شنیداری
12.    یادگیری، چاپ و نشر

اهدف برنامه توسعه زیست‌بومِ شرکت‌های خلاق

ظرفیت بالای شرکت‌های خلاق در ایجاد و رونق اشتغال کشور و فقدان یک برنامة منسجم و متمرکز به منظور حمایت از شرکت‌های فعال در حوزة صنایع خلاق، معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری را بر آن داشت تا در راستای ایجاد و ارتقاء زیست‌بوم نوآوری و کارآفرینی به منظور توسعة اقتصاد دانش‌بنیان در چارچوب سیاست‌های کلی اقتصاد مقاومتی و تدابیر مقام معظم رهبری با برنامه‌ریزی، ارائه و تصویب برنامه‌ای با نام «برنامة توسعة زیست‌بوم شرکت‌های خلاق» بیش از پیش توجه به این حوزه از صنایع را در دستور کار خویش قرار دهد و تحت برنامة مصوب مذکور، راهکارهای سیاستی و حمایتی را در این حوزه ایجاد و تسهیل کند. اهداف این برنامه در ادامه ذکر شده است:

1.    توسعة زیست‌بوم نوآوری و کارآفرینی در کشور و ارتقاء سهم شرکت‌های خلاق در اقتصاد
2.    توسعة کیفی مشاغل از طریق حمایت از شرکت‌های خلاق و اشتغال‌زایی برای نیروهای جوان و تحصیل‌کرده
3.    ایجاد و تقویت برندهای شرکت‌های خلاق در صنایع و محصولات فرهنگی کشور و خدمات جدید مبتنی بر فناوری و نوآوری
4.    حل معضلات اجتماعی و مشکلات اساسی کشور نظیر رفع مشکلات کم‌آبی و خشکسالی و پسماند، کنترل آلاینده‌‌های زیستی، بهینه‌سازی مصرف انرژی و آب و اصلاح الگوی مصرف با رویکردهای خلاق و نوآورانه
5.    تقویت صادرات و همکاری‌های بین‌المللی در حوزة صنایع خلاق و فرهنگی و کسب ‌و کارهای نوآورانه

وضعیت شرکت‌های خلاق ثبت‌شده در کشور

از سال 1360 تا کنون بیش از 500 شرکت خلاق در سراسر کشور به ثبت رسیده که این رقم هر روز رو به افزایش است. با توجه به (شکل 1) تعداد تأسیس شرکت‌های خلاق در سال‌های 95 تا 97 به طور قابل توجهی افزایش یافت و از حدود 50 شرکت در سال 94 به حدود 80 شرکت در سال 95، 94 شرکت در سال 96 و 112 شرکت در سال 97 رسید. این روند حاکی از افزایش ظرفیت توانمندی‌ها در زمینة شرکت‌های خلاق است. با این حال در سال 98 تا پایا ن نیمة ابتدایی سال، فقط در حدود 20 شرکت به ثبت رسیده‌اند که مشکلات متعدد اقتصادی ممکن است یکی از دلایل کاهش قابل توجه این رقم باشد.

بیش از 260 شرکت خلاقِ ثبت‌شده در کشور در زمینة کسب و کار های دیجیتال و فضای مجازی فعال هستند که در حدود 50 درصد از کل شرکت‌های خلاق را تشکیل می‌دهند. شرکت‌های بازی، اسباب‌بازی و سرگرمی نیز با تعداد حدود 80 شرکت، 15 درصد از شرکت‌های خلاق را به خود اختصاص می‌دهند و صنایع دیداری و شنیداری، صنایع دستی و طراحی و معماری نیز به ترتیب با تعداد 52، 42 و 31 شرکت در رتبه‌های بعدی قرار دارند (شکل 2).

طبق آمارها، بیش از 330 شرکت خلاق تنها در شهر تهران تأسیس شده‌اند و 32 شرکت در شهر اصفهان، 19 شرکت در شهر یزد و 19 شرکت در شهر مشهد. در مجموع، بیش از 80 درصد از شرکت‌های خلاق در چهار شهر بزرگ کشور تأسیس شده‌اند که 63 درصد آن تنها در شهر تهران فعال هستند. این امر حاکی از تمرکز بالای شرکت‌های خلاق در استان تهران است (شکل 3).

