مقایسه اقتصاد ایران با برخی کشورهای مشابه
مقایسه کشورها به لحاظ اقتصادی باید در شرایطی صورت پذیرد که کشورها از لحاظ برخی ویژگیها با یکدیگر مشابه باشند.مقایسه ایران با کشورهای مشابه نشان میدهد که اقتصاد ایران از نظر بسیاری از فاکتورها نوسان بیشتری داشته و ضعیفتر عمل کرده است.ضعف عملکرد اقتصاد ایران در مقایسه با کشورهایی با شرایط مشابه فقط و فقط اوضاع نابسامان اقتصاد را متوجه تصمیمات خلقالساعه و غیر کارشناسی دولتمردان میکند.
به گزارش پایگاه خبری بانکداری الکترونیک، اقتصاد در هر کشوری از عوامل بسیاری تأثیر میپذیرد به گونهای که به جرأت میتوان گفت؛ اقتصاد هیچ دو کشوری با یکدیگر کاملاً مشابه نیست. اقتصاددانان عوامل مؤثر بر اقتصاد هر کشور را از جنبههای مختلفی دستهبندی میکنند. در یکی از این جنبهها این عوامل به دو دسته انتصابی و اکتسابی تقسیم میشوند.
موقیعت جغرافیایی، آب و هوا و منابع، از جمله مزایای برخی از کشورها هستند که میتواند برای آنها مزیت محسوب شده و اقتصاد یک کشور را به طور کامل دگرگون کند. این عوامل، خدادادی بوده و مردم و رهبران آن کشورها در به دست آمدن آن دخالتی نداشتهاند. برخورداری کشورهای منطقه خاورمیانه از نفت، وجود منابع سرشار معدنی در کشورهایی مانند استرالیا و شیلی، بهرمندی از آب و هوای مطلوب برای کشاورزی در برخی کشورهای اروپایی و آمریکای لاتین و همچنین امکان ایجاد کانالهای استراتژیک گذرگاهی در کشورهایی همچون مصر و پاناما از جمله این مزیتهای انتصابی است.
دسته دوم، عوامل تأثیرگذار بر اقتصاد کشورها به شرایط محیطی و اقلیمی مربوط نیست و به دست رهبران یا مردم آن کشورها ایجاد میشود. تصمیمات اقتصادی اتخاذ شده همچون نوسانات نرخ بهره، تعرفههای تجاری، مالیات و … و خطمشی سیاسی همچون ارتباطات دیپلماتیک با کشورهای خارجی از جمله مهمترین این عوامل هستند. در کنار تصمیمات رهبران، فرهنگ و نوع زندگی مردم نیز در یکی از عوامل اکتسابی مؤثر بر اقتصاد است به طوری که سطح مصرفگرایی و میزان سختکوشی را میتوان دو عامل عمده تأثیرگذار در سطح اقتصادی کشورها دانست.
با در نظر گرفتن هر کدام از ویژگیهای فوق میتوان اقتصاد کشورها را با یکدیگر مقایسه کرد. در ادامة این گزارش سعی میشود اقتصاد ایران با تکیه بر ویژگیهای یادشده با کشورهای مشابه مقایسه شود.
ویژگی عمدة اقتصاد ایران اتکای شدید آن به نفت است؛ به گونهای که در دهههای گذشته بخش عمدهای از هزینههای کشور از محل درآمدهای حاصل از فروش نفت تأمین شده است. در منطقه خاورمیانه کشورهای نفتخیز بسیاری وجود دارند. شاید شبیهترین کشور از این حیث عراق باشد؛ اما عاملی که میتواند اقتصاد عراق را از ایران متمایز کند درگیر بودن این کشور با جنگ است.
کشورهای حاشیه خلیج فارس نیز از صادرکنندگان عمده نفت به شمار میروند. در میان این کشورها عربستان شباهتهای بیشتری با ایران دارد و سایر کشورها به دلیل جمعیت و مساحتِ بسیار کم، قابلیت قیاس چندانی با ایران ندارند. به لحاظ فرهنگی نیز به اعتقاد بسیاری از کارشناسان، میان مردم ایران و ترکیه شباهتهای بسیاری وجود دارد. موقعیت جغرافیایی مشابه و همچنین وجود برخی از منابع نیز سبب شده است مقایسه اقتصاد ایران با این کشور را به لحاظ برخی ویژگیهای مشترک معتبر دانست.
از جنبه تأثیرپذیری اقتصاد از فاکتورهای سیاسی نیز تحریمهای بینالمللی بر ضد کشور، بارزترین نمونه است. مهمترین کشوری که در حال حاضر مورد تحریمهایی مشابه تحریم ایران قرار دارد کره شمالی است. این کشور نیز همانند ایران در سالهای اخیر مذاکراتی را برای رفع این تحریمها انجام داده است. علاوه بر کره شمالی، کوبا نیز در سالهای اخیر تحریمهای مشابهی را تجربه کرده است؛ بنابراین در این گزارش به دلیل وجود محدودیتهایی در مورد اطلاعات اقتصادی مربوط به کره شمالی هر دوی این کشورها معیار مقایسه قرار گرفتهاند. هر چند کشوری مانند ونزوئلا نیز میتوانست در این لیست قرار گیرد.
