نگاهی به چشم انداز شاهین خدمات/ سیمرغ۱۴۰۰ (بخش اول)

به گزارش پایگاه خبری بانکداری الکترونیک ، شرکت خدمات انفورماتیک به عنوان شرکتی پیشرو در همه مسیرهای فناوری بانکی، همواره تلاش می کند بسترساز ورود آخرین کلان روندهای بانکداری دنیا به داخل کشور باشد.رویداد «این بانک یک و دو» به عنوان آغازگر روند بانکداری باز در ایران در سالهای نیمه اول دهه نود آغاز شد.همسو با توسعه بانکداری باز ، شرکت خدمات انفورماتیک ، «زیست بوم شاهین» را در سال گذشته پایه گذاشت تا پلتفرمی برای ریشه گیری، رشد و بالندگی و ارتباط گیری همه نوآوری های مالی و غیر مالی در کشور باشد.

شاهین به عنوان یک بوم توانسته بستری برای توسعه بانکداری باز در بانک های مختلف و ایده ها و محصولات نوآورانه آنها باشد.در میزگرد پیشرو دکتر فرهاد فائز معاون بازاریابی و فروش، محمدعلی سلطان پور معاون نرم افزار، مهندس مهران افسری مدیر فناوری های نوین بانکی، سرکار خانم نیلوفر قطبی مشاور معاون بازاریابی و فروش و مدیر پروژه شاهین به تحلیل آینده شاهین در زیست بوم بانکی ایران و چشم انداز 1400 آن پرداخته اند.

*** جناب سلطانپور قبل از ورود به بحث کلیاتی درباره بانکداری باز از منظر تعاریف و آخرین روندهای آن ارائه بفرمایید؟

سلطان پور: درباره تاریخچه بانکداری باز ، بانک‌ها ابتدا تنها از طریق شعبه با مشتریانشان ارتباط برقرار می‌کردند. به مرور زمان دستگاه‌های خارج از شعبه نظیر خودپرداز ها، کیوسک‌های بانکی، تلفنبانک، موبایل بانک ، اینترنت بانک و… شروع به کار کردند که به نوعی مشتریان را از شعبه‌ها بیرون آوردند. تمام این خدمات و دستگاه‌های جانبی متعلق به بانک بود و در اختیار بانک قرار داشت. بانک مسئول دستگاه و سرویس مرکزی بود و عملا شخص ثالثی در این میان وجود نداشت. به مرور زمان این نیاز در جامعه به وجود آمد که برخی اشخاص ثالث نیز که بانک نبودند و نیاز داشتند از خدمات بانک استفاده کنند، وارد میدان شوند. به این شکل دنیا به سمت مفهوم بانکداری باز حرکت کرد. حرکت به سمت بانکداری باز بانک‌ها را ملزم کرد ابتدا خدمات و سرویس های قابل ارائه خود را باز کنند و خدمات بانکی را فقط از کانال‌های خود ارائه ندهند. بانکداری باز به سویی رفت که خدمات در بستری ارائه شود که مشتریان بتوانند از خدمات استفاده کنند. تا به امروز بسترهای متفاوتی به وجود آمده است که «شاهین» یکی از آنهاست.  

*** آقای سلطان‌پور روند را تا رسیدن به بانکداری باز به طور خلاصه مطرح کردند، آقای افسری شما به خود بانکداری باز بپردازید، در واقع این پروسه از حرف تا عمل در ایران چگونه تداوم یافته است؟

افسری: ایده بانکداری باز چند سالی است که در کشورمان مطرح  شده و اکنون به یک  پارادایم معروف تبدیل شده است که به شکل‌های مختلف، محصولات و خدمات آن را در جامعه در قالب فینتک ها مشاهده و یا استفاده کرده‌ایم، اما سه سال پیش اینطور نبود. ما در سال 95 رویداد بانکداری باز را برگزار کردیم و هدف ما معرفی مفهوم بانکداری باز بود. در این رویداد هدف این بود که برنامه‌نویسان و ایده‌پردازان حوزه فینتک را در یک رویداد رقابتی شرکت دهیم و بین آنها محصولات برتر را شناسایی کنیم. با این اقدامات ما قصد داشتیم مفهوم بانکداری باز را در جامعه بانکی معرفی و گسترش دهیم.