شرکت‌های دانش‌بنیان

به موجب آیین‌نامة تشخیص شرکت‌ها و مؤسسات دانش‌بنیان، شرکت‌های دانش‌بنیان، مؤسسات خصوصی یا تعاونی هستند که به منظور افزایش علم و ثروت، توسعة اقتصادی بر پایة دانش و تحقق اهداف علمی و اقتصادی در راستای گسترش اختراع و نوآوری و در نهایت تجاری‌سازی، نتایج تحقیق و توسعه (شامل طراحی و تولید کالا و خدمات) در حوزة فناوری‌های برتر و با ارزش افزودة فراوان (به ویژه در تولید نرم‌افزارهای مربوط) تشکیل می‌شود.

طبق آئین‌نامة مصوب، شرکت‌های دانش‌بنیان، اهدافی نظیر، ترغیب هیئت علمی دانشگاه‌ها و واحدهای ‌پژوهشی برای فعالیت‌های بیشتر در رفع نیاز جامعه و امکان افزایش درآمد اعضای هیئت علمی، تجاری‌سازی یافته‌های ‌پژوهشی، افزایش درآمدهای اختصاصی دانشگاه‌ها و واحدهای ‌پژوهشی موضوع کلی فعالیت دانش‌بنیان را دنبال می‌کنند.

انواع شرکت‌های دانش‌بنیان

الف) شرکت‌هایی که فقط اعضای هیئت علمی، مالک آن هستند.
چنانچه سهام دانشگاه کمتر از 50 درصد باشد، شرکت دانش‌بنیان، شرکتی خصوصی است که باید تابع قانون تجارت باشد و در ادارة ثبت شرکت‌ها ثبت شود.
ب) شرکت‌هایی که دانشگاه‌ها نیز در آن مالکیت دارند.
چنانچه سهام دانشگاه 50 درصد یا بیشتر باشد، شرکت دانش‌بنیان، شرکتی دولتی است. (مهم‌ترین اصل شرکت دانش‌بنیان دولتی، اصل خدمات علمی، فنی و تحقیقات است).

خصوصیات شرکت‌های دانش‌بنیان

شرکت‌های دانش‌بنیان، اساساً کالا تولید نمی‌کنند و عموماً زمین یا ماشین‌آلات خاصی نیز ندارند؛ بلکه همیشه عده‌ای از افراد تحصیل‌کرده و با تجربه اطلاعاتی تولید می‌کنند که این اطلاعات، محصولات اصلی شرکت محسوب می‌شوند و برای‌شان درآمدزایی دارد. بحث طرح‌های صنعتی و مالکیت معنوی محصولات، همیشه از دغدغه‌های اصلی شرکت محسوب می‌شوند که حفظ حقوق معنوی این اطلاعات، یکی از مهم‌ترین مسائل حقوقی در شرکت‌های دانش‌بنیان است؛ زیرا اصولاً این دارایی‌ها قابل لمس نیستند.

زمینه‌های فعالیت شرکت‌ها

1.    فناوری اطلاعات و ارتباطات و نرم‌افزارهای رایانه‌ای
2.    ماشین‌آلات و تجهیزات پیشرفته و نرم‌افزارها و سامانه‌های تخصصی مربوطه
3.    سخت‌افزارهای برق و الکترونیک، لیزر و فوتونیک
4.    مواد پیشرفته و محصولات مبتنی بر فناوری‌های شیمیایی
5.    دارو و فرآورده‌های پیشرفتة حوزة تشخیص و درمان (سنتتیک، گیاهی ـ طبیعی سلولی و مهندسی بافت و بیوتکنولوژی)
6.    محصولات پیشرفتة سایر حوزه‌ها
7.    فناوری زیستی
8.    وسایل، ملزومات و تجهیزات پزشکی
9.    خدمات تجاری‌سازی

شاخص‌های تشخیص شرکت‌های دانش‌بنیان

شاخص‌های تشخیص شرکت‌های دانش‌بنیان به دو دسته شاخص‌های «عمومی» و «اختصاصی» تقسیم می‌شوند. شرکت‌های متقاضی باید علاوه بر شاخص‌های عمومی، شرایط مشخص‌شده در یکی از سه دسته شاخص‌های اختصاصی را نیز احراز کنند.

