نقشه راه فناوری شبکه بانکی در سال ۹۸

مهمترین عامل در راه‌اندازی سامانه‌های ارزی شفافیت است. شفافیت برای بانک مرکزی و برای حاکمیت در اتخاذ تصمیم مهم است. کشور در هر شرایطی باید اطلاع داشته باشد که چه میزان ارز برای چه کاربردهایی مصرف شده و آیا حجم ورودی ارز برای این مصارف پاسخگو هست یا خیر. بدون وجود سامانه‌های فرایندی، دسترسی به این داده‌ها به صورت کافی و به موقع غیرممکن است. راهبرد بانک مرکزی این است که هر مبادله‌ای باید زنجیره فعالیتش از ریال پرداختی تا جنس وارداتی و از جنس صادراتی تا ریال دریافتی اش شفاف و قابل رصد باشد.

*نگاه اکوسیستمی به فرایند نظارت و تحقق اهداف و وظایف بنیادین بانک مرکزی در فضای امروز پولی دنیا و جهان به امری ضروری بدل شده است این نگاه چگونه در بانک مرکزی جاری‌شده است و اکنون در چه نقطه‌ای قرار دارید.

همانگونه که گفتم، بانک مرکزی نیاز دارد که نگاه نظارتی خود را به داده‌های تولیدی بانک‌ها متمرکز کند. این امر دو پیش شرط دارد: یکی این که داده‌ها به صورت کافی و شفاف در بانک‌ها تولید شوند و دوم این که این داده‌ها با حداقل احتمال دست خوردگی در اختیار مقام ناظر قرار گیرند. با این دو پیش شرط، ابزارهای فناورانه کافی برای پردازش و نظارت در دسترس هستند.

*نگرش و راهبرد بانک مرکزی در بحث تدوین تسهیلات بستر توسعه فینتک‌ها را تشریح بفرمایید؟

راهبرد بانک مرکزی، همانطور که در پاسخ پرسش دوم عرض کردم، باز کردن خدمات پایه بانکی در چارچوب استاندارد محکم و مشخص است. وقتی خدمات پایه بانک‌ها مثلا به صورت مجموعه‌ای از سرویس‌های رایانه‌ای ارایه شود، امکان ترکیب و تولید خدمات و محصولات نوآورانه برای بازیگران دیگر فراهم می‌شود. در این خصوص باید به دو مقوله استاندارد و امنیت بیش از پیش توجه داشت.

*نهاد ناظر در خصوص نوآوری در فرایندهای رگلاتوری (رگ تک) چه اقدامات تسهیلگرانه اجرایی را در دستور کار یا مطالعه دارد؟

به نظرم برای این بحث هنوز زود است. رگ تک یا آنچه که در سیاست بانک مرکزی تحت عنوان «ضابطه یار» آمده است، نیاز به یک مدل کسب و کار و درآمدی مناسب دارد که امکان ادامه فعالیت‌های نوآورانه را توسط سایر بازیگران فراهم کند. پوشش نیازمندی‌های نظارتی برای بانک‌ها در سطح بین‌الملل با توجه به پیچیدگی روزافزون الزامات نظارتی، مبارزه با پولشویی، تطبیق و نظایر آن روز به روز با هزینه‌های بیشتری روبرو است. در جهان روندی شکل گرفته است که اتحادیه‌ای از بانک‌ها با همکاری شرکت‌های فناوری، سکو (platform) مشترکی را برای پردازش داده‌ها و تطبیق آن با الزامات توسعه می‌دهند که در هزینه‌های انفرادی صرفه‌جویی کنند. پیش نیاز این کار وجود ساز و کار نظارت داده محور است که الزامات فنی را به روشنی برای بانک‌ها تشریح کند.

*نقشه راه بانک مرکزی در حوزه فناوری که از سوی شرکت ملی انفورماتیک دنبال می‌شود متناسب با تغییر و تحول فناوری چه بهنگام سازی‌هایی در خود صورت داده و آخرین تحولات در اجرای این نقشه را مختصرا توضیح بفرمایید.

