جایگاه شاهین در اکوسیستم نوآوری بانکی/ پلتفرمی برای همه نوآوریها
بانکداری باز چگونه متولد شد
«هاب بانکداری باز» یا Open Banking Hub (OBH) با ایفای نقش واسط میان بانک و اکوسیستم نهادهای ثالث، قابلیتهایی نظیر زیرساختهای امن تبادل داده و خدمت، ایجاد استاندارد واحد در ارتباطات مبتنی بر API، مدیریت سطوح دسترسی، رابط کاربری با مشتری، سیستم حسابداری و فضای تعاملی با نهادهای ثالث همگی را مدیریت میکند.شاهین در اکوسیستم نوآوری بانکی به عنوان یک سامانه OBH درگاه جدیدی از ارائه سرویس های بانکی در سطح بسیار وسیع است که توسط شرکت خدمات انفورماتیک طراحی شده است. تجربه آسان برای مشتری به عنوان مهمترین مزیت رقابتی سامانههای بانکداری باز بر شمرده میشود.
به گزارش پایگاه خبری بانکداری الکترونیک ، مفهوم بانکداری باز از حوالی سالهای 2014 و 2015 در دنیا مطرح شد و با فاصلة زمانی کوتاهی در کشور ما نیز مورد بررسی قرار گرفت.
فلسفه بنیادین این مفهوم بر این مبنا قرار دارد که در آینده، ایجاد ارزش برای بانکها به جای «مالکیت»، عمدتاً از طریق «به اشتراکگذاری» تأمین خواهد شد. به این معنا که بانکها به کسب و کار های غیر بانکی که نیاز به استفاده از خدمات بانکی دارند؛ اجازه خواهند داد از منابع داده و خدمت ایشان بهرهبرداری و خدمات مورد نیاز مشتریان را فراهم کند.
به این ترتیب بانک با تمرکز بر کسب و کار اصلی خود از طریق شراکت منابع با سایر بازیگران با صرف کمترین هزینه جریانهای جدید درآمدی را تجربه خواهد کرد. این فلسفة بنیادین، موجب تغییر و تحولاتی در اکوسیستم کاری بانکها در تعامل با ذینفعان خواهد شد که تغییراتی اساسی را در مدل کسب و کار بانکها و روشهای عملیاتی ایشان در پی خواهد داشت.
تغییر ماهیت مشتری
پارادایم بانکداری باز باعث شده است تا بانکها از توسعهدهندگان محصولاتی که خارج از فضای بانک هستند (به طور خاص فینتکها) همانند مشتریان خود مراقب کنند؛ چرا که آنها مجرای بهرهبرداری بیشتر مشتریان از خدمات بانکی و به تبع آن ایجاد جریانهای درآمدی جدید برای بانکها خواهند بود.
هاب بانکداری باز یا (Open Banking Hub (OBH
بانک در زمان پیوستن به این جریان عظیم با تعداد زیادی از نهادهای ثالث اعم از فینتکها و کسب و کار های قدرتمند باسابقه مواجه خواهد شد که اتصال بانک به این کسب و کارها را از جهات مختلف دچار دش واری جدی خواهد کرد.
«هاب بانکداری باز » با ایفای نقش واسط میان بانک و اکوسیستم نهادهای ثالث، این دش واری را از سمت بانک به درون کسب و کار خود منتقل میکند. قابلیتهایی نظیر زیرساختهای امن تبادل داده و خدمت، ایجاد استاندارد واحد در ارتباطات مبتنی بر API، مدیریت سطوح دسترسی، رابط کاربری با مشتری، سیستم حسابداری و فضای تعاملی با نهادهای ثالث همگی توسط «هاب بانکداری باز » یا (Open Banking Hub (OBH مدیریت خواهند شد.
در واقع سامانة OBH درگاه جدیدی از ارائة سرویس های بانکی در سطح بسیار وسیع است. این سرویس ها در قالبی استاندارد برای استفادة نهادهای ثالث ارائه میشوند.
مهمترین مزیت رقابتی سامانههای بانکداری باز
هدف اصلی از ارائة بانکداری باز ، ایجاد دسترسی برای مشتری به خدمات مالی در هر مکان و هر زمان در شبانهروز و در داخل کسب و کار های متنوعی است که در طول شبانهروز به مشتری خدمترسانی میکنند؛ چرا که قطعاً درگاههای بانکی به تنهایی نمیتوانند نیازهای متنوع مشتری را پاسخگو باشند.
شاید به همین دلیل است که تجربة آسان برای مشتری به عنوان مهمترین مزیت رقابتی سامانههای بانکداری باز بر شمرده میشود.