الف) شاخص‌های عمومی
حداقل دو سوم از اعضای هیئت مدیرة شرکت، حداقل دو مورد از شرایط ذیل را احراز کنند.
1- حداقل دارای مدرک کارشناسی باشند.
2- حداقل سه سال سابقة فعالیت کاری یا علمی در حوزة فعالیت شرکت یا سابقة مدیریتی داشته باشند.
3- دارای حداقل یک اختراع ثبت‌شدة ارزیابی‌شدة داخلی یا یک اختراع بین‌المللی مرتبط با حوزة کاری شرکت باشند.
4- حداقل نیمی از درآمد شرکت در یک سال مالی گذشتة شرکت، ناشی از فروش فناوری، کالا یا خدمات دانش‌بنیان (شامل خدمات تحقیق و توسعه و طراحی مهندسی مرتبط با فهرست کالاهای دانش‌بنیان و خدمات تخصصی دانش‌بنیان) آن شرکت از طریق قرارداد باشد.
تبصره: شرکت‌هایی که در مرحلة تجاری‌سازیِ اولین کالایِ دانش‌بنیان خود هستند، در صورتی که دارای تولید پایلوت موفق باشند و استانداردهای لازم را از مراجع ذی‌صلاح داخلی یا بین‌المللی کسب کرده باشند و دارای بازار مطمئن یا اعلام نیاز معتبر همراه با قرارداد تولید کالا باشند از رعایت بند 1-2 مستثنی هستند.
5- سابقة بیمة پرداختی برای حداقل سه نفر از کارکنان تمام وقت شرکت، حداقل شش ماه باشد.

ب) شاخص‌های اختصاصی
شرکت متقاضی باید علاوه بر دارا بودن شاخص‌های عمومی، واجد همة شرایط اختصاصی در یکی از دسته‌های ذیل نیز باشد:
1- شرکت‌های تولیدکنندة کالاهای دانش‌بنیان
2- شرکت باید تولیدکنندة کالا یا کالاهای دانش‌بنیان مطابق فهرست کالاهای دانش‌بنیان مصوب کارگروه باشد که در 2 سال گذشته آنها را در قالب کالاهای جدید یا ارتقاءیافته عرضه و دانش فنی آن را به واسطة انتقال یا ایجاد دانش فنی از طریق فعالیت‌های تحقیق و توسعه، نهادینه کرده است.

وضعیت شرکت‌های دانش‌بنیان ثبت‌شده در کشور

بر اساس آمارهای ارائه‌شده توسط کارگروه ارزیابی و تشخیص صلاحیت شرکت‌ها و مؤسسات دانش‌بنیان، تأسیس این شرکت‌ها از سال 1394 آغاز شد و تاکنون بیش از چهار هزار و 600 شرکت در سراسر کشور به ثبت رسیده است. تعداد شرکت‌های تأسیس‌شده در سال 97 با حدود یک هزار و 800 شرکت، بیشترین میزان را دارد و تقریباً 40 درصد از شرکت‌های دانش‌بنیان تنها در این سال تأسیس شده‌اند. در نیمة اول سال 1398 این رقم به 800 شرکت رسید که تقریباً برابر با نیمة اول سال 96 است؛ بنابراین در سال 98 تأسیس شرکت‌های دانش‌بنیان نیز به طور قابل توجهی کاهش یافت (شکل 4).

در گروه شرکت‌های دانش‌بنیان نیز بیش از یک چهارم شرکت‌ها در زمینة فناوری اطلاعات و ارتباطات فعالیت دارند که تعداد آنها به حدود یک هزار و 200 شرکت می‌رسد. شرکت‌های فعال در زمینة ماشین‌آلات نیز بیش از یک پنجم شرکت‌های دانش‌بنیان را تشکیل می‌دهند و پس از آن، شرکت‌های سخت‌افزار و برق و الکترونیک با تعداد 890 شرکت، نزدیک به یک پنجم شرکت‌های دانش‌بنیان را به خود اختصاص داده‌اند (شکل 5).

الگوی استان شرکت‌های دانش‌بنیان نیز مانند شرکت‌های خلاق بود و بیشترین تعداد شرکت در استان تهران با دو هزار و 400 شرکت فعال (52 درصد از کل شرکت‌ها) تأسیس شدند و در حال فعالیت هستند. استان اصفهان، خراسان رضوی، البرز و فارس نیز به ترتیب 405، 253، 173 و 155 شرکت فعال در زمینه‌های مختلف دانش‌بنیان دارند (شکل 6).

منبع: ماهنامه بانکداری آینده