*** آقای دکتر فائز، شرکت خدمات انفورماتیک به عنوان یک شرکت پیشرو در معرفی فناوری‌ها و کلان روندها بانکی در ایران، چقدر در رابطه با گسترش مفهوم بانکداری باز به موفقیت دست یافته است؟

فائز: ما در رویداد «این‌بانک» به این جمع بندی رسیدیم که کشور تشنه بانکداری باز است. به طور کلی تعدد ایده‌ها و محصولات فینتکی شرکت کننده در رقابت، ما را به این جمع بندی رساند که باید با انرژی مضاعفی بانکداری باز را به عنوان یک پارادایم غالب در بانکداری روز دنیا دنبال کنیم و از همین زمان بود که به عنوان یکی از رویکردهای راهبردی شرکت مطرح شد. این موضوع با تمرکز بر روی PSD2 و استانداردهایی که می‌تواند سرویس‌های امن‌تر را ارائه نماید؛ همزمان شد. در نهایت از آن زمان تا امروز توسعه بانکداری باز به عنوان یکی از استراتژی‌های مهم شرکت خدمات انفورماتیک مطرح بوده و علاوه بر محصولاتی که به شبکه بانکی ارائه کرده‌ایم؛ تلاش بر آن شد تا در راستای توسعه و گسترش بانکداری باز به عنوان یک نقطه عطف، نقش برجسته‌تری بازی کنیم. «شاهین» محصول چنین دیدگاهی است.

•    ما دو موضوع داریم. یکی مفهوم بانکداری باز و دیگری بسترهایی که در ایران فراهم است. بستر توسعه بانکداری باز از منظر زیرساخت فناوری، اجتماعی و فرهنگی و اقتصادی آیا در ایران خوب توسعه یافته؟ آیا از توازن لازم برخوردار بوده است ؟

فائز: در روزهای اول یک نوع فضای مقاومتی در شبکه بانکی وجود داشت. اما امروز فضا به نوعی شده است که بانک‌ها دریافته‌اند که این اَبَر روند به توسعه کسب و کار شان کمک می‌کند. در حال حاضر استقبال شبکه بانکی از بانکداری باز بسیار مشهود است.

•    بر اساس گفته شما جامعه بانکی و پرداخت به صورت کلی به اهمیت مقوله بانکداری باز پی برده اند. اما فهم از این موضوع احتمالا سطوح مختلف دارد. به نظر شما، از منظر فناوری، وضعیت چطور است؟

فائز: بانکها در مسیر حرکت به سمت بانکداری باز در سطوح مختلفی از بلوغ قرار دارند. این بلوغ در حوزه‌های مختلفی خود را نشان می‌دهد. از جمله این که آیا بانک در درون خود، ساختار سازمانی لازم برای پیش راندن بانکداری باز را ایجاد کرده است یا خیر؟ اینکه بانک تا چه حد کنترل سرویس‌های خود را در دست دارد و تا چه حد دستش زیر ساطور شرکت‌های تامین تکنولوژی بانکی است. حوزه مهم دیگر میزان آزادی است که بانک به بوم‌ها برای گسترش بازار خود در سمت نهادهای ثالث می‌دهد. برخی بانک‌ها علاقمند هستند تا بیت و بایت توافقات جزئی با شرکت‌ها را تحت نظارت داشته باشند.
از منظر فناوری، به جز وابستگی شدید برخی بانک‌ها به شرکت‌های IT که زیرساخت مدیریت کانال و CORE ایشان را در دست دارند؛ عمدتا آمادگی خوبی در شبکه بانکی وجود دارد و اکثریت قریب به اتفاق بانک‌ها، زیرساخت تامین API خود را از قبل آماده دارند.

•     آیا  API  OPEN را می توان به عنوان دروازه اصلی ورود به بانکداری باز   تلقی کرد؟ درباره اهمیت  APIها توضیح دهید.

سلطان‌پور: بانکداری باز بدون API OPEN مفهوم ندارد و بانک‌ها ملزم هستند که  APIهای مربوط به خدمات و سرویس‌های خودشان را تولید و در یک بستری آنها را ارائه نمایند تا مشتریان بتوانند با در نظر گرفتن ملاحظات امنیتی لازم به آن بستر متصل شوند و از آنAPI  ها استفاده کنند. با همین هدف تلاش کردیم خدمات و سرویس‌های بانک‌ها را به  APIهایی تبدیل کنیم تا مشتریان بتوانند از آن استفاده کنند.