شش ذینفع مهم بانکداری باز
ذینفعان متعددی در بانکداری باز درگیر هستند که هر یک به فراخور جایگاه خود از این اکوسیستم منتفع میشوند. مشتری نهایی، نهاد ثالث یا شرکت بهرهبردار از سرویس بانکی، تأمینکنندگان پلتفرمهای بانکداری باز ، بانکها، ذینفعان عمومی، نهادهای مقرراتگذار (رگولاتور) از مجموع ذینفعان بیشمار پارادایم بانکداری باز بیشترین ارتباط را با این مفهوم دارند. در ادامه به صورت مختصر نقش، منافع و خدمات متقابل هر یک نسبت به هم و بانکداری باز توضیحاتی داده شده است.
مشتری نهایی
برای مشتری نهایی به عنوان بهرهبردار اصلی از خدمات مالی، منافع زیر قابل حصول هستند:
• تجربه یکپارچه
• دید واحد به کل عملکرد بانکی (با مجوز خود مشتری)
• Account aggregation
• سهولت در کشف تقلب
• ایجاد هارمونی در حفاظت از مشتری
• کاهش زمان پرداخت
نهاد ثالث یا شرکت بهرهبردار از سرویس بانکی
نهادهای ثالث بهرهبردار از سرویسهای بانکی نیز با دسترسی به خدمات و دادههای بانکی میتوانند علاوه بر رونق دادن به کسب و کار خویش به منافع زیر دست یابند:
• دسترسی به قابلیتهای بانکی
• فراهم شدن بستر برای توسعة کسب و کار
• چابکی در توسعة محصولات
• رفع موانع کسب و کار ی
تأمینکنندگان پلتفرمهای بانکداری باز
با توجه به اینکه بانکها خود قادر به تأمین زیرساختهای فنی مورد نیاز خویش نیستند؛ لزوم ایجاد بستری برای ارائة APIهای عمومی، فرصتی برای شکلگیری یا توسعة کسب و کار های مربوط به این حوزه خواهد بود.
بانکها
بانکها با ایجاد فضایی برای شراکت منابع خود اعم از داده، سرویس و فرآیند، فرصتی برای خلق ارزش از طریق شراکت با سایر ذینفعان پیدا خواهند کرد که به تبع آن منجر به ایجاد جریانهای جدید درآمدی برای ایشان خواهد شد.
ذینفع عمومی
منافع مشترکی برای فضای عمومی نوآوری در کشور و به صورت خاص حوزة مالی در اثر پیادهسازی بانکداری باز ایجاد خواهد شد که از آن جمله میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
• رونق فضای رقابتی و نوآورانه در خدمات مالی
• بهبود امنیت در فضای پرداخت
• تأمین چارچوبی برای فعالیت همة تأمینکنندگان خدمات پرداخت
• رشد پرداختهای مبتنی بر حساب و تراکنشهای حساب به حساب
نهاد مقرراتی
نهادهای مقرراتی نیز یکی دیگر از ذینفعان بانکداری باز هستند که علاوه بر دارا بودن دغدغه برای قاعدهمند کردن این حوزه به ویژه در بحثهای مرتبط به امنیت مشتری، برای باز کردن فضای نوآوری در کشور، به ظهور این روند علاقه نشان میدهند.
آمادگی ذینفعان در پذیرش بانکداری باز در کشور
شاید بتوان گفت در کشور ما آمادگی نهادهای ثالث برای ورود به فضای بانکداری باز از سایر ذینفعان بیشتر است، چرا که این نهادها نیاز دسترسی به خدمات مالی را در کسب و کار خود حس کردهاند. در گام بعدی بانکها نسبت به این حوزه آگاهی بیشتری دارند و در نهایت نهاد مقرراتی بر اساس دغدغههای امنیتی نسبت به این موضوع هوشیاری پیدا کرده است.
شاید به توان گفت مشتریان نهایی هنوز لزوم و امکان ارائه چنین خدماتی را به صورت ملموس درک نکرده است و همچنین نقش و اثر پیاده سازی بانکداری باز برای رونق فضای نوآوری در کشور هنوز چندان شناخته شده نیست.
محدودیتهایی بر سر راه تحقق اهداف
محدودیتهای موجود بر سر راه بانکداری باز در ایران از زوایای مختلفی قابل بررسی هستند. برخی از این موانع در سایر مناطق و کشورهای جهان نیز تجربه شده یا میشود و برخی دیگر خاص شرایط کشور ما هستند.
در ادامه از دید ذینفعان مختلف به بررسی این محدودیتها پرداخته میشود.