با توجه به مطالب ارائهشده در بندهای پیشین، فاکتورهای مهم اقتصادی ایران با کشورهای ترکیه، عربستان، کره شمالی و کوبا مقایسه شده است. بازه زمانی این بررسی یک دهه است. با توجه به آنکه اطلاعات اقتصادی بسیاری از کشورها در سال 2018 هنوز منتشر نشده بازه زمانی این بررسی به سالهای 2008 تا 2017 محدود شده است.
یکی از مهمترین ملاکهای بررسی وضعیت اقتصادی کشورها میزان رشد تولید ناخالص داخلی (GDP) آنهاست. در مقایسه ایران با کشورهای مورد بررسی در نگاه نخست نوسانات شدید تولید ناخالص داخلی ایران جلب توجه میکند به گونهای که اقتصاد ایران در یک دهه اخیر، هم شاهد رشد منفی نزدیک به 8 درصدی و هم رشد مثبت نزدیک به 13 درصدی بوده است. این در حالی است که سایر کشورهای مورد بررسی، چنین نوسانات گستردهای را تجربه نکردهاند.
نکته قابل توجه دیگر در این مقایسه آنکه در سال 2009 اغلب کشورها به دلیل بحران اقتصادی جهان با کاهش رشد تولیدات ناخالص داخلی مواجه شدند؛ اما عدم ارتباط ایران با سایر کشورهای جهان موجب شد رشد تولید ناخالص داخلی کشور دچار تغییر خاصی نشود. این در حالی است که سایر کشورهای در تحریم از جمله کره شمالی از بحران جهانی تأثیر پذیرفتند.
از دیگر فاکتورهای مهم در بررسی اقتصاد هر کشور، نرخ بیکاری است. بر اساس مقایسه انجامشده ایران در طول یک دهه گذشته (به جز یک سال) در میان کشورهای مورد بررسی بیشترین درصد بیکاری را داشته است. نکته قابل توجه آنکه در زمینه بیکاری نیز آمار ایران نسبت به سایر کشورها نوسان بیشتری را تجربه کرده است.
با وجود آنکه از لحاظ تئوریهای اقتصادی، تورم و بیکاری دو سر یک طیف هستند و باید رابطه معکوسی با یکدیگر داشته باشند، وقوع پدیده رکود تورمی سبب شده است ایران در میان کشورهای مورد بررسی در اغلب سالهای یک دهه اخیر، همزمان با داشتن نرخ بیکاری بیشتر، تورم بالاتری نیز داشته باشند؛ اگرچه در سال 2017 تحولات ترکیه موجب شد نرخ تورم این کشور در مقاطعی از ایران بیشتر شود؛ اما آمارهای اولیه از تورم دو کشور در سال 2018 نشان میدهد تورم ایران در سال 2018 بار دیگر از ترکیه فراتر رفته است و نوسانِ حدود 25 درصدی نرخ تورم ایران در سال، سبب شده تا در یک دهه اخیر اقتصاد ایران از این حیث نه تنها در میان کشورهای مورد بررسی بلکه در میان تمامی کشورهای جهان منحصر به فرد باشد. (شایان ذکر است به دلیل عدم دسترسی به اطلاعات مربوط به تورم کره شمالی، این کشور از این حیث مورد بررسی قرار نگرفته است.)
نرخ بهره نیز عامل اقتصادی مهم دیگری است که معمولاً به عنوان اهرمی قدرتمند در دست دولتهاست. به طور معمول دولتها با استفاده از نوسانات نرخ بهره سیاستهای انقباضی و انبساطی خود را اعمال میکنند. نکته حائز اهمیت آنکه به طور معمول هر چه نرخ بهره در کشوری پایینتر باشد اقتصاد آن کشور پویاتر بوده و تولید از رونق بیشتری برخودار است. در این زمینه هم ایران نسبت به کشورهای مورد بررسی با اختلاف، جلوتر است. علاوه بر آن ایران در میان این کشورها پر نوسانترین کشور نیز به شمار میرود. هر چند در سال 2018 برخی از این کشورها همچون ترکیه و عربستان به فراخور وضعیت اقتصادی خود اقدام به افزایش این نرخ کردند.
مقایسه فاکتورهای اقتصادی ایران با کشورهای مشابه که در این گزارش به آن پرداخته شد نتایج جالبی به دست میدهد. بر این اساس کشور در اغلب فاکتورهای مورد بررسی از نتایج ضعیفتری به ثبت رسانده است. با توجه به اینکه تمامی ویژگیهای اقتصاد ایران از جمله وابستگی به نفت، تحریم خارجی، موقعیت جغرافیایی و فرهنگ مردم حداقل با یکی از کشورهای مورد مقایسه مشابه بوده، تنها عامل متمایز و غیرمشابه نوع مدیریت سیستم اقتصادی کشور است به گونهای با تأمل در دادههای این گزارش میتوان با جسارت بیشتری مسئولیت اوضاع نابسامان اقتصاد را به دوش تصمیمات خلقالساعه، غیرکارشناسانه و غیرحرفهای مسئولان کشور در دولتهای مختلف گذاشت.
منبع: ماهنامه بانکداری آینده شماره 39