برای این منظور ابتدا به دنبال یک محصول استاندارد بین‌المللی برای ایجاد بستر سرویس بودیم و با شناسایی و تأمین آن توانستیم آن را به عنوان لایه‌ای روی سیستم‌های خود از جمله کربنکینگ ، سوییچ کارت‌ها و سایر خدمات قرار دهیم. در این لایه سرویس‌های پایه بانکی قرار داده شد و با کمک این سرویس‌های پایه توانستیم API های بانکی لازم را در بستر بانکداری باز «شاهین» ارائه نمائیم تا مشتریان با اتصال به «شاهین» و فراخوانی API های مورد نظر به سرویس مربوطه در بانک مطلوب دسترسی پیدا کنند.

•    از بحث API OPEN خارج نشویم.  واکنش بانک‌ها درباره API دهی در آن روزهای اول معنادار بود و احساس خطر می‌کردند، کما اینکه هنوز هم برخی بانک‌ها مقاومت نشان می دهند؟

افسری: بانکداری باز هم مانند هر تکنولوژی جدیدی که وارد هر بازار دیگری می‌شود، فرآیند استاندارد را طی می‌کند. ابتدا با مقاومت روبه رو می‌شود، بعد با شک و تردید به آن نگاه می‌شود و سپس اگر توانست پاسخگوی نیازها باشد به جلو حرکت می‌کند یا از آن استقبال می‌شود. در حال حاضر ما از مرحله مقاومت و تردید عبور کردیم و خوشبختانه امروز درخواست‌های زیادی از طرف بازار وجود دارد. تا قبل از این بانک‌ها هراس داشتند APIهایشان را در اختیار ما بگذارند یا می‌ترسیدند به تجارتشان لطمه وارد شود، اما امروز دریافتند که درآمدزایی هم در کنار بانکداری باز وجود دارد.

راهی که تا امروز آمدیم را از زاویه ارائه آزادنه API چطور می بینید؟

فائز: بهتر است روی حوزه تکنولوژیک بانکداری باز کمی تامل کنیم. به هر حال بانک‌ها باید از پیوستن به شبکه بانکداری باز حمایت کنند. از منظر Core Banking بانکها باید آماده باشند تا این ارتباط برقرار شود. از آغاز، مساله اصلی این بود که شرکت‌های پیمانکاری که به بانک‌ها خدمات می‌دادند مقاومت می‌کردند. آنها دوست دارند بانک‌ها را به سمت بوم خودشان هدایت کنند و حاضر نیستند بانک‌ها به بوم‌های دیگر بپیوندند.

سلطان‌پور: اگر به سوابق بانکداری باز نگاه بیاندازیم می‌توانیم به بانک‌ها حق بدهیم. باید گفت نگرانی از امنیت ارائه کردن این خدمات به‌ صورت مستقیم به مشتریان، موردی بود که واقعا مقاومت ایجاد می‌کرد. آنها می‌گفتند اگر این سرویس از بانک خارج شود عملا معلوم نیست که چه کسانی دسترسی دارند و چگونه باید احراز هویت شوند؟ یا چطور می‌خواهد کنترل عملیات را صورت دهد؟ خوشبختانه با استانداردهایی مانند PSD2 این مشکل پوشش داده شد.

*** از مطالعاتی که منجر به شکل‌گیری «شاهین» شد صحبت کنید. رفتار بانک‌ها، قبل و بعد از حضور «شاهین» چطور بود؟ یعنی اکوسیستمی که قرار است شکل بگیرد و آنها در آن نفس بکشند. این موارد را باز کنید.

خانم قطبی: یکی از فرآیندهای جاری در شرکت خدمات انفورماتیک ، بررسی روند فناوری‌های بانکی در دنیا و انطباق آن با شرایط بانکداری کشور است. بانکداری باز نیز یکی از خروجی‌های این فرآیند بوده است.
مهمترین انگیزه برای شکل‌گیری بانکداری باز در دنیا را می‌توان ایجاد دسترسی مشتری به خدمات مالی در هر زمان و مکان و فراتر از کانال‌های معمول بانکی، عنوان کرد.

زمان زیادی است که تمرکز کسب و کار ها از محصول به مشتری سوق پیدا کرده است و مشتری به اصطلاح در مرکز تمام کسب و کار ها قرار گرفته است. داستان این است که مشتری از اول صبح تا آخر شب، در محیط‌های متعددی اعم از مجازی یا واقعی فعالیت دارد که ممکن است در طی این فعالیت‌ها نیاز به دسترسی به خدمات مالی روی حساب بانکی خود داشته باشد. محل انجام فعالیت‌های مشتری نه تنها الزاما کانال‌های تعبیه شده توسط بانکها نیستند؛ بلکه اساسا در چهارچوب صنعت بانکی نیستند.