محدودیتهای مرتبط با نهاد مقرراتی
• خلاء مقرراتی در موضوع بانکداری باز
• نبود نهاد متولی برای احراز صلاحیت نهادهای ثالث در سطح ملی
• خلاء قانونی در مورد مالکیت دادههای مشتری بانکی
• فقدان استاندارد فنی مشترک برای ارائۀ APIهای بانکها (با تمرکز بر بحث امنیت)
• خلاء در مورد هزینۀ دریافت سرویس بانکی توسط نهادهای ثالث
• مشخص نبودن مکانیزم توزیع مسئولیت ریسک در سناریوهای مختلف بانکداری باز
• مشخص نبودن درجۀ باز شدن دروازههای بانکی (احراز هویت، مالکیت داده، تنوع سرویسها، نیاز به تأیید نهاد ثالث توسط بانک و …)
محدودیتهای مرتبط با مشتری نهایی
• عدم وجود دانش کافی در این حوزه به دلیل عدم تبلیغات و اطلاعرسانی
• احتمال عدم اعتماد مشتری به در اختیار قرار دادن مجوز به نهاد ثالث
• عدم وجود محرکهای قوی برای توسعۀ بازار نظیر آنچه در اروپا هست تحت عنوان کارمزدهای سنگین card schemaها و انحصار ایشان
محدودیتهای مرتبط با بانک
• مقاومت بانک در ارائۀ سرویس به خارج از فضای کنترلی خود
• احساس خطر بانک برای از دست دادن مشتریان در فضایی که سایر بانکها هم حضور دارند.
• امکان سخت کردن شرایط توسط بانکها برای محدود کردن بازی نهادهای ثالث (برای مثال قرار دادن شروط دش وار برای احراز هویت، امنیت و کشف تقلب یا عدم پشتیبانی مناسب از ارتقاء مستمر APIها)
• امکان رقابت بانک با نهادهای ثالث در شرایط غیر یکسان (توسعۀ برنامههای مشابه با نهادهای ثالث توسط بانکها)
• علاقهمندی بانک به کنترل بازی سمت نهادهای ثالث (چه نهادی چه سرویسی را با چه شرایطی دریافت کند.)
• محدودیت در سیستمهای سنتی بانک برای ارائۀ خدمات بانکداری باز
• دغدغۀ درآمدزایی از سرویسها
محدودیتهای مرتبط با نهاد ثالث
• مقاومت نهاد ثالث در پرداخت کارمزد بابت خدمات بانکی
• عدم رعایت الزامات امنیتی توسط نهادهای ثالث به ویژه فینتکها
• علاقهمندی نهادهای ثالث به دریافت سرویس مستقیماً از بانکها
• عدم آگاهی شرکتهای بزرگ در مورد فرصتهای ایجادشده از بانکداری باز
• کمبود نیروی متخصص برای اتصال به اکوسیستم بانکداری باز و اجرای الزامات امنیتی در برخی نهادهای ثالث
قوانین و مقررات بانکداری باز در ایران
در کشور ما قوانینی مختص به بانکداری باز وجود ندارد؛ ولی قواعدی در مورد بحث احراز هویت قوی مشتری و موارد مشابه آن هست که با بحث بانکداری باز گره خورده است؛ همچنین به نظر میرسد بانک مرکزی و نهادهای تحقیقاتی مرتبط با آن با دقت مقررات PSD2 را رصد میکنند و در صورت انتشار قواعدی برای بانکداری باز ، شالودۀ اصلی آن با این مقررات، اشتراکاتی خواهد داشت.
چشمانداز نوآوری بانکی پس از بانکداری باز
سنگ زیربنای پیادهسازی بانکداری باز و یکی از ارکان شکلگیری آن، ایجاد فضایی برای رونق نوآوری مالی در کشورها بود.
با باز شدن دسترسی کسب و کار های متعدد از صنایع مختلف به سرویسها و خدمات بانکی، امکان بهرهبرداری از ظرفیت عظیمی از قابلیتهای برنامهنویسی و ارائۀ خدماتی تنیده در خدمات مالی برای کشورها فراهم میشود. ظرفیتی که پیش از آن محدود به پتانسیلهای موجود در شرکتهای تأمین فناوریهای بانکی میشد.
کشور ما نیز از این قاعده مستثنی نبود به بهرهبرداری از قابلیتهای ایجادشده توسط بانکداری باز ، شاهد گسترش و توسعۀ خدمات مالی متنوع در برنامههای متعددی خواهیم بود که توسط فینتکها، برنامهنویسان آزاد یا شرکتهای بزرگ در صنایع مختلف توسعه یافتهاند.
شاهین و اکوسیستم بانکداری
پلتفرم شاهین به عنوان پلتفرم بانکداری باز شرکت خدمات انفورماتیک متناسب با نیاز اکوسیستم بانکداری کشور طراحی شده است. ساختار این پلتفرم ـ همانطور که در توضیحات بالا آمد ـ به گونهای است که بتواند به عنوان پیشران نوآوری در کشور با مطالعۀ محدودیتها فرصتهای لازم را برای بانکها در ایجاد یک اکوسیستم نوآوری فراهم کند.
به گفتۀ مسئولان شرکت خدمات انفورماتیک ، این شرکت روند فناوری را همواره مانیتور و برای آشنایی بانکها با این ساز و کار سرمایهگذاری میکند. یکی از ساز و کارها، پلتفرم شاهین (پلتفرم بانکداری باز شرکت خدمات انفورماتیک ) است. شاهین با طراحی سرویسهای متناسب با زیستبوم هر بانک با کمک مدیران ارشد آن بانک، سرویس مربوطه را به مشتریان آن میدهد.