نقشه راه بانک مرکزی از یک مدل پویا تبعیت می‌کند که در طی مسیر خود پروژه‌هایی به آن افزوده شده یا از آن کاسته می‌شود. مهمترین رکن در نقشه راه بانک مرکزی این است که بانک برای پروژه‌های خود یک برنامه کلی و یک افق دید (Big picture) داشته باشد و ارتباطات بین اجزا را در یک کل به هم پیوسته ببیند تا از تفرق یا دوباره کاری اجتناب شود. در چارچوب نقشه راه طرح‌هایی نظیر حسابها و پرداخت‌های دولتی، برداشت مستقیم، سامانه نظارت پولی، معاملات اینترنتی ارز و نظایر آن عملیاتی شده اند و چند پروژه نظارتی برای پوشش نیازمندیهای جدید به آن افزوده شده‌اند که در مرحله تدوین هستند.

*در حوزه تنفیذ اختیارات به تشکل‌های صنفی بانکی در اجرای بهتر وظایف نظارت بانکی چه اقداماتی را در دستور کار دارید؟

وجود تشکل‌های صنفی، هماهنگی بین بازیگران متعدد بازار پول را برای بانک مرکزی تسهیل می‌کند. بر این اساس، سیاست بانک مرکزی بر حمایت از ایجاد این تشکل‌ها و نقش آفرینی آن در هماهنگی بین مقام ناظر و نهادهای نظارت شونده است. نکته مهم در این موضوع این است که نباید تعداد تشکل‌ها اینقدر زیاد شود که از اعضای آنها بیشتر شود. بنابراین همگامی و انسجام و پوشش حداکثری برای تعامل تشکل‌ها با بانک مرکزی ضروری است.

*ایجاد سامانه سناب یکی از اقدامات بانک مرکزی در راستای استاندارد سازی گزارش‌های بانک‌ها به بانک مرکزی است که چند سالی است در کشوهای بانک مرکزی خاک می‌خورد. علل چیست و چگونه این سامانه در مسیر اجرا قرار خواهد گرفت؟

سناب در کشوهای بانک مرکزی خاک نمی‌خورد. سناب چون یک سامانه نظارتی است، نمود بیرونی به صورت خدمات قابل مشاهده برای مردم ندارد. شاید برای اصحاب رسانه این سامانه چندان تشریح نشده است، اما هر آنچه که به عنوان نیازمندی نظارتی بانک مرکزی مطرح است در قالب این سامانه توسعه یافته و می‌یابد. اصل نظارت داده محور که در پاسخ پرسش‌های بالا عرض کردم، مبتنی بر زیرساخت سامانه سناب است. منتها باید توجه کرد که این سامانه وجوه و فازهای مختلفی دارد که بر اساس بلوغ نظارتی توسعه می‌یابد. لذا آنچیزی که بانک مرکزی به عنوان نظارت آینده مد نظر دارد، مبتنی بر همین زیرساخت سناب است.

*یکی از ریسک‌های مطرح در دنیا تمرکزگرایی در عرصه فناوری است بانک مرکزی در حوزه خدمات فناوری بانکی بیش از اندازه تمرکزگرا رفتار می‌کند. شاید این مسئله در دوران تحریم گریزناپذیر باشد اما باید در عین حال نیم نگاهی به پایان تحریم‌ها هم داشته باشیم آیا بانک مرکزی در خصوص بعد از تحریم‌ها تمهیداتی را در نظر دارد به طوری که بتواند در کوتاه‌ترین زمان از تمرکز خارج شود؟

تمرکز یا عدم تمرکز به خودی خود ارزش یا ضد ارزش تلقی نمی‌شود. آنچیزی که برای بانک مرکزی طبق قانون مهم است، یکی تسهیل مبادلات است و دیگری نظارت، رصد و شفافیت در این مبادلات. امکان رصد و کنترل بانک مرکزی بر جریانات ریالی با فناوری‌های موجود، جز در سایه وجود سامانه‌ها متمرکز میسر نمی‌شد. امکان دارد که در آینده و با توسعه سامانه‌های مبتنی بر زنجیره بلوک که شفافیت و رصد پذیری را به صورت شبکه‌ای امکان پذیر می‌کند، این ساختار هم متحول شود. به هر حال نفس توپولوژی و فناوری برای بانک مرکزی هدف نیست. هدف برآورده کردن نیازمندی‌های بانک مرکزی و بانک‌ها در زمان کوتاه، به صورت موثر و با هزینه قابل قبول است.