پلتفرم‌های متعدد در انواع صنایع اعم از صنایع غذایی، بیمه، بورس، خدمات اداری، اپراتوری و… هستند. بنابراین خدماتی که در کانال‌های بانک به مشتری ارائه می‌شود، بخش کوچکی از نیاز مالی او را پوشش می‌دهند. از سوی دیگر بانک نمی‌تواند چنین سطح وسیعی از خدمات را به او ارائه بدهد و اساسا کسب و کار بانک نیز چنین اقتضایی ندارد. اینجاست که ایده بانکداری باز یا ارائه API خدمات بانکی به تمامی کسب و کار ها در تمامی صنایع شکل می‌گیرد. بانک سرویس پایه خودش را ارائه می‌دهد تا سایرین بتوانند بر اساس این سرویس‌ها، در دل کسب و کار خود به مشتری خدمات مالی مورد نیاز را ارائه دهند.

در تجربه بازاریابی شاهین، دسته بندی خاصی برای بانک‌ها وجود داشت؟ مثلا نحوه استقبالشان درباره ایده‌ها و محصولات چطور بود؟

قطبی: شاخصی تحت عنوان "آمادگی بانک برای بانکداری باز " هست که طبعا بانک‌های کشور ما هم رتبه بندی متفاوتی بر اساس آن دارند. برخی از بانک‌ها خودشان پیش از این حرکت را آغاز کرده بودند. برخی دیگر صرفا در سمینارها نام این سامانه را شنیده بودند ولی ایده‌ای نداشتند که بانکداری باز چه خدماتی فراتر از اینترنت بانک به آنها ارائه می‌دهد.

صرفنظر از میزان آمادگی بانک‌ها به صورت کلی، همواره مدلهای کسب و کار ی، بحث‌های قراردادی و حقوقی و دغدغه های امنیتی، روی میز مذاکره قرار دارند.

اجازه بدهید از یک تجربه برای شما بگویم. ما شاهد یک نقطه عطف در هشیار کردن بانک‌هایی که به چشم یک موضوع تحقیقاتی به بانکداری باز نگاه می‌کردند بودیم. بعضی شرکت‌ها که جزو قدیمی‌ترین و بزرگترین مشتریان بانک‌ها بودند، به دلیل عدم ارائه خدمات بانکداری باز از سوی این بانکها، حساب‌هایشان را از این بانکها خارج و به بانک دیگری منتقل کردند. این اولین ضربه‌ای بود که بانک‌ها را متوجه نزدیک بودن خطر و فانتزی نبودن موضوع کرد.

فائز: در شبکه بانکی کشور هم تقسیم‌بندی هایی وجود دارد. عموما بانک‌های چابک خصوصی و کوچکتر، سریع تر به این مسیر آمده‌اند و آنها مشوق بانک‌های دیگر بودند تا به بانکداری باز وارد شوند.  

•    قبل از اینکه به شاهین برسیم باید گفت در سال‌های اخیر بانک‌ها نگاه مایوسانه‌ای نسبت به فینتک‌ها داشته‌اند. بانک‌ها می‌گویند ما کلی پول هزینه کردیم و چیزی به دست نیاورده‌ایم. شاید بتوان گفت این یک عامل منفی برای «شاهین» به حساب بیاید. یعنی فینتک‌ها بانک‌ها را برای ورود به بانکداری باز بدبین کرده‌اند. ارزیابی شما چطور است؟

سلطان‌پور: نگاه درباره استارت‌آپ‌ها در کشورمان با کشورهای دیگر متفاوت است. ما می‌گوییم هر کسی ایده‌ای دارد باید به سرعت بستری فراهم کنیم که رشد کند و سریع به سودآوری برسد و تبدیل به شرکت بزرگی شود. در صورتی که در عرف بین‌المللی بسیاری از ایده‌ها شکست می‌خورد. مثلا سه ایده از هزار ایده به مرحله رشد می‌رسد! بنابراین بانک‌ها با نگاه اینگونه و اینکه فرضا 997 ایده شکست خواهد خورد وارد سیستم نمی‌شوند. هدایت بانک‌ها نیز عملا به دست آن سه ایده‌ای است که رشد می‌کند.

افسری: با توجه به شناخت ما از بازار ایران، چهار دسته متقاضی برای سرویس‌های بانکی وجود دارد.

