نقش بانک مرکزی در بانکداری الکترونیکی و نظام جامع پرداخت (بخش اول)

به گزارش پایگاه خبری بانکداری الکترونیک در بخش اول این مقاله    بیشتر به مقدمات ورود به  مقوله نظامهای پرداخت اشاره شده است:

ارکان اصلی بانکداری مرکزی نوین

ارکان اصلی بانکداری مرکزی نوین  عبارتند از حفظ ارزش پول  از طریق اتخاذ سیاستهای پولی و ارزی و ایجاد ثبات مالی (Financial Stability) محقق می شود. رکن دیگر بانکداری مرکزی نوین  تسهیل گردش پول است که از طریق انتشار پول رایج و همچنین سیستمهای پرداخت و تسویه (Payment & Settlement) حاصل می شود.

اهمیت سیستمهای پرداخت و تسویه

بنابر تعریف سیستمهای پرداخت سازوکارهایی هستند که خون اقتصاد (پول) را به بخش‌های مختلف آن می‌رسانند.این سیستمها باید دارای دو مشخصه مهم باشند از جمله اینکه اثربخش باشند بدین معنی که بتوانند پول را بسته به نوع نیاز در تمام بخش‌های اقتصادی به گردش درآورند.

دوم اینکه کارا باشند بدین معنی که  بتوانند پول‌رسانی را با حداقل هزینه و حداکثر سرعت در بخش‌های اقتصادی به گردش درآورند.

بر همین مبنا  سیستم‌های پرداخت کارا با افزایش سرعت گردش پول، به طور بالقوه می‌توانند بدون افزایش در پایه پولی، نیاز اقتصاد به پول را مرتفع کنند.

در نهایت اینکه در سیستمهای پرداخت هر فعالیت بانکی و اعتباری در نهایت به یک یا چند تراکنش در سیستم‌های پرداخت منجر می‌شود.

ساختار سیستم‌های پرداخت و تسویه

سیستم‌های پرداخت در اقتصاد شباهت کامل به نظام گردش خون در موجودات زنده دارد.

بنابراین مقایسه، سیستم‌های پرداخت دارای شش رکن اساسی به شرح زیرهستند:

• قلب تپنده (سیستم‌های پایاپای و تسویه)
• شریان‌های اصلی (سیستم‌های پرداخت کلان)
• رگ‌ها و مویرگ‌ها (سیستم‌های پرداخت خُرد)
• ریه‌ها (نظام تامین نقدینگی)
• گلوبول‌‌های قرمز (مسیرها و ابزارهای خدمت‌رسانی)
• گلوبول‌های سفید (سامانه‌های پایش و پالایش)

اهمیت بومی موضوع

برای انکه سیستم های پرداخت را بومی سازی بکنیم طبعا به خاطر شراط خاص کشور ما با دو چالش اساسی فاصله زیاد بین نرخ تجهیز و تخصیص بانکها و  سرعت پایین گردش پول در اقتصاد مواجه هستیم

یکی از علل عمده چالش فاصله زیاد بین نرخ تجهیز و تخصیص بانکها عدم کارایی سیستم‌های پرداخت به دلیل تعدد بسیار زیاد و پراکندگی شدید شعب بانکها در کشور ماست. برای مثال بانک بین المللی HSBC به عنوان  دومین بانک بزرگ دنیا، در سراسر جهان حدود 9500 شعبه دارد. در همین حال دو بانک ملی و صادرات تنها در مجموع بیش از 8 هزار و 500  شعبه در داخل کشور دارند.

چالش اصلی دوم بحث  سرعت پایین گردش پول در کشور ماست که به علت تخصیص نامناسب و دیرهنگام منابع به بخش‌های اقتصادی رخ می دهد. پایین بودن سرعت باعث می شود تا فشار بر پایه پولی برای رساندن پول و اعتبار به بخشهای اقتصادی شود و نتیجه نهایی این مسئله افزایش تورم است.

تعریف و ماهیت سیستمهای پرداخت و تسویه

بنابر تعریف (BIS)،سیستم پرداخت یعنی مجموعة مقررات، ساز و کارها، روالها و سامانه‌هایی که تعامل آنها منجر به انتقال وجه از شخصی به شخص دیگر می‌شود.

همچنین اجزاء این سیستمها شامل موارد زیر است:

• چارچوب قانونی و مقرراتی
• ضوابط و دستورالعمل‌های اجرایی
• استانداردهای فنی
• سامانه‌های ارتباطی و پردازشی
• مسیرهای خدمت‌رسانی
• ابزارهای خدمت‌رسانی

• سیستم‌های پرداخت و بانکداری الکترونیکی

بانکداری الکترونیکی یعنی استفاده از فناوری اطلاعات و ارتباطات برای پردازش و ارایه خدمات بانکی. به تعبیر دیگر از آنجایی که تقریباً تمامی خدمات بانکی منجر به تراکنش در سیستم‌های پرداخت می‌شود، بانکداری الکترونیکی منجر به بروز تحول در سیستم‌های پرداخت شده و سیستم‌های پرداخت الکترونیکی را پدید آورده است. از دید دیگر سیستم‌های پرداخت الکترونیکی پوستة خدمت‌رسانی بانکداری الکترونیکی است.

در این راستا بیان چند نکته ضرور است: اول اینکه سیستمهای پرداخت سنتی اثربخشی (نفوذ) بالایی دارند.

دوم اینکه بانکداری الکترونیکی موجب افزایش شدید کارایی سیستم‌های پرداخت می‌شود. همچنین چالش بزرگ سیستم‌های پرداخت الکترونیکی، نیل به اثربخشی سیستمهای سنتی با حفظ کارایی است.

ساختار نظام پرداخت الکترونیکی

ساختار نظام پرداخت الکترونیکی تفکیک نقش‌ها شامل بخش  زیر ساخت‌ها و خدمات است که در این میان ایجاد زیرساخت ها از وظایف  بانک مرکزی و  ارائه خدمات بر عهده  بانکها است.

• لزوم نقش آفرینی بانک مرکزی در زیرساخت‌ها:

اما لزوم نقش آفرینی بانک مرکزی در زیرساخت‌ها به چند دلیل است:

• اهمیت حیاتی زیرساختها و وظایف حاکمیتی بانک مرکزی
• خدمات مشاع برای همه بانکها توسط نهاد مرجع و مرکزی
• یکپارچه سازی و استانداردسازی زیرساختها و پرهیز از اتلاف منابع و ایجاد سامانه‌های موازی
• افزایش سطح رقابت بانکها بر سکوی زیرساختهای استاندارد
• استفاده از تجربیات بین‌المللی برای فراهم آوردن امکان نظارت و پایش مؤثر از طریق راهبری زیرساختها

ادامه دارد……