دسته اول استارت‌آپ‌ها و کسب وکارهای کوچک و بزرگی هستند که می‌خواهند با استفاده از سرویس‌های انتقال وجه، بین مشتریان و عرضه کنندگان خود تسویه حساب بانکی انجام دهند. دسته دوم شرکت‌های بزرگ هستند که نیاز دارند در درون محصولات نرم‌افزاری خودشان سرویس های بانکی را برای استعلامات و انتقال وجوه گروهی فراخوانی کنند. دسته سوم شرکت‌های خدماتی مانند مخابرات، اپراتورهای موبایل و… همچنین بورس‌ها هستند که سرویس‌های بانکی را برای برداشت مستقیم از حساب‌های مشتریان خود لازم دارند.

اما دسته چهارم فینتک‌هایی هستند که با ترکیب وب سرویس‌های بانکی و غیر بانکی می‌خواهند ارزش افزوده‌ای ایجاد کنند و آن خدمات را تبدیل به محصول کنند. این در حالیست که در کشور ما وقتی صحبت از بانکداری باز می‌شود تنها حوزه نیاز فینتکها به ذهن خطور می‌کند اما آن‌چیزی که ما تاکنون مشاهده کرده‌ایم، فعلا نیازها، روی سه حوزه اول متمرکز است و فینتک‌ها هنوز برای استفاده از سرویس‌های بانکی تحرک جدی نشان نداده‌اند. خاطرنشان می‌کنم که در اروپا و شرق آسیا فینتک‌های پولساز و قدرتمندی در حوزه‌هایی مانند وام دهی، تبادل ارز، بازار سرمایه و… وجود دارند، اما فعلا در ایران بنا به محدودیت‌های قانونی یا شرعی این کسب و کار ها رشد نکرده‌اند.

•    نکته بانکداری باز خلاقیت و نوآوری بود. وگرنه مثل گذشته، امکاناتی بود که قبلا بانک‌ها برایشان فراهم می‌کردند. با این تفاوت که بانکداری باز یک گام جلوتر بود. درباره خلاقیت و نوآوری توضیح بدهید.

فائز: نمی‌توان گفت فقط خلاقیت و نوآوری است. بلکه بحث نیاز هم مطرح است. برای مثال محصولات ERP را در نظر بگیرید. داشتن یک سرویس واریز حقوق کارمندی از داخل محصول ERP می‌تواند ارزش افزوده ارزشمندی را برای مشتریان ایجاد کند و عملاً این قابلیت به عنوان برگ برنده محصول به حساب می‌آید. ممکن است خلاقیت آنچنانی در آن وجود نداشته باشد، اما نیاز شرکت را برآورده کند.

تجربه بعدی شما در رابطه با «شاهین» چه بوده است؟ با توجه به تحقیقاتتان نیازسنجی‌ها چطور بوده است؟

قطبی: در مناطق مختلف دنیا محرک‌های متعددی بانکداری باز را به جلو رانده‌اند. در بعضی از کشورها نهاد مقرراتی پیشاهنگ بوده است و باقی بازیگران پشت سر او حرکت کرده‌اند. یعنی رگولاتور ضرورت این موضوع را برای مشتریان و فضای نوآوری کشور، تشخیص داده و بانک‌ها را تحت فشار گذاشته است که APIها را به نهادهای ثالث واگذار کنند. چرا که این اعتقاد هست که مشتری خود مالک داده‌های بانکی خود است؛ در نتیجه حق مشتری است که این داده ها عنداللزوم به او ارائه شود.

مثال مشخص این مورد کشورهای اروپایی هستند که بانک‌ها را ملزم کرده‌اند در مدت زمانی مشخصی درهای خود را به روی کسب و کار ها باز کنند. در برخی کشورها مانند سوییس بانک‌ها خودشان به این ضرورت رسیده‌اند که برای موفقیت بیشتر باید به نوآوری و بانکداری باز روی بیاورند. بنابراین خودشان داوطلبانه APIهایشان را ارائه کرده‌اند. به اعتقاد من، وضعیت کشور ما به حالت market driven یا محرک بازار، نزدیکتر است. بعضا نهادهای ثالث و کسب و کار ها با مراجعه به بانک‌ها این مطالبه را از ایشان داشته‌اند و در برخی موارد خود بانک‌ها پیشروانه API ارائه داده‌اند. ما حتی یک شرکت فعال در حوزه معدن را ملاقات کردیم که بدون اشراف به موضوع بانکداری باز ، در حوزه حسابداری خود به شکلی خلاقانه این مبحث را پیاده سازی کرده بود.

ادامه دارد…